Moet Europa bang zijn van nationalisten?


BRUSSEL - De Schotten krijgen hun referendum over onafhankelijkheid. De Catalanen willen er een. Bart De Wever trekt opnieuw de confederale kaart. Is het separatistische spook gevaarlijk voor Europa?


Natuurlijk is het toeval, maar precies een dag na de klinkende overwinning van de N-VA in Vlaanderen (en de oproep van Bart De Wever aan premier Di Rupo om over confederalisme te gaan praten), hebben de Britse premier David Cameron en zijn Schotse collega Alex Salmond een akkoord ondertekend over een Schots onafhankelijkheidsreferendum. In 2014 mogen de 5 miljoen Schotten zich uitspreken over de vraag of ze nog in de unie van Schotland en Engeland willen blijven. Die dateert van 1707.

Cameron heeft al herhaaldelijk gezegd dat hij het geen goed idee vindt, mochten de Schotten voor onafhankelijkheid kiezen. Maar dan denkt hij in de eerste plaats aan de uitstraling van het Verenigd Koninkrijk in de wereld. Het is nog lang niet zeker dat het zover komt – volgens opiniepeilingen is 30 tot 40 procent van de Schotten voor onafhankelijkheid – maar het akkoord geeft nogmaals aan dat de nationalistische of separatistische stem luider klinkt in Europa. Want ook in Catalonië is het menens.


Barre economie

En de vraag is dan: zijn er parallellen tussen de Vlaamse, Schotse en Catalaanse verzuchtingen? Duidelijk is in elk geval dat de nationalistische politici naar elkaar kijken. Bart De Wever is al uitgebreid op bezoek geweest bij Salmond en ook de Catalanen onderhouden nauwe contacten met de Schotten.

Op het eerste gezicht lijkt de verhevigde vraag naar onafhankelijkheid te maken te hebben met de barre economische tijden. Europa is niet langer een bron van subsidies, maar van besparingen. Die worden aan de nationale parlementen opgelegd, die ze op hun beurt doorrekenen aan de regio’s. Vooral in Catalonië is dat de trigger die het onafhankelijkheidsdiscours nieuw leven heeft ingeblazen. Waarom moeten wij, goed boerende Catalanen, opdraaien, voor het slechte beleid van Madrid, is de mantra van de Catalaanse president Artur Mas. Op dat vlak vertoont zijn discours overeenkomsten met dat van De Wever.

In Schotland ligt het iets anders. De Schotten krijgen nog altijd geld van Londen (jaarlijks ongeveer 37 miljard euro). Maar de hoofdreden voor Salmond om het referendum te houden is zijn diepe overtuiging dat Schotland beter bestuurd kan worden als het onafhankelijk is. Het bekende idee: wat we zelf doen, doen we beter. De Schotten willen ook andere politieke accenten leggen. Over het algemeen willen ze een iets linksere koers varen dan Londen.


Verspaanst

‘De economische crisis speelt zeker mee, maar het is niet de enige factor’, zegt Louis Vos, die aan de KU Leuven vele jaren onderzoek deed naar het nationalisme in Europa. ‘Je mag de behoefte van volkeren om de eigen identiteit en eigen nationaliteit te ontwikkelen, niet onderschatten. En hoe je het ook draait of keert: Vlamingen, Schotten en Catalanen ontwikkelden een eigen nationale identiteit die verschilt van de Waalse, Engelse of Castiliaanse. Bovendien zijn in regio’s die al een zekere mate van autonomie hebben, de regionale instellingen de belangrijkste agenten van de versterking van de eigen identiteit. Vooral in Catalonië is dat opvallend.’ Maar ook in Schotland is het zelfbewustzijn alleen maar gegroeid nadat het in 1999 een eigen parlement kreeg.

In Catalonië speelt ook het sneeuwbaleffect. Op de Catalaanse roep volgden ongelukkige uitspraken vanuit Madrid. De Spaanse minister van Onderwijs waagde het te zeggen dat het onderwijs in Catalonië ‘verspaanst’ moest worden. Waarna vanuit Barcelona meteen vergelijkingen met het regime van Franco gemaakt worden.

Vos: ‘Als bovendien blijkt dat het hogere niveau niet goed functioneert — De Wevers bekende verwijt dat de belastingregering van Di Rupo geen meerderheid heeft in Vlaanderen — dan krijg je een verhevigde roep om autonomie.’

En dan rest de vraag: is die roep potentieel gevaarlijk voor de Europese Unie, waar de tendens net is om meer bevoegdheden af te staan aan Europa?

Stephan Keukeleire, hoogleraar Europese Integratie aan de KU Leuven en het Europacollege, denkt van niet. ‘Precies omdat die regio’s zich nog altijd pro-Europees profileren. Voor hen is het Europese niveau net belangrijk omdat het het nationale niveau overbodig kan maken.’

Dat is inderdaad het discours dat Bart De Wever systematisch hanteert. Ook de Scottish National Party van Alex Salmond hanteert de slogan ‘Scotland in Europe’. ‘De Schotten zijn over het algemeen ook veel meer pro-Europa dan de eurosceptische Engelsen. Dat is ook het geval in Catalonië. De 7,5 miljoen Catalanen hebben ook geprofiteerd van de Europese steunfondsen die vaak rechtstreeks naar hun regio gingen, zonder dat het nationale niveau er zich mee moeide. In Catalonië leeft ook duidelijk het verlangen om tot het hart van Europa te behoren.’

‘In zekere zin maakt Europa het voor de nationalistische partijen net veiliger om een separatistisch discours te houden’, aldus Mark Leonard van The European Councilon Foreign Relations in The New York Times . ‘Mochten de regio’s echt onafhankelijk worden, dan weten ze dat ze er niet helemaal alleen voor staan. Ze hebben direct toegang tot een Europese markt van 500 miljoen consumenten en ze krijgen waarschijnlijk Europese bescherming.’


DS, 16-10-2012 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB