Boris Johnson heeft me de schaduwkant van de Britse humor laten zien


Dinsdag mag ik mijn verblijfsvergunning bij de préfecture de Police ophalen. Ik woon sinds 2002 in Parijs, maar sinds brexit ben ik als Brit plotseling geen Europese burger meer en heb ik een document nodig om in Frankrijk te blijven. Die kreeg ik, omdat ik hier al vóór de brexit zat, maar voor de volgende jonge Brit die een leven op het continent wil opbouwen wordt het moeilijker.


Ik ben een Britse Europeaan en wereldburger. Ik groeide op in Nederland als kind van Zuid-Afrikaanse ouders, studeerde Duits en geschiedenis, heb Parijse kinderen en een Amerikaanse vrouw die Frans is geworden. (Ik heb al mijn papieren inmiddels verzameld en hoop haar snel achterna te treden.) Ik ben een extreem geval, maar zo veel Britten zijn Europees van geest, zeker onder de jonge generatie. Remainers zijn nu landelijk in de meerderheid: volgens recente peilingen, is zo’n 53 procent van Britten nu tegen de brexit. Toch werden we deze week uit Europa gesleept. Nog altijd kan ik me er niet mee verzoenen. Sterker: mijn gevoel van lotsgemeenschap met mijn leave-landgenoten is vermoedelijk langdurig afgenomen.

Dat komt door hoe de brexit is uitgevoerd. De regering had kunnen zeggen: de overwinning van Leave in 2016 was zo nipt, 52 tegen 48 procent, dat we het land bij elkaar kunnen houden door voor een zachte brexit te kiezen. Dan waren we uit de EU gestapt maar net als Noorwegen in de eenheidsmarkt gebleven. Zo’n brexit was zinloos geweest, maar ook redelijk onschadelijk. De brexiters hadden hun overwinning gekregen en remainers als ik hadden ermee kunnen leven. In plaats daarvan kozen de Conservatieven voor een harde brexit: weg uit de eenheidsmarkt en iedereen die daartegen was, werd weggehoond. Het land is verdeeld. Inmiddels zijn er twee VK’s. Ik hoor bij het deel dat is verslagen, vervolgens afgedaan als elitair, en genegeerd. Nu wil Johnson dat we met zijn allen brexit vieren. Sorry, maar ik kom niet op het feest.

In de drie jaar na het referendum bespeurde ik bij mezelf een onvermoed Brits patriottisme. Ik bleek zozeer van het VK te houden dat ik mijn best deed om de brexit – zeker de harde brexit – te bestrijden. Ik bezocht en organiseerde zelfs bijeenkomsten van Britten die voor een tweede referendum vochten. Deze zaak ging me aan het hart. Ik wilde niet toekijken terwijl het land een blunder beging.

Maar (en ik weet dat dit niet mooi klinkt), dezer dagen voel ik mijn patriottisme afnemen. Het winnende Engeland (ik zeg bewust niet ‘het VK’), het land van de leavers, is een land waar ik niet bij kan horen. Dit land wordt gekenmerkt door een aantal onhebbelijke Engelse karakteristieken waarvan ik altijd wist dat ze bestonden, maar waarvan ik dacht dat ze met de tijd wegebden. En de persoon die al deze karakteristieken in zich verenigt, is Boris Johnson. Dat maakt hem tot de ideale premier van het leave-Engeland.

Ten eerste is er de nostalgie voor vergane glorie, en vooral voor de Tweede Wereldoorlog. Johnson, biograaf van Churchill, ziet zichzelf als diens reïncarnatie. Dan is er het wijdverbreide Engelse idee dat de natuurlijke leider van het land een Old Etonian is: voor veel gewone Engelsen is zo’n man ‘born to rule’. Johnson, jarenlang stercolumnist van de Daily Telegraph, belichaamt bovendien het land van de leugenachtige speelgoedkranten. De meeste Engelsen lezen bladen als The Sun, de Daily Mail en tegenwoordig ook de afgezakte Telegraph met ironie, ze weten dat de verhalen niet helemaal waar zijn. Desondanks bleef de decennialange onzin over de zogenaamd door Brussel opgelegde rechte bananen en kleine condooms deels hangen. En net als Johnson, die vrouwen in boerka met ‘brievenbussen’ vergelijkt, wijzen veel leave-Engelsen mijn slag multiculturele Britten af.

Dan is er iets dat ik niet zag aangekomen: Johnson heeft het Britse gevoel voor humor omgeturnd tot populistisch wapen. Als iemand mij vijf jaar geleden had gevraagd, ‘Wat vind je het mooiste aan het VK?’, had ik gezegd, ‘De humor, alles van P.G.Wodehouse tot Bridget Jones en Boris Johnson.’ Ik heb zoveel schitterende avonden beleefd met Britse vrienden waarbij er geen zinnig woord werd gezegd maar we continu dubbel lagen, alleen door het meesterlijk taalgebruik, de ‘banter’.

Johnson, de grappigste woordkunstenaar van mijn generatie, heeft me echter de schaduwkant van de Britse humor laten zien. In Engeland (en dat begrijp ik pas sinds de brexit) wordt humor gebruikt om gesprekken af te kappen voordat ze emotioneel, complex of technisch kunnen worden. Johnson komt met raar haar in beeld, roept iets geinigs, en hup, het halve land is om.

Net als ontelbare remainers zie ik geen plek voor mezelf in het Johnson-Engeland. Ik ga in emotionele exile. De komende jaren ben ik toeschouwer van een farce. Dit doet pijn.


Blog DM, 01-02-2020 (Simon Kuper)