NIEUW KAPITALISME, GRAAG


JOHN VANDAELE hoopt dat het G20-overleg een inzicht bevestigt dat al enkele jaren duidelijk wordt: dat de vrije markt problemen creëert die enkel door een overheid kunnen worden opgelost.


Vandaag komen de leiders van de G20, de geavanceerde en opkomende landen, in Londen bijeen. Ze zullen er bespreken hoe het verder moet met onze kapitalistische wereldeconomie. Of er grote beslissingen uitkomen is onzeker, maar het lijdt weinig twijfel dat de neoliberale ideologie van het marktfundamentalisme dood en begraven is.

Dat was zelfs al zo voor de financiële crisis toesloeg. Wie begin 2007 naar de werkelijkheid keek, zag dat de neoliberale ideologie van misprijzen voor elk overheidsoptreden, en van klaroengeschal over de markt en niets dan de markt, geen oplossing meer kon bieden voor de fundamentele problemen. Dat kon je op heel wat plaatsen ook al kon zien in het gevoerde beleid.

Telkens zag je hetzelfde schema: mondiale markten boden kansen maar schiepen ook zware problemen die overheidsoptreden vereisen.

De mondiale arbeidsmarktwerking liet zich meer en meer gevoelen en een deel daarvan bestond (bestaat) uit internationale migratiestromen. Dat bood kansen aan de vele migranten. Het geld dat zij elk jaar naar huis sturen, is veel meer dan de mondiale ontwikkelingshulp. Dat is positief. Alleen was al langer duidelijk dat die mondiale arbeidsmarkt leidt tot spanningen tussen immigranten en autochtonen. Spanningen die toch vooral door overheden (en civiele samenleving) moeten worden beheerd, hetzij door muren te bouwen in Marokko of Mexico, hetzij door een inburgeringsbeleid te voeren en het samenleven zo vlot mogelijk te maken.

De mondiale markt voor goederen en diensten bood en biedt ontwikkelingskansen voor de China's, India's en Brazilië's van deze wereld, en, in tweede instantie, via de hogere grondstoffenprijzen, zelfs voor de zwakste spelers die vooral moeten leven van wat ze in hun ondergrond vinden. Die mondiale marktdynamiek leidde ertoe dat de meeste ontwikkelingslanden tussen 2003 en 2007 sneller groeiden dan de rijke landen. Alleen werd die groeiende welvaart in bijna alle landen erg ongelijk verdeeld. Dat leidde tot groeiende spanningen - binnenlandse ongelijkheid is nu eenmaal politieker dan buitenlandse - en in heel wat landen deden regeringen daarom pogingen om de rijkdom beter te verdelen. We zien dat nu zelfs de VS met zijn nieuwe president Barack Obama die weg opgaan. 'He wants to spread the wealth', smaalde zijn tegenkandidaat John McCain alsof dat een vloek is, en effectief: Obama zet stappen in die richting. Bescheiden stappen vanuit Europees oogpunt, maar de richting is duidelijk.

De klimaatverandering is het grootste marktfalen in de menselijke geschiedenis. Als we de markt gewoon laten spelen, koken we de planeet. Alleen de overheden kunnen de markt in de juiste richting sturen. Door een klimaatverdrag af te spreken dat de maximale mondiale uitstoot van broeikasgassen vastlegt en die vervolgens in quota verdeelt tussen staten. Eens dat is gebeurd, moeten overheden een cruciale rol spelen in het ontwikkelen, demonstreren en verspreiden van groene technologie.

Zover stonden we in 2007. En toen kwam de financiële crisis. Die past perfect in het plaatje. Misschien hebben de wereldwijde financiële markten kansen geboden maar nu hebben ze tot problemen geleid die enkel door de overheden enigszins te beheersen zijn. Er was eigenlijk niet veel keuze. De overheden hebben één enkele grote bank failliet laten gaan en de wereld zat al op de roetsjbaan richting depressie.

Deze crisis toont aan dat deze megabanken te groot zijn om ze te laten vallen en dat ze eigenlijk publieke diensten verlenen, die we niet kunnen missen. Daar moeten we lessen uit trekken. Ofwel speelt de markt, en dan moeten die bedrijven failliet kunnen gaan. Ofwel geldt voor de banken het socialisme en dan stel ik voor dat ze ook gerund worden als publieke diensten.

De noden waar we voor staan in de 'oorlog tegen de klimaatverandering' zijn bovendien enorm. Ze vereisen een financieel stelsel dat is niet is afgestemd op kansen voor geldgokkers om 25 procent winst per jaar te maken, maar op de mogelijkheid om geld te pompen naar de vergroening van de wereldeconomie en het afkicken van fossiele brandstoffen. In zo'n geldsysteem zullen overheden, globaal gezien, een belangrijke sturende rol moeten spelen.

De pijl van de geschiedenis wijst dus wel degelijk in de richting van een nieuwe deal, een nieuwe verhouding tussen staat en markt. Dat hoeft niet noodzakelijk erg ideologisch te zijn: gewoon pragmatisch kijken wat best werkt. De ideologie zat de voorbije twintig jaar aan de andere kant: als het van de staat kwam, was het per definitie slecht. Dat neoliberale dogmatisme is nu dood en begraven. Naarmate de opkomende landen meer macht verwerven, zal die tendens alleen maar sterker worden: zij hebben allemaal hun eigen ervaringen hebben met de rol van de staat en velen hebben het Angelsaksische misprijzen voor de staat nooit goed begrepen. Die groeiende inbreng van ontwikkelingslanden is vanuit democratisch oogpunt een verademing en moet nog verder gaan. De grote vraag is of die democratisering het vermogen om beslissingen te nemen, zal bemoeilijken of juist versterken.

John Vandaele is journalist en auteur van 'De stille dood van het neoliberalisme'.


DS, 02-04-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB