Een kwetsbaar land - Waarom flauwe begrotingsdiscipline ons nu zuur opbreekt


> Schuldafbouw verliep te traag > Kansen op sparen voor vergrijzing zijn verkeken > Nauwelijks nog marge voor relancebeleid


De overheidsschuld loopt dit jaar waarschijnlijk op tot 94,8 procent van het bruto binnenlands product (bbp), te vergelijken met dik 70 procent voor het geheel van de eurozone. Onze 'schuldgraad' zal dan in twee jaar tijd weer zijn opgelopen met meer dan 10 procentpunt, nadat hij de voorgaande vijftien jaar stelselmatig omlaag ging, van meer dan 133 procent in 1993 tot 83,9 procent einde 2007.

Gemiddeld verminderde het belang van de schuld tegenover het bbp dus jaarlijks met 3,5 procentpunt. Dat lijkt een niet onaardige prestatie, maar gelet op de uitzonderlijk gunstige economische omstandigheden van de jongste vijftien jaar is het dat alles behalve.

'De overheid', schrijft de Nationale Bank in haar jongste jaarverslag, 'heeft de ruime marge die ontstond dankzij de daling van de rente, niet gebruikt om de schuldafbouw te versnellen'. Vijftien jaar geleden, toen de schuldgraad een piek bereikte, vielen de korte- en de langetermijnrente in dit land ongeveer samen op 8,75 procent. Sindsdien zijn die tarieven nagenoeg onophoudelijk gezakt, tot 3,4 procent voor de langetermijn- en 1,3 procent voor de kortetermijnrente.

De rentelasten op de schuld zijn dus gedecimeerd. In 1993 moest de overheid nog 11,1 procent van het bbp uittrekken om de rente op de schuld te betalen, het afgelopen jaar was dat teruggelopen tot 3,7 procent.

Door de schuld voortdurend te herfinancieren tegen lagere rentetarieven kon de Schatkist de aangroei van de schuld beperken tot ruim een derde. Van 225 miljard euro in 1993 liep ze nog op tot bijna 310 miljard euro, einde dit jaar.

Als ook rekening wordt gehouden met de inflatie komt dat ongeveer neer op een status quo. De aangroei van de schuld werd dus gestopt.

Maar hoewel de economie sinds 1993 onophoudelijk groeide, slaagde de regering er haast nooit in een overschot te boeken op haar begroting. Slechts twee keer - in 2001 en 2006 - gaf zij iets minder uit dan de inkomsten die ze boekte. En dat in een land waar de belastingdruk bij de allerhoogste ter wereld is. Bovendien werd de begroting al te vaak opgepoetst met eenmalige maatregelen zoals de verkoop van overheidsgebouwen en het overnemen van pensioenfondsen.

De regering kon het uitgeven niet laten en koos bij het begin van het decennium zelfs voor een belastingverlaging in plaats van voor het versneld afbouwen van de schuld. Daardoor blijft België erg kwetsbaar voor een eventuele rentestijging waardoor de schuld makkelijk opnieuw kan beginnen stijgen en zelfvoedend worden, zodat de fameuze 'rentesneeuwbal' weer aan het rollen gaat.

Landen die te veel schulden torsen, hebben overigens ook onvoldoende marge om een economisch beleid te voeren dat de economie stimuleert en voorbereidt op de uitdagingen van morgen. En uitdagingen zijn er meer dan genoeg. Niet alleen vanuit het Verre Oosten, waar groeilanden als China en India Westerse bedrijven lokken met loonkosten die Europa en de Verenigde Staten kansloos laten in de strijd voor het aantrekken van klassieke, arbeidsintensieve fabrieken.

De vergrijzing is zo mogelijk een nog veel grotere uitdaging. Volgend jaar beginnen de babyboomers - de generatie van na de Tweede Wereldoorlog - de arbeidsmarkt te verlaten. Daardoor gaan de pensioenlasten versneld oplopen, net op een moment dat de instroom van jongeren op de arbeidsmarkt vermindert door een al jaren dalend geboortecijfer.

De Studiecommissie voor de Vergrijzing rekende voor dat de uitgaven voor de pensioenen en de gezondheidszorg door de vergrijzing de komende decennia oprukken van 16 procent van het bbp tot 24 procent, een kwart van onze rijkdom. In 2050 besteden we één euro op vier aan onze gezondheid of aan het inkomen van de gepensioneerden. Tegen dan staat tegenover elke werkend een gepensioneerde. Nu zijn er nog meer dan twee mensen met een betaalde baan per werkloze.

De regering, op de vingers getikt door de Hoge Raad van Financiën, besloot daarom jaren geleden al zichzelf doelstellingen op te leggen. Jaar na jaar moesten de begrotingen een oplopend overschot vertonen. Jaar na jaar werden die afgezwakt of opgeschoven in de tijd. Volgens het jongste advies moeten we tegen 2016 een overschot boeken van 2 procent van het bbp.

Maar vorig jaar is het een tekort geworden van 1,1 procent en dit jaar duiken we volgens de economen van de Nationale Bank 3,3 procent in het rood. De kans dat we onze nieuwste doelstelling halen is dus weer eens minimaal geworden. De tussenkomsten van de regering om de grote banken in dit land overeind te houden kostten 6,3 procent van het bbp.

Had de regering een keuze? Neen. Het instorten van het banksysteem zou onze economie en dus de belastingbetaler nog veel meer gekost hebben. Maar daarmee wordt ook pijnlijk duidelijk hoe weinig buffer de jongste vijftien jaar opgebouwd is om dit soort schokken op te vangen zonder de strijd tegen de gevolgen van de vergrijzing helemaal op te geven. Want vergeten we niet dat ook het Zilverfonds al drie jaar geen cent meer kreeg van de regering.

Luc Coppens is redacteur economie.


DS, 12-02-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB