Om de planeet te redden,moet iedereen de donut in


We zijn verslaafd aan economische groei, ook al worden we daar niet gelukkiger van. Daarom wil econome Kate Raworth dat we met zijn allen een nieuw doel nastreven: de donut. Dat is een economie waar we de planeet niet uitputten, en waar niemand achterblijft. En waar we ons niet langer bekommeren om economische groei.


Ze heeft geen snor, maar wel ideeën om het traditionele economische denken op zijn kop te zetten. Daarom wordt Kate Raworth (46) door de Britse krant The Guardian nu al de ‘John Maynard Keynes van de 21ste eeuw’ genoemd.

Haar idee laat zich samenvatten in één beeld: we moeten met zijn allen terug in de donut. Raworth tekent in haar boek ‘Doughnut Economics’ twee concentrische cirkels waarbinnen een samenleving moet blijven. Gaan we buiten de donut, dan maken we de planeet kapot. Door het water of de lucht te vervuilen, of door de opwarming van de aarde. Zitten we in het gat in de donut, dan blijven mensen in de samenleving achter. Ze hebben te weinig eten, scholing, inkomen of politieke rechten.

Haar idee maakt furore. Haar boek – dat in april op de markt kwam en volgend jaar in het Nederlands verschijnt – vliegt als zoete broodjes de deur uit. Financial Times en McKinsey zetten de bestseller op de longlist van zakenboek van het jaar. En Raworth kan het aantal aanvragen voor lezingen voor politici, zakenmensen en universiteiten niet bijhouden.

Met haar ideeën hoopt ze dat economisten niet langer beschaamd hoeven te zijn om zich economist te noemen. Dat was ze namelijk zelf jarenlang. ‘Ik was een tiener in de jaren 1980. Op tv zagen we de hongersnoden in Ethiopië en de ramp met de olietanker Exxon Valdez. Ik ging economie studeren om de wereld te veranderen, maar de echte problemen werden daar geminimaliseerd’, zegt Raworth, die vandaag onderzoeker is aan de universiteit van Oxford. Ontgoocheld over de discipline ging ze werken met micro-ondernemers in Zanzibar, en vervolgens voor de Verenigde Naties en Oxfam. ‘Maar ik besefte dat je niet kan weglopen van economie. Want dat is de taal die politici spreken, en die wil ik veranderen.’


Die taal zegt: we moeten economische groei nastreven. Dat vindt u nonsens.

Raworth: ‘Het bbp is niet meer dan de monetaire waarde die we op goederen en diensten in een economie plakken. Dat meten kan nuttig zijn. Maar het verband met welvaart is erg zwak. Zelfs de uitvinder, Simon Kuznets, waarschuwde in de jaren dertig dat je de welvaart van een natie niet kan afleiden van haar bbp. Maar de verleiding van één cijfer is voor politici te groot om eraan te weerstaan. De voorbije zeventig jaar ontwikkelden we instellingen die verslaafd raakten aan oneindige bbp-groei. Nu hebben we een economie die non-stop bbp-groei verwacht en nodig heeft. De economie móét groeien, of we daar nu wel bij varen of niet. We hebben een economie nodig die ons wel doet varen, of we nu groeien of niet.’


Groei maakt de taart groter. Dan is er meer om te verdelen. Fantastisch toch?

‘Groei is een fantastische fase in het leven. We zien onze kinderen groeien of onze tuinen groeien. Het wordt geassocieerd met expansie, gezondheid en succes. Maar als je de natuur beter bekijkt, dan zie je dat niets in de natuur voor altijd groeit. Denk aan de voeten van je kinderen – en gelukkig maar, anders zouden ze niet meer in je huis kunnen. Het is fascinerend dat we die vraag in de economie nooit stellen. Hoe zou de samenleving eruitzien als we op het punt gekomen zijn dat de economie volwassen geworden is en niet meer groeit?’


