De erfzonde van de euro

Mia Doornaert



David Cameron zegt neen tegen een nieuw Europees verdrag, luistert daarmee naar zijn Engelse kiezers, en is de gebeten hond die Europa 'chanteert'. Zesentwintig andere regeringsleiders en staatshoofden geven niet hun parlementen maar Europese bureaucraten de controle over hun begrotingen en zijn wijze regeerders.


Het is misschien wat scherp gesteld, maar in de eurozone en de Europese Unie gebeuren vreemde dingen. Regeringen, zoals de Griekse, of regeringsleiders, zoals Berlusconi, verdwijnen, niet omdat de kiezers aldus beslist hebben, maar onder druk van de beurzen, de markten, de Europese Unie. Het is waar, niemand kan zeggen dat 'bunga bunga' Berlusconi een voorbeeldige regeringsleider was. Maar in een democratie is het nog altijd de bedoeling dat de kiezers beslissen wie hun land regeert.

In andere landen van de eurozone krijgen de burgers zware besparingen door de strot geduwd, opnieuw onder druk van de markten en van 'Europa'. Dat is natuurlijk om hun bestwil, want landen kunnen nu eenmaal niet blijven veel meer geld uitgeven dan ze in de schatkist binnenkrijgen. En als de euro keldert wegens het onverantwoordelijke gedrag van een aantal landen, dan zijn we allemaal de dupe.

Het blijft evenwel een feit dat er opnieuw boven de hoofden van de burgers heen over verdere Europese integratie wordt beslist. 'L'Europe avance masquée', zei ooit Jacques Delors, één van de meest opmerkelijke voorzitters van de Europese Commissie. Hij bedoelde dat niet als kritiek, maar als goedkeurende vaststelling. Delors lag daarmee helemaal in een Franse dirigistische traditie die te omschrijven valt als 'alles voor het volk maar liefst niet te veel door het volk'.

Die top down-integratie houdt wel het risico in dat het democratische draagvlak van de Unie verschrompelt. Dat bleek al toen twee stichtende landen, Frankrijk en Nederland, in 2005 luidkeels 'neen' zegden in het referendum over de Europese grondwet. Telkens was de voornaamste drijfveer de schrik voor verlies aan soevereiniteit en invloed in een onoverzienbaar lijkende Unie van 27.

Die Unie heeft sindsdien nog altijd geen duidelijke leiding. In de plaats is er nu een Frans-Duits directoire dat de eurozone door de huidige crisis probeert te loodsen. Dat is niet onlogisch want Frankrijk is verantwoordelijk voor de erfzonde die aan de euro kleeft. De euro was aanvankelijk een politieke munt, een - onterechte - Franse motie van wantrouwen tegen het eengemaakte Duitsland. De opgave van zijn sterke Duitse mark was de prijs die Duitsland moest betalen om de Franse verlatingsangst te sussen. Als tegenprestatie kregen de Duitsers de belofte dat ze niet zouden moeten gaan betalen voor laksheid van andere eurolanden. Die voorgeschiedenis verklaart Angela Merkels voorbehoud tegen euro-obligaties zonder harde garanties.

Omdat de euro zo sterk een politiek instrument was, knoopten de leiders van de eurolanden aan de eenheidsmunt niet de elementaire consequentie vast van eenmaking van het budgettair, fiscaal, en uiteindelijk economisch en sociaal beleid, kortom van centrale sturing. Nee, men lanceerde de euro onder feestelijk vuurwerk en hoopte er het beste van. Met de gekende gevolgen.

Daarvoor zijn overigens niet alleen de politieke leiders verantwoordelijk. Politici moeten verkozen worden. Er was om te beginnen geen draagvlak voor verregaande opgave van nationale soevereiniteit. Bovendien stemmen kiezers in meerderheid niet voor 'harteloze' lieden die begrotingsdiscipline en zuinig toezicht op de sociale uitgaven bepleiten. In vele landen laten ze zich liever verleiden door beloften dat ze hun taart kunnen opeten en behouden. Een extreem 'voorbeeld' is Griekenland met zijn endemische corruptie en belastingontduiking. In zijn schitterend boek over de eurocrisis, Boomerang - Travels in the new third world is de Amerikaanse financiële journalist Michael Lewis bijtend voor opeenvolgende Griekse regeringen die een staat schiepen waarin de burgers dachten dat ze van het geld van de overheid konden leven, dat de economische realiteiten voor hen niet golden, dat ze met pensioen konden gaan op 55 voor de mannen en 50 voor de vrouwen als ze 'zwaar werk' verrichtten, een definitie 'die kappers, radio-omroepers, kelners, muzikanten enzovoort enzovoort' omvatte.

En dus moet van de faceless bureaucrats in Brussel de dwang komen die verkozen regeringen toelaat, of verplicht, orde op zaken te stellen in het eigen huishouden. Europa en democratie: ze lijken voorlopig niet samen te gaan. Tenzij je het als democratie beschouwt dat verkozen leiders in Brussel gezamenlijk maatregelen afspreken die ze elk in eigen land niet kunnen of durven doorduwen. En dan zeggen: 'Europa legt ons dit op'.


DS, 12-12-2011 (Mia Doornaert)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB