'Justitie is een kwaaie, koppige tante'

'De kwaaie tante Justitie. Over recht en rechters voor de burger', Hugo Lamon, Die Keure, 152 blz.


De hervorming van het gerecht is te belangrijk om alleen aan juristen over te laten, zegt de Hasseltse advocaat en publicist Hugo Lamon. 'Justitie is de laatste overheidsdienst die nog moet gemoderniseerd worden.'


Het gepalaver over de hervorming van Justitie heeft lang genoeg geduurd, zegt de Hasseltse advocaat Hugo Lamon. 'Het is tijd voor actie. Er moet een big bang komen, een grote hervorming van Justitie. En we moeten ophouden met elkaar de schuld te geven voor wat verkeerd loopt. Iedereen heeft boter op het hoofd: de magistraten, de advocaten, de politiek die de wetten maakt...'

Hugo Lamon heeft jaren bestuurservaring bij de Orde van Vlaamse Balies (OVB) en is recent door de Senaat aangewezen als lid van de Hoge Raad voor de Justitie. Hij schreef net een boekje De kwaaie tante Justitie, waarin hij onder meer zijn opiniebijdragen uit De Standaard bundelt.

'De meeste reacties krijg ik op die opiniebijdragen in de krant, ook van niet-juristen. Er leeft meer interesse voor het functioneren van het gerecht dan we vermoeden, en maar goed ook. De hervorming van Justitie is te belangrijk om alleen aan juristen over te laten.'


De discussie over de noodzakelijke hervormingen bij Justitie vindt nog slechts in een kleine kring plaats, is zelfs stilgevallen, stelt u vast?

'Justitie staat niet hoog meer op de maatschappelijke agenda, en dat merk je ook in de media, die noodgedwongen volgen. Nochtans is er veel aan het bewegen. Er bestaat eensgezindheid, ook bij magistraten, dat er een hervorming moet komen, dat de zaken moeten veranderen. Alleen moeten die hervormingen vooral bij de ander gebeuren.'


Al dat gepalaver van de voorbije jaren heeft nog niet tot veel concrete resultaten geleid?

'Een aantal mensen bij de Justitie probeert zijn eigen positie te beschermen. Bovendien heeft men er van meet af aan voor gekozen om de magistraten te betrekken bij de hervorming van de Justitie. Maar ik denk niet dat het verstandig is om rechters de coach te laten zijn van hun eigen hervorming.'

'Overleg met de betrokkenen is goed, maar op een bepaald moment moet een buitenstaander beslissen. Justitie heeft nood aan een externe crisismanager.'


Alle ideeën voor de hervorming van het gerecht zijn al eens gelanceerd, men zou er moedeloos van worden. Waarom lukt het niet?

'Justitie is een kwaaie, hardnekkige tante die zich niet zo gemakkelijk laat hervormen. Het lijkt wel een onneembaar bastion. Justitie is de laatste overheidsdienst die nog moet gemoderniseerd worden.'


Het ligt niet aan een tekort aan middelen?

'Neen, als we ons vergelijken met andere Europese landen gaat er genoeg geld naar de Belgische Justitie. En aan een gebrek aan kwaliteit van de rechters ligt het, na de depolitisering van de benoemingen, ook niet. Maar de structuren en de organisatie zijn hopeloos verouderd.'

'Het is al zo vaak gezegd dat de 27gerechtelijke arrondissementen afgebakend zijn op grond van de afstand die in de tijd van Napoleon een paardenkoets in één dag kon afleggen. Die territoriale indeling is volstrekt achterhaald.'


Wat is uw voorstel?

'Er moet een serieuze schaalvergroting komen: een eenheidsrechtbank per provincie, met één korpschef in plaats van de tientallen korpschefs die er nu zijn. Justitie heeft veel te veel bazen, het lijkt wel een Mexicaans leger.'

'Elke rechtbank, hoe klein ook, heeft een voorzitter die leiding geeft. Iedere rechtbank werkt op een eiland. Binnen een rechtbank is er geen samenwerking, geen groepsdynamiek, geen uitwisseling van ervaringen en van personeel, bijvoorbeeld als er iemand ziek is.'

'In kleine rechtbanken is op die manier geen specialisatie mogelijk. En toch gebeurt het dat daar twee rechters die in een verschillende kamer zitting hebben, hetzelfde werk doen. Wat een tijdverlies en verspilling van inzet.'


Rechters roepen vaak hun onafhankelijkheid in om zich tegen de hervormingen te verzetten.

'De onafhankelijkheid van een rechter is een hoog goed. Als een rechter zou aangestuurd worden in zijn beslissingen, bijvoorbeeld door politici, is er geen democratie meer.'

'Een magistraat moet dus onafhankelijk zijn wat de inhoud van zijn individuele beslissingen aangaat. Maar dat heeft niets met de organisatie van zijn rechtbank te maken.'

'Als men daar de onafhankelijkheid inroept, leidt dat tot onverantwoordelijkheid. Dat is een negentiende-eeuwse opvatting over onafhankelijkheid.'


U vergelijkt de onafhankelijkheid van rechters met de academische vrijheid van hoogleraren?

'Er is een mooie parallel. Hoogleraren moeten vandaag verantwoording afleggen tegenover hun universiteit. Ze krijgen visitatiecommissies over de vloer - dat zijn eigenlijk de concurrenten die komen zeggen wat ze van je werk vinden. Studenten beoordelen hoogleraren, en ook het universiteitsbestuur doet dat. Een hoogleraar moet voldoende wetenschappelijke publicaties afleveren. Als zijn output onvoldoende is, ligt hij eruit.'

'Wat zien we bij de magistratuur? Daar slaagt men er, in de eenentwintigste eeuw, nog altijd niet in om de output van een individuele rechter te meten.'


De vorige regering stelde nochtans een werklastmeting in het vooruitzicht?

'De vorige minister van Justitie (Laurette Onkelinx, PS) heeft een studie besteld die moest onderzoeken of een werklastmeting bij magistraten wel mogelijk was. En daarna kwam er een tweede studie, maar ook die gaat niet de individuele output van magistraten meten, maar de werkprocessen in kaart brengen. Waar zijn we mee bezig?'

'De werklast van een magistraat mag dus niet gemeten worden. Er was onder de vorige regering duidelijk politieke onwil om justitie te hervormen.'


Aan adviesraden is er nochtans geen gebrek. Er zijn er zo veel dat er niets gebeurt. Het is een Belgenmop, schrijft u.

'Na de affaire-Dutroux in 1996 is de Hoge Raad voor de Justitie er gekomen, met verregaande bevoegdheden om het gerecht te controleren en waarin de helft van de leden niet-magistraten zijn.'

'Maar dan is er de Adviesraad voor de Magistratuur bijgekomen, de Vergadering van de korpschefs, de Commissie voor de modernisering van de magistratuur, en ook nog de Algemene raad van de partners van de rechterlijke orde.'

'Het gaat zo ver dat sommige van die adviesraden eerst een advies aan een andere adviesraad moeten vragen, vooraleer ze een advies aan de minister van Justitie kunnen geven.'

'Dit is niet alleen te gek voor woorden. Het is volgens mij ook een bewuste strategie om de vis te verdrinken, om de hervorming van Justitie te dwarsbomen.'


U pleit onomwonden voor de afschaffing van de Commissie voor de modernisering van de magistratuur.

'Die raad heeft acht voltijdse personeelsleden in dienst en slokt heel wat geld op. De voorzitter ervan is de gewezen adjunct-kabinetschef van minister Onkelinx (arbeidssubstituut Jean-Paul Janssens, red.). Ook dat zegt voldoende.'

'Helaas laat de huidige minister van Justitie Jo Vandeurzen (CD&V) al die adviesraden bestaan. Hij vindt dat ze maar onderling een protocol moeten afsluiten opdat ze goed zouden samenwerken. Dit is een gemiste kans.'


Ook bij advocaten leeft toch weerstand tegen de hervorming van Justitie?

'Natuurlijk. In 2005 is er al eens een poging ondernomen om tot grotere gerechtelijke arrondissementen te komen. In Wallonië zijn er veel kleine arrondissementen, maar ook in West-Vlaanderen bijvoorbeeld.'

'Het voorstel was de arrondissementen van Veurne en Ieper samen te voegen met een ander arrondissement. Maar wat zagen we? De balies van Veurne en Ieper kwamen in opstand en zelfs de plaatselijke gemeenteraden stemden moties tegen de samenvoeging. Uiteindelijk gebeurde er niets.'


Het risico bestaat dat mensen zich van Justitie gaan afkeren als ze zich niet snel moderniseert?

'Dat gevaar is reëel. Het gerecht moet bij de bevolking een maatschappelijk draagvlak creëren, door goede beslissingen te nemen, maar ook door efficiënt te werken. Ik vergelijk het met de huisvuilophaling.'


Dat is een gewaagde vergelijking.

'De huisvuilophaling is een ernstige zaak. Als het huisvuil niet tijdig wordt opgehaald, kan dat ernstige moeilijkheden veroorzaken.'

'Iedereen weet wanneer de vuilwagens langskomen. Iedereen zet zijn vuilniszak tijdig op straat, niet een dag later, maar ook geen drie dagen te vroeg. En de dienstverlening moet volgen, dat vindt iedereen evident.'

'Hetzelfde geldt voor de Justitie. Als mensen een geschil aan een rechter voorleggen, moet men zich schikken naar de regels van die openbare dienstverlening en aanvaarden dat een actieve rechter de spelregels bepaalt en zegt binnen welke termijnen de zaak wordt afgehandeld.'

'De uitspraak van de rechter moet daar onmiddellijk op volgen, net als bij het ophalen van de vuilniszak.'


Communicatie moet die hervorming ondersteunen?

'Elke onderneming, elk overheidsbedrijf heeft woordvoerders of ceo's die via een open communicatie maatschappelijk draagvlak voor hun organisatie creëren. We leven in een communicatiemaatschappij. Je kunt dat betreuren, maar het is realiteit.'

'We zitten bovendien in een cruciale fase. Justitie is de enige overheidsdienst die nog gemoderniseerd moet worden. Ik ken geen overheidsdienst waar nog zo veel stempels worden gebruikt, waar nog zoveel stempelkussentjes en -molentjes aanwezig zijn.'

'De Vlaamse administratie is hervormd. Als je een brief aan de Vlaamse administratie schrijft, krijg je een antwoord: “De ambtenaar die uw dossier behandelt, heet zo. Hij is op dat telefoonnummer of e-mailadres te bereiken., Zelfs op de website van de Europese Commissie, die ambtelijke moloch, vind je terug welke ambtenaar zich met welke dossiers bezighoudt. Die sfeer mis ik bij Justitie.'

'We moeten via schaalvergroting komen tot een transparante organisatie, een doorzichtige structuur met een modern personeelsbeleid. We moeten het Belgisch gerecht eindelijk klaarmaken voor de eenentwintigste eeuw.'


DS, 27-10-2008 (Filip Verhoest)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB