Paradijs voor parasieten


De Paradise Papers tonen het ware gelaat van de globalisering: multinationals die erin slagen nationale regeringen tegen elkaar uit te spelen, worden beloond voor hun asociale gedrag, zegt Joris Luyendijk.


Wie zijn tijd wil duiden, moet niet alleen kijken naar veelzeggende neologismen, maar ook alert zijn op termen die juist in onbruik zijn geraakt. ‘De internationale gemeenschap’ is zo’n term. In de jaren 90 kon je geen buitenland- of opiniepagina openslaan of hij viel wel ergens. Het was de tijd waarin de jaarvergadering van de Verenigde Naties ertoe deed, de Veiligheidsraad op de voet werd gevolgd en de secretaris-generaal een algemeen bekende en gerespecteerde naam was. Vooral heerste in die tijd het optimisme van de voorstanders van globalisering, deregulering en marktwerking over debat en beleid.

De implicatie van ‘internationale gemeenschap’ was dat hand in hand met de economische globalisering ook de politiek mondiaal zou worden; we waren nu immers een global village. Ook die term hoor je tegenwoordig nog maar weinig, zoals van het optimisme evenmin veel over is.


Race naar de bodem

En terecht, blijkt opnieuw uit de deze week gepubliceerde Paradise Papers. Ze tonen de massale, legale belastingontwijking door rijke personen, families en bedrijven, en daarmee het ware gezicht van globalisering vandaag: bedrijven en financiële dienstverleners strekken hun tentakels over de wereld uit en slagen erin om nationale regeringen tegen elkaar uit te spelen.

Mondiale banken doen dit door bij de ‘dreiging’ (burgers zouden zeggen ‘belofte’) van echt grondige hervormingen hun biezen te pakken (wij zijn geen land met een financiële sector, zegt men in de City van Londen, maar een financiële sector met een land.) Vervuilende bedrijven doen dit door zich te vestigen in het land met de meest coulante milieuwetgeving. En fiscaal-financiële dienstverleners doen dit aan de hand van ‘belastingparadijzen’. Het gaat om exotische oorden onder Brits gezag, zoals de Kaaiman- en Kanaaleilanden, maar ook om de City van Londen en de EU-landen Nederland, België, Luxemburg, Malta, Cyprus en Ierland.

Het moederbedrijf van Google, bijvoorbeeld, betaalt dankzij Nederland homeopathische percentages belasting voor zijn winst, terwijl de levensmiddelengigant Procter & Gamble door een geheime overeenkomst met de Nederlandse fiscus 145 miljoen euro ontliep. Enzovoort.

De onthullingen van de Paradise Papers bieden veeleer nieuwe illustraties van bestaande inzichten dan ‘nieuws’. We weten dit namelijk allemaal allang, maar er gebeurt in wezen niets. Maatregelen *werken alleen wanneer ze mondiaal van kracht worden. Maar dat vergt verregaande politieke coördinatie en samenwerking op wereldschaal. Grote bedrijven lukt het om mondiaal *samen te werken, vandaar de successen van de mondiale financiële lobby, maar ook van de grote farmaceuten, techbedrijven of van zadengiganten als Monsanto. Burgers daarentegen slagen er niet in mondiaal de krachten te bundelen. Het gevolg daarvan is dat de landen van die burgers genadeloos meegetrokken worden in een ‘race naar de bodem’; op fiscaal gebied, maar ook bij sociale- en milieuwet*geving.

Er is het voorbije jaar veel geschreven over ‘de verliezers van de globalisering’ die massaal op Trump, Le Pen, Wilders en voor de Brexit zouden hebben gestemd. De Paradise Papers bewijzen dat wij allen verliezers van de globalisering zijn. Want de geheime overeenkomsten tussen onze belastingdiensten en multinationals waar zelfs ons parlement niet van weet, vormen een aanslag op de democratie. De fiscale constructies vreten de belastingmoraal aan en verdelen het land in twee groepen: zij die wel de middelen hebben om de fiscus te omzeilen, en de rest. Wanneer je in je land zou afspreken dat mensen met veel geld voortaan niet meer voor de trein hoeven te betalen, is het land te klein. Toch is dit vandaag rond belastingen de praktijk.


‘Veilige belastinghaven’

In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten komt daar nog bij dat de miljardairs die hun vermogens offshore hebben geparkeerd het geld dat ze anders aan de belasting zouden betalen nu aanwenden om politieke invloed te kopen. Zo doneerde de belastingontwijker Lord Ashcroft in Groot-Brittannië een half miljoen aan de verkiezingscampagne van Theresa May. Hetzelfde geldt voor tal van miljardairs in Amerika.

Belastingontwijking tast de samenleving in haar haarvaten aan, en het ergste is dat het ontzettend moeilijk blijkt om dit systeem weer te ontmantelen. Een wereldregering is praktisch onhaalbaar en in veel opzichten ongewenst. Maar als bedrijven door de globalisering machtiger worden dan democratisch gekozen regeringen, gaat globalisering op de lange termijn dan wel samen met democratie? Dat is de pijnlijke vraag van onze tijd.

En terwijl we over die vraag nadenken, zouden we de term ‘belastingparadijs’ beter niet meer gebruiken, of zoals de Engelsen zeggen ‘veilige belastinghaven’ en de Duitsers ‘belastingoase’. Die uitdrukkingen zijn veel te positief, ‘lipstick op een varken’ noemen Britten dat. Paradise Papers is dus ook een ongelukkige term, niet voor niets suggereerde de Amerikaanse presidentskandidaat Bernie Sanders deze week iets in de orde van Oligarchen Papers. De beste inzending kwam evenwel van de linkse Britse blogger Mike Sivier: de Parasieten Papers.


Blog DS, 09-11-2017 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB