Ben jij een échte leraar? Nieuw onderzoek: authentiek functioneren in de klas kun je leren


“Die van Nederlands is nen echte”, zegt Lander (16). “Ik zit graag in zijn les en steek veel van hem op.” Dat treft, want door populaire media als het internet, Facebook en Twitter zijn leraren slechts een van de vele bronnen van informatie voor jongeren. Hoe jongeren dan selecteren? Ze zoeken welke informatie authentiek overkomt. Het belang van authenticiteit in onze maatschappij, en zeker bij jongeren, neemt alleen maar toe. Nieuw onderzoek toont welke criteria jongeren gebruiken om hun leraren als ‘authentiek’ te beschouwen. En geeft aan hoe je in de klas authentiek functioneert en dat zelfs kunt leren. Echt?


1. Ken je vak, vertel je verhaal

“Ik zit daar in de klas omdat ik wil bijleren. de lessen mogen leuk en aangenaam zijn, maar dat is niet het belangrijkste.” Lucas (18), 6 aso
Je leerlingen verwachten vooral dat ze iets bijleren in de klas. Vakkennis is daarom het belangrijkste criterium om een leraar als ‘echt’ te beoordelen. Klasmanagement is ook belangrijk. Leerlingen verwachten dat je de klas in de hand houdt, maar dan vooral omdat ze dan beter kunnen bijleren. In een rumoerige klas is het moeilijker om iets op te steken.

“Hij springt van de hak op de tak. moeilijk om te volgen. ineens gaf hij vlug grammatica, omdat we te weinig tijd hadden. toen dacht ik: ik leer het gewoon niet meer.” Maite (16), 4 bso

Vakkennis houdt voor je leerlingen ook in dat je als leraar duidelijk en helder de leerstof uitlegt en daarvoor de nodige tijd voorziet. En ze verwachten ook dat je hen helpt bij het verwerken van de leerstof, dat je hen warm maakt voor de vakinhoud, en er samen met hen naar streeft dat ze een goed resultaat halen. Leerlingen appreciëren dus sterk dat je weet waarover je praat en dat je dat kunt vertalen naar de doelgroep aan wie je lesgeeft.

Echte leraren? Zij die het leuk vinden om les te geven


2. Breng je passie over

“Als ze leeft voor haar vak. als je ziet dat ze werk in haar vak heeft gestoken. als ze haar leerstof niet aframmelt, maar echt geïnteresseerd is in haar vak, ja, dan …” Fleur (17), 5 tso

Als je leerlingen het gevoel hebben dat je als leraar met je vak en met hen bezig bent, dat je investeert in je vak, dat je bevlogen bent en leeft voor je vak, dan is dat een geweldige surplus. Ze appreciëren het als je tijd en moeite steekt in je lesvoorbereidingen en zoekt naar creatieve manieren en invalshoeken om je leerstof over te brengen.

“Hij hield zich misschien niet aan het leerplan, maar toch leerde hij ons op die manier zo veel meer.” Victor (15), 4 tso

Je leerlingen focussen niet echt op didactische werkvormen. Die vinden ze enkel belangrijk als ze de les aangenamer maken of als ze ervoor zorgen dat ze de inhoud beter begrijpen. Ze waarderen het als je lesgeeft op de meest efficiënte en effectieve manier. Jongeren bewonderen de leraar die meer weet dan het puur noodzakelijke en die toont dat hij de actualiteit van zijn vak bijhoudt. Cruciaal is wel dat die extra's een meerwaarde bieden voor de les, dat ze meer doen dan de les ‘opleuken’. Lachen en plezier maken kunnen, maar zijn ondergeschikt aan bijleren en passie.


3. Blijf op een veilige afstand.

“Als je met een probleem zit, komt hij naar je toe, maar hij blijft op een bepaalde afstand. hij praat niet over relaties in de les. hij is geen vriendje van ons op Facebook.” Aya (17), 5 aso

Leerlingen verwachten dat je soms over je eigen leven praat in de les, dat maakt de vertrouwensband sterker. Maar toch moet er voor hen een zekere afstand zijn. Jongeren zijn zeer genuanceerd over de mate waarin je je als leraar blootgeeft in de les. Autobiografische elementen in je les maken je menselijker, maar doe dat zeker niet te veel, zodat je leerlingen er geen ongemakkelijk gevoel bij krijgen.

“Toen ik in een volgend leerjaar zat, wist zij nog wie ik was, en nam ze me wel eens apart voor een babbeltje. leuk dat ze dat nog wou doen.” Matteo (18), 6 bso

Het is belangrijk dat je als leraar, vooral in de informele momenten, zoals pauzes, leswissels of op schooluitstap, interesse toont voor de leefwereld van de jongere. ‘Hoe was het op de sportclub’, ‘Hoe gaat het thuis’, dergelijke kleine vragen zijn zeer belangrijk voor de perceptie van authenticiteit bij een leraar. Leraren moeten 'voelsprieten' hebben voor conflicten in de klas, moeilijke thuissituaties, problemen met welbevinden.


4. Wees je eigenste zelf.

“Al die leraren zijn zo verschillend en dat is leuk. ze hebben eigen specialiteiten, ze zijn zo gebeten en hebben allemaal andere interesses.” Rayan (16), 4 tso

Leerlingen verwachten van jou dat je jezelf bent in de klas. Dat je je stempel drukt op zowel de aanpak van je lessen als de manier waarop je omgaat met je leerlingen. Een ‘echte’ leraar is uniek omdat hij zijn eigen persoonlijkheid behoudt, hij op een eigen manier omgaat met zijn leerlingen, bij zijn eigen standpunten blijft en zich consequent gedraagt. Je bent uniek omdat je anders lesgeeft dan de andere leraren. En je leerlingen verwachten ook dat de les waarin ze zitten uniek is.

“De vervangster voor geschiedenis trok zich heel hard aan wat wij van haar vonden, en ze gedroeg zich daar ook naar. als we zeiden: ‘geen toets, we hebben er nog maar net een gehad’, gaf ze onmiddellijk toe. dat is niet goed, niet écht.” Fatma (17), 5 aso

Opvallend: leerlingen verlangen van jou dat je de controle houdt over je les en dat je je niet te sterk laat leiden door wat ze van jou vinden. Humor mag en bepaalt ook sterk mee de klassfeer, maar jongeren geven aan dat je als leraar gezag moet hebben en grenzen moet stellen. Leerlingen willen respect tonen voor een leraar als die ook respect heeft voor zijn leerlingen. Respect kun je tonen door je leerlingen ruimte te geven om zich te uiten en hun mening te formuleren, maar je kunt het ook ‘afdwingen’ door je autoriteit, je manier van lesgeven, je aanpak, je houding, je stijl.

Leerlingen pikken de leraar die faket er zo uit. Als je je open en eerlijk opstelt tegenover je leerlingen, creëer je een authentieke relatie met je leerlingen. je krijgt dan een positief leerklimaat waarin je leerlingen graag willen bijleren.

Psycholoog Hannes Leroy werkt aan een doctoraat over ‘authentiek leiderschap’


Waarom vinden jongeren authenticiteit zo belangrijk?

Hannes Leroy: “Ze worden overstelpt door de media, die enorm bedreven zijn in hun boodschappen zo geloofwaardig mogelijk maken.Dus halen jongeren in de klas de fake leraren er zeker uit. Bovendien worden jongeren met een overvloed aan keuze overstelpt. Binnen die overvloed kiezen ze voor wat hen persoonlijk raakt, wat ze écht beleven. Ze kopen geen cd’s meer, maar willen kunnen zeggen dat ze bij het concert waren.”


Authenticiteit, wat is dat eigenlijk?

Hannes Leroy: “Als je praat over producten zoals een authentieke wijn of een authentiek schilderij is het makkelijk. Authenticiteit is wat als echt wordt ervaren, je kunt het productieproces ervan achterhalen. Maar als je praat over individuen is het lastiger. Je bent authentiek als je trouw bent aan jezelf. Maar dat ‘trouw blijven aan onszelf’ gebruiken we in onze individualistische maatschappij soms als een excuus: ‘Dit is wie ik ben, ik zit nu eenmaal zo in mekaar’. Authenticiteit ontwikkelt zich echter altijd in relatie tot anderen. Daarom spreek ik liever over ‘authentiek functioneren’: dan ben je eerlijk met jezelf, eerlijk tegenover anderen en trouw aan waarden.”


In hoeverre kun je authentiek functioneren als leraar?

Hannes Leroy: “Je job als leraar vereist dat je een bepaalde rol speelt. Je moet nu eenmaal de klas in de hand houden. In die rol kun je authentiek functioneren als je niet alleen maar die rol opneemt, maar bovendien binnen die rol jezelf bent. Dat heet deep acting: je identificeert je met je rol als leraar, waardoor je emoties misschien minder echt zijn dan spontane emoties, maar wel als authentiek ervaren worden. Bovendien blijf je dan trouw aan jezelf en aan de waarden die van leraren worden verwacht.”


In hoeverre kun je jezelf blijven en tegelijk de nodige afstand met je leerlingen bewaren?

Hannes Leroy: “Absoluut. Authenticiteit is voor mij niet hetzelfde als zelfexpressie. Het is niet de bedoeling om de klas binnen te komen en breed uit te smeren met welke problemen je thuis zit. Maar je kunt die problemen wel kaderen in de les. Als je durft te zeggen dat je je niet zo lekker voelt, of dat je het ook niet allemaal weet, dan pikken de leerlingen dat op als een thema dat bespreekbaar is in de klas. Zo kom je tot een authentieke relatie met je leerlingen en zorg je voor een veilig leerklimaat. Je mag gerust streng zijn. Als je een duidelijke structuur geeft, grenzen stelt en consequent bent, bevorder je hun autonomie. Dan zullen de leerlingen vinden dat jij je werk goed doet en jou als authentiek ervaren.”


Je hoeft niet de hippe leraar uit te hangen om uniek te zijn?

Hannes Leroy: “Nee, want dat hebben ze vlug door. Je hoeft niet excentriek te zijn om authentiek te zijn. Maar zodra je je persoonlijkheid toevoegt aan het klassieke beeld dat leerlingen van een leraar hebben, creëer je een unieke situatie. Noem het misschien liever ‘persoonlijk’ dan ‘uniek’. Je kunt niet verwachten dat elke leraar telkens origineel uit de hoek komt. Die bron droogt heel snel op. Als je op een blijvende manier 'persoonlijk' wilt zijn, doe dat dan met je stem, je lichaamstaal, je gevoelens. Dan is elke les anders. Zo bouw je een echte relatie op met je leerlingen. Nieuwe methodieken raken leerlingen trouwens snel beu, zeker omdat ze al zoveel moeten kiezen.”


Volgens het onderzoek helpen ook vakkennis en passie je om authentiek te zijn.

Hannes Leroy: “Vakkennis en passie zijn onlosmakelijk met mekaar verbonden. Natuurlijk moet je de leerlingen iets bijleren. Maar nog belangrijker is hoe je dat doet, hoe je je verhaal vertelt. Als je je persoonlijke zelf in een job brengt, leef je op. Dan sta je vol passie in je job, overtuig je en kun je die passie ook overbrengen. Als je als leraar iets interessant of geweldig vindt, dan zullen je leerlingen dat oppikken. Want emoties en enthousiasme werken aanstekelijk.”


Eerlijk zijn tegenover jezelf: gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Hannes Leroy: “Klopt. Als mens zijn we enorm goed in onszelf iets wijsmaken. We zoeken voortdurend redenen waarom we iets gedaan hebben, we overdrijven, we verloochenen onszelf. We faken dat we authentiek zijn. Als je continu een rol speelt waarin je je ongemakkelijk voelt, liggen burn-out , depressie, stress op de loer. Of als je als leraar de klas binnenkomt en heel kortaf reageert, dan handel je op automatische piloot en sta je weinig in contact met je authentieke zelf. Daarom: bouw reflectiemomenten in en maak je bewust van jezelf, van de manier waarop je voor de klas staat, van wie je bent als persoon en hoe je je voelt. Dat zelfbewustzijn gebruiken op een positieve manier is het basisprincipe van mindfulness.”


Bron: Klasse voor Leraren 215, Mei 2011, p.10-15

Eigen mening:
Een stukje PDV in een notendop! Toch een leuk onderzoek om te lezen als toekomstige leerkrachten.

Ik heb ook gemerkt dat leerlingen inderdaad liever les hebben van een leerkracht die zichzelf is dan één die een rol speelt. Ik had vorig jaar een klas voor 4 uur. En tijdens de eerste lessen kwam ik zeer zenuwachtig over waardoor ik zeker niet mezelf kon zijn en probeerde te werken zoals hun eigenlijke leerkracht. De leerlingen werkten die lessen echt niet mee. Toen ik de laatste 2 lessen meer wist te tonen tijdens de lessen en minder zenuwachtig was, kwamen er spontaan leerlingen naar me toe om te zeggen dat ze deze lessen prefereerden i.p.v. de anderen. Dit heb ik ook vorige stage nog eens mogen ervaren.

Waar ik wat aan twijfel is of de leerlingen, van uit het onderzoek, oprecht zijn in alles wat ze zeggen? Ik kan me inbeelden dat ik vroeger liever les kreeg van een leerkracht die ons iets meer vrijheid liet en minder bezig was met klasmanagement. Ik herinner me ook dat leerkrachten die te veel van hun vak wisten vaak afgeschilderd werden als ‘mensen zonder leven’.

Ik hoop dat het onderzoek klopt en dat de leerlingen dan ook op deze manier reageren tijdens de stages .

Ik vind het wel leuk om te lezen dat we geen Facebook-vriendjes hoeven te worden met onze leerlingen en dat we geen Chiroleiders moeten zijn maar échte leerkrachten. :-) Ik ben ook van mening dat er een duidelijke grens moet zijn tussen leerkracht en leerling maar dat de leerkracht wel open moet staan voor de leerlingen zonder daarbij 'familiair' te worden. Dat leerkrachten hun vak kennen is maar normaal zou je denken? Maar je krijgt soms wel een opdracht toegewezen (van de directie) waar je je niet in thuis voelt, dan kan ik wel begrijpen dat je onzeker overkomt.