Waarom zou oneindige groei niet kunnen? Er lijkt geen einde te staan op de vindingrijkheid van de mens?

‘Dat is inderdaad zo. We moeten nu al ongelooflijk vindingrijk zijn om de huidige uitdaging aan te gaan: voldoen aan de fundamentele behoeften van 10 miljard mensen, zoals voeding, gezondheid en onderwijs. En tegelijk moeten we de druk op de planeet te verminderen.’


Kunnen we niet vasthouden aan economische groei en tegelijk beperkingen opleggen voor het klimaat en voor herverdeling?

‘Stel dat we bij het groeimodel zouden blijven. Dan zouden die beperkingen wel héél strikt moeten zijn, gegeven de uitdagingen waar we voor staan. Dat betekent: heel snel fossiele energie uitdoven, een steile opgang van hernieuwbare energie, een radicale omslag in het gebruik van grondstoffen en het eigenaarschap van land, huizen en bedrijven. Maar waarom ga je ervan uit dat we dan nog steeds een economie hebben die groeit? Er zijn veel transities nodig, en sommige zullen voor groei zorgen. China investeert bijvoorbeeld 360 miljard dollar in zonne-energie. Maar eenmaal die capaciteit er is, worden de kosten om elektriciteit te creëren zo goed als nul. Initieel stijgt het bbp, daarna daalt het. Als we vasthouden aan groei én klimaatdoelstellingen, zal klimaat altijd naar de achtergrond geduwd worden om die groei te halen. Daarom moeten we de economie losmaken van de nood aan eindeloze groei.’


Misschien moeten we niet naar bbp-groei streven, maar wel naar vooruitgang. We willen toch innovatie, zoals betere behandelingen voor kanker?

‘Helemaal mee eens. Maar laten we dan zien of die innovaties ons in de donut brengen. Dan zullen meer en meer mensen uit armoede gehaald worden, omdat we met innovaties genoeg water en voedsel hebben voor 10 miljard mensen, zonder dat dit op het klimaat weegt.’


In principe is het niet moeilijk om te zorgen dat niemand achterblijft. We moeten de rijkdom gewoon beter verdelen.

‘In de twintigste eeuw zag men herverdeling als een gevaarlijk, socialistisch woord. Dat vond men ook bij de Wereldbank. Een van de oorzaken is de economische theorie, die beloofde dat het beste wat men kon doen, groeien is. Ongelijkheid zou stijgen, maar daarna weer zakken. Dat is de befaamde Kuznetscurve. De invloed was groot, maar die belofte was vals.’

‘We moeten dieper gaan, en de onderliggende verdeling aanpakken. Wat zijn de bronnen van rijkdom? Wie bezit de ideeën en de bedrijven? Wie bezit het land en de huizen? Zeker in mijn land, het Verenigd Koninkrijk, is dat extreem geconcentreerd in enkele handen.’


Moeten we dan van het land een gemeenschappelijk bezit maken?

‘Waarom zou dat niet in handen kunnen zijn van een nationaal fonds? Dan kan je het alleen huren. Of we kunnen een landtaks invoeren. Als er scholen of spoorwegen gebouwd worden die het land of huis meer waard maken, dan kan dat belast worden en opnieuw gebruikt worden voor investeringen. We moeten weg van de concentratie van rijkdom die normaal lijkt geworden te zijn.’


Ook de eigendom van bedrijven wil u herdenken.

‘Je kan de vraag stellen: wie bezit het bedrijf? De aandeelhouder? Of de werknemers? In de VS betalen bedrijven die eigendom zijn van de werknemers, een lagere belasting, omdat de overheid zich realiseert dat die bedrijven een belang hebben om in de gemeenschap te blijven. Ze zullen hun biezen niet pakken omdat de kosten elders lager zijn. Dat is een prachtig voorbeeld van een overheid die belastingsprikkels geeft aan bedrijven om een herverdelend design aan te nemen.’


Maar de meeste bedrijven zullen niet vrijwillig duurzaamheid nastreven, als dat ten koste gaat van hun winst.

‘Daar ben ik het niet mee eens. De ondernemers en uitvinders die ik ontmoet, hebben twinkelingen in hun ogen. Ze zijn niet gedreven door een financiële return, maar door het oplossen van problemen of door het veranderen van de wereld.’

‘We moeten bedrijven aanzetten om regeneratief te worden. In plaats van materialen op te diepen, even te gebruiken en weg te gooien, moeten we industrieën creëren die materialen opnieuw en opnieuw gebruiken.’

‘Waarom zou de bouwsector geen CO2 kunnen opnemen, in plaats van ze uit te stoten? Dat kan nu al. We kunnen gebouwen zetten die de vuile lucht van de stad binnentrekken, filteren en properder weer uitstoten. Maar dan vraagt de financier: waarom zou ik dat doen? Waarom zou ik propere lucht teruggeven aan de stad? Wat is het nut daarvan? Dat is een clash van culturen. De financiële wereld – met de vraag: hoeveel geld kan ik er uit halen – zwaait nog steeds de plak.’


Hoe lossen we dat op?

‘Een voorbeeld is Triodos Bank. Ze gebruiken het spaargeld van mensen, maar investeren alleen in projecten die een grote sociale en klimaatimpact hebben. En ze geven mensen een faire return.’


Om echt impact te hebben, moeten ook de andere banken mee. Kan je hen verplichten?

‘Het is aan de individuele spaarder om niet alleen een financiële return te vragen, maar ook om bij te dragen aan de wereld waarin hun kinderen en kleinkinderen zullen leven. Maar natuurlijk is het moeilijk voor die banken die voorlopers zijn, om te concurreren met diegene die de planeet en de gemeenschap ondermijnen. Opdat progressieve banken de norm worden, zullen we dat dus moeten opleggen.’


Dus is regelgeving de enige oplossing?

‘Regelgeving is belangrijk. Je kan progressievelingen hebben, maar je moet altijd vechten tegen diegenen die waarde uit de planeet en gemeenschappen willen halen. Om de financiële wereld te herdenken, hebben we regelgeving nodig.’

‘Ook het succes van CO2-reductie is precies regelgeving. Toen normen opgelegd werden voor autofabrikanten protesteerden ze hevig. Maar eenmaal die regelgeving er is, schikken ze zich er naar en gaan ze verder. Je moet een lange, regelgevende en luide boodschap geven. Lang genoeg zodat er tijd is om aan te passen, het moet ingeschreven zijn in de wet en het moet een duidelijk signaal zijn.’


Voor die regelgeving heb je politici nodig. Lukt het om het beleid te beïnvloeden?

‘Wat me verwondert, is hoeveel mensen me contacteren. Politieke partijen, bedrijfsleiders, stadsplanners, professoren, studentenbewegingen, noem maar op. De honger naar nieuwe ideeën is groot. Mensen voelen dat het economisch groeiverhaal versleten is. Politici voegen nu al adjectieven toe aan groei: ‘goede groei’, ‘groene groei’, ‘veerkrachtige groei’, ‘slimme groei’, ‘schone groei’, ‘inclusieve groei’, ‘duurzame groei’. Ze weten dat ze meer willen dan groei, maar ze hebben daarvoor het goede verhaal nog niet gevonden.’
Bent u de Keynes van de 21ste eeuw, zoals The Guardian suggereert?

‘Ik heb nog geen snor laten groeien. Ik ben enorm vereerd met de vergelijking. Wat ik apprecieer aan zijn werk, is dat het heel leesbaar is. Bijna poëtisch. Hij schreef over de zin van het leven, hij was geen enge econoom zoals we er vandaag over denken. Als ik mijn eigen denken zo breed kan houden, dan wil ik zeker proberen in zijn voetstappen te treden. Maar dan zonder de snor.’


DS Biz, 30-09-2017 (Dries De Smet)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB