U gelooft klakkeloos wat Jan met de pet beweert


Straatinterviews in nieuwsuitzendingen, de zogeheten voxpop, zijn minder onschuldig dan ze lijken, blijkt uit onderzoek. De kijker heeft de neiging de mening van ‘de man in de straat’ te onderschrijven, veel meer dan de mening van politici of experts die in het nieuws aan bod komen. ‘Nieuwsredacties moeten er veel voorzichtiger mee omspringen.’


Meer dan 8.000 nieuwsberichten turfde Kathleen Beckers (UA) tussen 2003 en 2014, uit de zevenuurjournaals van VRT en VTM, om na te gaan hoe vaak de redacties de aloude techniek van de voxpop hanteerden: de man of vrouw in de straat naar zijn mening vragen over het onderwerp van de dag. Uit dat onderzoek bleek dat het gebruik ervan toenam: in 2003 bevatte ongeveer de helft van de nieuwsuitzendingen ‘gesprekjes met de gewone man’, in 2013 meer dan twee derde. Dat was een beetje contra-intuïtief, en de respectieve hoofdredacteurs van de nieuwsdiensten wuifden het onderzoek weg: gewone mensen kwamen alleen aan het woord als ze betrokken waren bij het nieuwsitem, zomaar de markt opgaan om wat meningen te sprokkelen, daar stonden zelfs lijfstraffen op, klonk het (DS 28 oktober 2015).


Oudere blanke mannen

Beckers betwistte dat toen al, en nu nog altijd. ‘Misschien is er sinds 2014 enige verbetering opgetreden, maar het fenomeen houdt toch hardnekkig stand’, zegt ze.

Beckers klinkt strijdvaardig, omdat ze sindsdien van haar onderzoek een doctoraalscriptie heeft gemaakt, die ze morgen verdedigt. Uit de verdere analyse van 568 items in de tv-journaals (uit dezelfde periode 2003-2014) bleek daarbij dat lang niet altijd verschillende standpunten aan bod kwamen. In bijna twee derde van de items kwam maar één opinie aan bod. ‘Aangezien de voxpop vaak wordt gebruikt om “de publieke opinie” weer te geven in het nieuws, is dat minder triviaal dan je zou kunnen denken’, zegt Beckers.

Een eigen (erg kleine) steekproef wijst uit dat ze een punt heeft. In het VRT-journaal van afgelopen zaterdag zat een item over de nieuwe snelweg A11 (tussen de E40 ter hoogte van Brugge en de N46 Knokke-Antwerpen). Die is ‘nodig’ voor het toenemende vrachtvervoer vanuit de haven van Zeebrugge. In de reportage over de plechtige opening van die snelweg kwamen twee omstanders uit het publiek aan het woord, die zich allebei voorstander van de snelweg toonden, terwijl die toch gecontesteerd is. En gisteren bevatte een item in het VTM-nieuws over de nieuwe woontoren in Hasselt, bedoeld voor -32-jarigen, één voxpop van wie daardoor uit de boot valt: een bejaarde Hasselaar die het verontwaardigd over leeftijdsdiscriminatie had. Nog een teken aan de wand: drie keer een voxpop, drie keer een oudere blanke man.


Experimentje

Dat onevenwichtige gebruik van straatinterviews deed Beckers besluiten nog een experiment aan haar onderzoek toe te voegen, waar ze nu scherpe conclusies uit trekt. ‘We hebben een groep van meer dan 2.000 Vlamingen laten kijken naar een fictief nieuwsbericht dat we zelf hebben gemaakt’, vertelt ze. ‘Het betrof een discussie in het Vlaams Parlement over de keuze tussen investeren in gewestwegen of in fietsostrades. We hebben twee versies van het bericht gemaakt, telkens met vier keer een voxpop. In de ene versie waren de vier geïnterviewden voorstander van investeringen in fietsostrades, in de andere verkozen ze dat het budget naar de gewestwegen ging.’

Uit de bevraging van de deelnemers achteraf bleek dat de voxpop de mening van de ‘kijkers’ sterk beïnvloed had. ‘Het was bijzonder opvallend’, zeg Beckers. ‘De groep die de versie pro-fietsostrades had gezien, werd zelf overwegend pro-fietsostrades, de groep die de versie pro-gewestwegen had gezien, vond vaker dat het budget daarnaartoe moest gaan. Terwijl het voor de rest om hetzelfde, objectieve nieuwsitem ging, waarin alle aspecten van het verhaal aan bod kwamen.’


Willekeurige steekproef

Uit vroeger onderzoek was al gebleken dat de kijker zich in nieuwsuitzendingen meer laat leiden door de mening van de man in de straat, dan door de inbreng van experts, politici of journalisten. ‘De redacties bepalen welke voxpop in het nieuws komt en welke niet’, zegt Beckers. ‘Ik wil hen niet bekritiseren, maar ik roep op tot een open debat. De enige interne regel over de voxpop bij de VRT en bij andere openbare omroepen is deze: geef aan dat het niet om de mening van de bevolking gaat, maar om een willekeurige steekproef. Als dat al wordt vermeld, zet het weinig zoden aan de dijk. Het is dus vooral een kwestie van verschillende meningen aan bod te laten komen. Of geen, natuurlijk. Een voxpop moet in ieder geval kritischer bekeken worden, zowel door de journalisten als door de kijkers.’


DS, 29-08-2017 (Tom Heremans)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB