'Het ergste moet nog altijd komen'


Hoe krijg je een zaal in een uur tijd murw geslagen? Zet professor Nouriel Roubini als spreker op het podium. De economische verwachtingen die de hoogleraar aan de New York University met monotone stem uitspreekt, zijn zo somber als zijn diepblauwe pak en zijn donkere oogopslag. Zelfs vermogensbeheerders die op hun tweedaagse congres 'Hedge2008' in Londen hun branie nog niet kwijt zijn, vallen stil. 'Na een uur Roubini kom ik tot de conclusie dat ons nog maar één ding rest: rustig sterven', mailt een Nederlandse aanwezige naar een collega. Roubini heeft dan net gezegd dat 'een financieel wrak het enige licht is dat ik aan het eind van de tunnel zie'.


Met 'het ergste ligt nog voor ons' is Roubini zijn voordracht begonnen. 'Het zal een gemene, lange recessie worden van zeker 24maanden.' Ontkoppeling tussen de Verenigde Staten en de rest van de wereld, daar heeft hij nooit in geloofd.

'Het spreekwoord mag dan luiden dat als de VS niezen, de rest van de wereld een verkoudheid krijgt, nu hebben de VS een chronische longontsteking en daar zal de hele wereld onder lijden. In Europa is het in het tweede kwartaal al begonnen, de financiële crisis begint nu in de opkomende markten. De onderlinge banden - met grondstoffen, met leningen, met export - zijn te sterk.'

Roubini heeft vaak gelijk. In september 2006 stond hij voor een zaal van het Internationaal Monetair Fonds en kondigde hij een crisis aan, terwijl de wereldeconomie in bloei stond. In de Verenigde Staten zou een grote huizencrisis uitbreken, zou een olieschok plaatsvinden, zou het consumentenvertrouwen diep dalen en zou uiteindelijk een economische depressie volgen. De volgorde van gebeurtenissen was volgens Roubini: huiseigenaars zouden hun hypotheken niet meer kunnen betalen, miljarden dollars aan hypotheekderivaten zouden in waarde dalen en daarmee het internationale financiële systeem tot stilstand brengen. Hefboomfondsen, zakenbanken en andere financiële instellingen zouden erdoor vernietigd kunnen worden. Zijn publiek reageerde sceptisch, maar een jaar later brak de kredietcrisis uit. Roubini's scenario kwam uit.

Hij straalt een triestheid uit, alsof hij vindt dat zijn waarschuwingen niet serieus worden genomen. 'In februari, een maand voor de val van de zakenbank Bear Stearns, schreef ik dat de zakenbanken niet langer dan twee jaar zouden overleven. Ik werd uitgelachen. Het heeft nog geen zeven maanden geduurd en nu zijn de grote zakenbanken allemaal verdwenen.'

De vergissing van iedereen? Roubini: 'Deze crisis is geen subprimecrisis meer. Wat bij die hypotheken voor armlastige mensen gebeurde, zie je nu bij gewone hypotheken, bij autoleningen, creditcardleningen, bedrijfsleningen. Er is te veel geld geleend. Er zijn historisch gezien veel te hoge rendementen gehaald. Er was een schaduwbankensysteem ontstaan van instellingen die helemaal niet onder toezicht stonden, zoals zakenbanken, private-equityfirma's en hedgefunds. Het systeem was volledig ondoorzichtig. Het was voodoo finance. Nu beseffen mensen dat als je er rotzooi in stopt, er ook rotzooi uitkomt. Niemand vertrouwt elkaar nog.'

De schaduwbanken financierden alles met zware hefboomfinanciering. Ze gingen dus veel leningen aan. Zij hebben nu de grootste problemen. 'De zakenbanken zijn verdwenen, de hefboomfondsen komen nu in moeilijkheden en daarvan zullen er honderden kapotgaan en al hun bezittingen op de aandelen- en derivatenmarkten dumpen. En binnen zes tot twaalf maanden wordt het big time voor private equity. Het hele schaduwbankensysteem zal instorten.'

Overheden zien dat hun maatregelen geen uitwerking hebben op de aandelenmarkten, die alleen maar voort naar beneden tuimelen. Roubini: 'De centrale bank is van uitlener in laatste instantie de uitlener in eerste en enige instantie geworden. Overheden raken al hun mogelijkheden kwijt. Ik verwacht dat de autoriteiten in de VS binnen enkele weken niet anders zullen kunnen besluiten dan de aandelenmarkten een of meer dagen dicht te doen.'

Ondertussen rekken in de woorden van Roubini de overheden hun eigen staatsbalans op. 'Maar wie zal al die staatsobligaties kopen? Met hun jarenlang oplopende staatsschuld leverden de VS zich al uit aan China, Rusland en een stelletje instabiele staten in de Golf. China zat met de dollars uit zijn exportoverschot, die het kwijt moest, maar die export zal niet meer groeien. China hoeft de Amerikaanse staatsobligaties dus niet meer te kopen. Dus zal China iets in ruil terug willen. Willen jullie ons geld, geef ons dan Taiwan. Zoiets. In geopolitiek opzicht wordt deze crisis het begin van de val van het Amerikaanse imperium.'

Nog even een vraag achteraf in de wandelgangen. Kunnen overheden eigenlijk nog iets doen om het tij te keren? Roubini zucht diep. 'De noodoperaties in het financiële systeem werken niet. Ik denk dat we naar een economie als in oorlogstijd gaan, zoals in de Eerste en Tweede Wereldoorlog, waarin de overheid nog veel meer naar zich toe trekt. Er zullen meer banken worden genationaliseerd, regeringen zullen handel en investeringen meer gaan controleren, ze zullen de derivaten- en over-the-counter-markten gaan reguleren. Overheden ontkomen er niet aan een stevige impuls aan de economie te geven om de consumptie op te voeren. Ze zullen de schuld van huishoudens verlagen door hun hypotheken over te nemen. De overheidsinvloed zal veel groter worden dan velen zich nu nog kunnen voorstellen.'


Daan van Lent, © NRC Handelsblad, DS, 30-10-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB