Voor Poetin was 9/11 geschenk uit de hemel


Rusland profiteert politiek en economisch van de gevolgen van de terreuraanslagen. Bij alle complottheorieën rond 9/11 is het merkwaardig dat niemand op het idee komt het Kremlin de schuld te geven. Want voor Rusland waren de aanslagen een geschenk uit de hemel, zo blijkt vijf jaar na dato.


President Poetin reageerde zeer alert in 2001. Als eerste wereldleider belde hij de hulpeloos in Air Force One rondfladderende collega Bush om hem te verzekeren dat Rusland niet zou reageren als de VS zijn kernmacht op hoger alert bracht. Toen Bush ten strijde trok tegen het Talibaan-regime in Afghanistan gunde Poetin Amerika vrije doortocht en legerbases in Centraal-Azië, eens de achtertuin van de Sovjet-Unie.

Een juiste inschatting, want Moskou profiteerde. Tot 2001 moest Rusland de corrupte Centraal-Aziatische despoten overeind houden tegen islamitische rebellen, die steun genoten van de Talibaan. Washington koesterde op dat moment nog de vage hoop met de Talibaan tot een vergelijk te komen over een pijpleiding door Afghanistan om olie en gas uit Centraal-Azië buiten Rusland en Iran om naar de wereldmarkten te pompen.

Die plannen waren na 9/11 definitief van de baan. Eind 2001 elimineerde Washington de Talibaan, nu is het strijdtoneel verplaatst naar het zuiden van Afghanistan, waar de NAVO de kastanjes uit het vuur haalt. Moskou kan zich toeleggen op het verleiden van de despoten van Centraal-Azië, die zich na het wegvallen van de Talibaan vooral door pro-westerse krachten bedreigd voelen.

In de noordelijke Kaukasus boekte Moskou winst door 9/11. In 2001 streed Rusland daar tegen Tsjetsjeense rebellen die zich royaal gesteund wisten door de internationale jihad. De Amerikaanse invasies in Afghanistan en Irak maakten Tsjetsjenië tot een buitenwater van de jihad: de stroom geld en vrijwilligers droogde op. Nu heeft Rusland de opstandige republiek vrijwel onder controle.

Na 9/11 verstomde ook de westerse kritiek op het Russische optreden in Tsjetsjenië. Moskou presenteerde de invasie van 1999 als een ‘antiterroristische operatie’ in reactie op mysterieuze bomaanslagen op woonflats in Rusland. Zulke tegenstanders kon je niet met fluwelen handschoen aanpakken. Na 9/11 had Amerika alle begrip: ook dat zette in de ‘oorlog tegen het terrorisme’ immers de mensenrechten en de Conventie van Genève overboord. Dat versnelde het isolement en de radicalisering van de Tsjetsjeense rebellen, die hun laatste krediet verspeelden met zelfmoordaanslagen en nietsontziende gijzelacties. 9/11 gaf Poetin intern de vrije hand. Ook westerse kritiek op het muilkorven van media, politieke centralisatie en verzwakking van de rechtsstaat werden tot verplichte nummers.

Daarmee zijn de zegeningen van 9/11 voor Poetin nog niet geteld. De Amerikaanse invasie in Irak en chaos in het Midden-Oosten zijn hoofdfactoren in de aanhoudende hoge olieprijzen. Voor ‘energiesupermacht’ Rusland vormt dat de basis voor vijf jaar economische stabiliteit, met een gestage groei van 7 procent.

Ruslands diplomatieke gewicht groeide door 9/11. Washington promoveerde zijn oude vijand eerst tot ‘strategisch partner’: op de strijdtonelen Afghanistan en Irak had Moskou meer invloed dan Europa. Analist Dmitri Trenin stelt dat Poetin Washington eind 2001 een deal aanbood: erkenning van het VS-leiderschap in ruil voor een vrije hand in de voormalige Sovjetruimte. Washington negeerde dat aanbod, waarop Poetin in de aanloop naar de invasie in Irak een andere truc uit het Sovjetarsenaal aansprak: de VS tegen Europa uitspelen. Zo lag Poetin in 2003 straffeloos dwars in de ‘coalition of the unwilling’: de VS straften Frankrijk, negeerden Duitsland en vergaven Rusland.

Een solide Duits-Frans-Russische as leverde dat niet op. Vanaf eind 2003 verzuurde de relatie met Brussel door ‘kleurenrevoluties’ in Georgië, Oekraïne en Kirgizië en een nieuwe uitbreidingsronde van de NAVO en de EU richting Oosten. Resultaat: een heftige, maar korte identiteitscrisis in Moskou. Dat wendde medio 2005 soepel de steven, zocht nauwe samenwerking met China en maakte een comeback op het wereldtoneel terwijl Washington wegzakte in het Iraakse moeras.

Nu profileert Moskou zich als onafhankelijk bemiddelaar in het Midden-Oosten en Iran en zijn de ‘kleurenrevoluties’ in het defensief. Rusland claimt het recht zijn energierijkdom in te zetten voor politiek gewin: begin dit jaar draaide het even de gaskraan naar buurland Oekraïne dicht. Terwijl Moskou de expansie van multinationals in Rusland aan banden legt, tuigt het nationale kampioenen op die concurreren op wereldschaal: Gazprom, Rosneft, RusAl, Rosoberonexport.

Begin juli was de wereld getuige van Poetins apotheose tijdens de G8-top in St. Petersburg. Hij onderstreepte dat het Westen Rusland harder nodig heeft dan andersom. Een analist schrijft dat Moskou in zijn vuistje lacht bij Amerikaanse dreigementen Rusland uit de G8 te zetten: men ziet dat als impotente kippendrift. „Tot voor kort zag Rusland zichzelf als Pluto in het westerse zonnestelsel, heel ver van het centrum, maar een fundamenteel onderdeel daarvan. Nu heeft het die baan verlaten en is het begonnen zijn eigen, Moskou-centrische stelsel op te bouwen,” schrijft Trenin. Zo’n houding is alleen mogelijk door de speelruimte die 9/11 bood. Had Osama bin Laden niet bestaan, dan had het Kremlin hem moeten uitvinden.


NRC, 4 september 2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB