Het is maar om te lachen - De opmars van de reality-tv


Uitlachtelevisie of sociaal experiment? Reality-televisie tast de grenzen af.


WAAR staat de toren van Pisa?'' De 23-jarige Daniella wist even niet waar ze het had toen ze de vraag kreeg voorgeschoteld in de eerste aflevering van Beauty & de nerd . ,,In Rome?'' Helaas. Maar kon zij er iets aan doen dat men haar zo'n ,,strikvraag'' stelde? Dat ze eerder ook al dacht dat niet muggen maar vliegen bloed zuigen, hielp wellicht niet om de kijker te overtuigen. Gelukkig werd haar reputatie nog een beetje gered door andere beauty's die dachten dat een schrikkeljaar 325 dagen telt of dat twee dozijn gelijk is aan 2.000.

In vele Vlaamse huiskamers is er de laatste weken ongetwijfeld flink wat afgelachen met wat er op televisie te zien is. Want er is niet alleen Beauty & the Nerd, ook Wie wordt de man van Wendy?, Undercover Lover, Schoon en Meedogenloos en andere Miss Belgian Beauty's doen hun uiterste best om de kijker te amuseren. De verdedigers noemen het sociale experimenten en eerlijke reality; de critici verwerpen het als ordinaire uitlachtelevisie die geen greintje respect heeft voor de deelnemers.

De trend zet zich niettemin ook door in andere programma's, zij het in een meer onschuldige vorm. Toast kannibaal zet vaker de Vlaamse families in hun hemd dan de primitieve stammen waar ze bij wonen en Tragger hippy neemt maar al te graag de bejaarden in het ootje. Zelfs de film van de fictieve Kazachse journalist Borat past perfect in de trend door de vloer aan te vegen met joden, zigeuners, homoseksuelen en vrouwen.

Nieuw is het niet. Sinds de eerste editie van Big brother eind jaren negentig op televisie kwam, is het realitygenre op alle zenders populair en er lijkt nog steeds geen einde aan te komen. Maar waar het eerste seizoen van Big brother met veel goede wil nog als een sociaal experiment bestempeld kon worden, gaan vele formats sindsdien steeds een stapje verder. Gewone reality is saai en spreekt de kijker niet meer aan. Het moet extremer, met als gevolg dat er dit jaar op de televisie opnieuw een rist programma's kwam die de grenzen van wat kan verder aftasten.

Net zoals tijdens de preselecties van Idool, werden in de eerste aflevering van Wie wordt de man van Wendy? de kandidaten voor televisiekijkend Vlaanderen te kijk gezet. Schoon & meedogenloos toont huishoudens die doen denken aan een vuilnisbelt en waar sociale hulp meer vereist is dan camera's. Beauty & the Nerd vergroot de stereotypes op groteske wijze uit. Big brother stopt een zwangere vrouw en een seropositieve man in zijn huis. Wie zou er anders nog over het programma spreken?

Onschuldige datingprogramma's als Bachelor verdwenen van het scherm en hebben plaatsgemaakt voor Temptation island en Undercover Lover , programma's die vooral pogingen lijken om zoveel mogelijk relaties op de klippen te doen lopen. Zelfs voor sommige deelnemers werd het te gortig.

,,Toen we in de partnervilla die beelden van Paco en Elke te zien kregen, leek het alsof we in een pornofilm waren beland'', zei Nico vorige week in Het Belang van Limburg nadat hij met zijn partner Dido uit Undercover Lover was gestapt. ,,Ook de beelden van Dido die ik te zien kreeg, waren pijnlijk. Het ging regelrecht in tegen onze normen en waarden en ik vreesde voor mijn reputatie en die van haar.''

Niet iedereen is het er echter mee eens dat de Vlaamse televisie alsmaar meer richting uitlachtelevisie neigt. Jan Huyse, de gedelegeerd bestuurder van het productiehuis Eyeworks, dat onder meer Beauty & the Nerd maakt, erkent dat Undercover lover extreme televisie is. ,,Maar dat is geen algemene trend. Integendeel, je merkt veeleer een omgekeerde beweging naar meer feel good-programma's.''

Huyse verwijst daarvoor naar programma's als Boer zkt. vrouw en Hou van ons, die bewezen dat reality ook leuke televisie kan opleveren. Andere televisiemakers zien de trend dan weer wel. ,,Het wordt inderdaad alsmaar extremer'', vindt Fred Janssen, de televisiemaker die in Echo, Terloops en Afrit 9 de gewone man op televisie bracht. ,,Het zal wel afgedaan worden als praat van een oude zak, maar er is inderdaad een afkalving van normen en waarden op de televisie.''

Het kan echter nog erger. In Nederland begon de commerciële zender Talpa dit najaar met De gouden kooi. Tien deelnemers lieten zich in een villa vol camera's en microfoons opsluiten, waaronder een vrouw die daarvoor haar kinderen van negen en zes achterliet. De tien moeten er minstens een jaar blijven, anders verliezen ze hun borg van 10.000 euro. Wie het langst overblijft, wint de villa, al komt die pas vrij na twee jaar overleven in 'de kooi'. Talpa heeft bovendien het recht om De gouden kooi stop te zetten als de kijkcijfers tegenvallen. De deelnemers kunnen dan naar de villa fluiten.

In Amerika, het mekka van de trash-tv, stelde het realityprogramma Dateline zich in de plaats van het gerecht en lokte een twintigtal pedofielen in de val. Alles werd gefilmd met een verborgen camera en rechtstreeks op televisie getoond. Een man pleegde zelfmoord.

De Britse commerciële zender Channel 4 liet de deelnemers aan Space cadets in de waan dat ze in Rusland deelnamen aan een trainingsprogramma voor een ruimtevlucht. Vier van hen zouden ook echt naar de ruimte mogen, werd hen beloofd. In realiteit zaten de deelnemers op een oude luchtmachtbasis in Suffolk, omringd door acteurs die het spelletje meespeelden.

Ook al in Engeland volgde MTV in The Virgin Diaries pubers tijdens de weken voor en na hun ontmaagding. ,,Het is alarmerend dat iemand er zelfs maar aan zou denken om een programma als dit te maken'', zei John Pearce, een professor psychiatrie die gespecialiseerd is in adolescenten. ,,En het is deprimerend dat we in een samenleving leven waarin dit als entertainment beschouwd wordt.''

De gouden kooi lokte in Nederland een discussie uit die te vergelijken is met de heisa toen Kanaaltwee in 2000 voor de eerste keer Big Brother uitzond. Psychologen en mediadeskundigen velden hun oordeel over de zin en onzin van zo'n programma's. Ook in Vlaanderen wordt het tijd dat er hierover gediscussieerd wordt, meent Charlotte De Backer. In haar doctoraat over roddelen onderzocht ze onder meer waarom mensen naar reality-programma's kijken.

,,In de Verenigde Staten en ook aan veel Belgische wetenschappelijke instellingen moet een experiment goedgekeurd worden door een ethische commissie. Die gaat onder meer na of de respondenten geen psychologische schade kunnen oplopen door hun deelname en of er voldoende maatregelen genomen worden om die potentiële schade te minimaliseren. Bij televisie kan echter alles. Er zou beter ook zo'n ethische commissie voor televisieprogramma's komen want de deontologie bij sommige televisiemakers is ver weg. Dat mensen graag kijken naar zo'n programma's is geen argument om het goed te praten. Dat is puur leedvermaak.''

De vraag die bij dit soort programma's telkens opnieuw opduikt, is of de deelnemers tegen zichzelf beschermd moeten worden. In hun drang naar hun fifteen minutes of fame of een carrière als BV hebben sommige mensen immers veel over. Veel televisiemakers huiveren van die gedachte: wie zich inschrijft, weet wat hij kan verwachten. Een keer Temptation Island zien is voldoende om te beseffen dat je niet in een braaf programma zal terechtkomen. Alleen wordt daarbij vergeten dat door de selectie van beelden en montage reality vaak erg ver van de realiteit staat. Daarom moeten deelnemers tegen zichzelf beschermd worden, vindt Charlotte De Backer. ,,De deelnemers beseffen vaak onvoldoende waar ze instappen. Ik kan me niet inbeelden dat de deelnemers van Undercover lover daar zonder psychologische schade uitkomen. Die schade is niet recht te trekken.'' Ook Mieke Berendsen, de netmanager van Eén, pleit voor voorzichtigheid. ,,Die mensen komen in de huiskamer van duizenden en duizenden mensen. Als ze op tv gekraakt worden, dan worden ze in hun omgeving, op school of op het werk ook gekraakt.''

Niko en Dido geven hen alvast gelijk. ,,Ik heb veel respect voor mijn familieleden en ik wil dat zij ook met respect naar mij kijken, maar op dat vlak heb ik toch wat schade opgelopen. Dat komt wel weer goed, maar op dit moment schaam ik me dood als ik ze zie.''


DS, 18-11-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB