‘Veel moslims denken direct: het Westen is tegen ons’

Karin Heremans, ‘Mijn kleine jihad. Gedeelde waarden voor de samenleving’, Houtekiet, 2017.


Het is niet omdat er geen foreign terrorist fighters meer vertrekken naar Syrië, dat het probleem ‘radicalisering’ van de baan is. ‘Integendeel’, stelt Karin Heremans, de directrice van het Antwerpse Atheneum.


Als je met leerlingen in gesprek gaat, merk je hoe jihadisten hun complottheorieën naar de school proberen brengen. Groomers scheppen een vijandsbeeld van het Westen’, zegt Karin Heremans, directrice van het Antwerpse Atheneum. ‘Ik zie elke dag hoe het complotdenken gevoed wordt.’

Enkele jaren geleden haalde het Atheneum het nieuws, omdat er een leerling naar Syrië was vertrokken. Vandaag reizen er geen Belgische jongeren meer af naar het kalifaat. Toch is het probleem van radicalisering niet van de baan, zegt Heremans die een boek schreef over haar expertise met radicalisering. Ze benadrukt dat radicalisering onterecht gezien wordt als een louter islamitisch probleem.

We spreken haar in de indrukwekkende Kazerne Dossin, waar ze meteen een ander indrukwekkend gebouw aanhaalt: de Grote Moskee in het Brusselse Jubelpark. Als het van de commissie 22/3 afhangt, wordt dat bolwerk van ‘salafo-wahabisme’ een ontmoetingsplaats voor álle moslims. ‘Een broodnodige stap’, noemt Heremans die aanbeveling. ‘Geloof mij: veel moslims halen opgelucht adem.’


Ook u onderschrijft en ondervindt de nood aan een ‘Belgische islam’?

‘Dat woord zou ik nooit in de mond nemen, want dan polariseer je. Ik spreek liever van een humanistische of rationele islam, waarin sprake is van een sterke betrokkenheid bij de samenleving en kennis van een groot stuk geschiedenis. Waar waarden als “burgerschap” centraal staan.’


In uw school – en het hele gemeenschapsonderwijs – staat actief burgerschap hoog op de agenda. Hoeveel ‘witte, Vlaamse’ leerlingen hebt u nog?

(lacht) ‘Oei, dat zullen er maximaal zes zijn, aan de namen te zien. Autochtone leerlingen. Meer dan de helft is natuurlijk Antwerpenaar, maar de meesten van hen hebben een migratieachtergrond. Ik weet wel hoeveel nationaliteiten we tellen: 57.’


Schadelijke rapnummers

Vandaag zijn er geen vertrekkers meer, het kalifaat brokkelt af. Welke invloed heeft dat op scholieren?

‘Het is niet omdat er geen foreign terrorist fighters meer vertrekken, dat het probleem “radicalisering” van de baan is. Integendeel, ik zie elke dag hoe het complotdenken gevoed wordt. Door groomers, zo noem ik ze in mijn boek, die op sociale media actief zijn en een beeld ophangen alsof het Westen tegen moslims is. De focus verschuift naar het ontwrichten van de samenleving. Vergis u niet: daar zit een gigantische machinerie achter. Door op het limbisch systeem van de hersenen (waar het centrum van de emoties zit, red.) te werken, weken ze de jongeren los van hun omgeving. Maar ook sommige rapnummers zijn schadelijk, want die vergroten het wij-zij-denken in plaats van te verbinden. De opkomst van extreemrechts werkt in een gepolariseerd klimaat als een selffulfilling prophecy voor toenemende islamisering.’


Hoever gaat dat ‘complotdenken’ waar u over spreekt?

‘Dat kan ver gaan, hoor. Zo circuleert er in verschillende scholen een theorie dat Frankrijk zelf de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 in scène gezet heeft, omdat de grenzen direct gesloten waren en president François Hollande zogezegd meteen een speech klaar had. Ook op onze speelplaats werd die theorie verkondigd. Ze denken bij alles direct: “Het Westen is tegen ons”.’

‘De spanningen die Borgerhout onlangs teisterden, hadden wij in mei-juni. Een spel met waterballonnen escaleerde vliegensvlug, de sfeer tussen twee groepen werd heel vijandig en agressief. We moesten beleidsmatig ingrijpen.’


Wat doet u op zo’n moment?

‘We hanteren een zero tolerance-beleid, maar omdat we hier beseften dat het extern gestuurd was, hebben we lang gepraat met die jongeren en hun ouders, die zich allemaal inschrijven in de GO!-baseline “samen leren samenleven”. In plaats van puur repressief op te treden, hebben we hen een zomeropdracht gegeven. Ze moesten een project maken rond burgerschap en het na de zomer voorstellen op een podium voor de hele school. Daarnaast moesten ze als vrijwilliger in een daklozencentrum gaan werken. Wat bleek in september? Dat ze de waarden van België uiteindelijk heel belangrijk vinden. Wederzijds respect, vrijheid van meningsuiting en van godsdienst, de scheiding van kerk en staat. Dan krijg je een wij-verhaal.’


U noemt ‘wederkerigheid’ en ‘dialoog’ onmisbare bouwstenen van samen leren samenleven, maar in een schoolse context moet de moslimleerling zich toch vooral aanpassen? Hoofddoekenverbod of het niet aanbieden van halalmaaltijden zijn zaken waar hij geen keuze in heeft.

‘Ja, maar het wederzijdse respect vullen we in door met hen in dialoog te gaan over de reden waarom we die zaken opleggen. Het verbod op levensbeschouwelijke kentekens is er gekomen na druk en manipulatie. Natuurlijk moeten zij niet assimileren. We hebben het volste respect voor verscheidenheid en voor ieders gelaagde identiteit, maar afspraken zijn nodig.’


Wat met de ramadan, die vorig jaar tijdens de examens viel?

‘Wij hebben een brief met een soort timemanagement meegegeven, samen met de herinnering dat het vasten uitgesteld mag worden om examens af te leggen. Dat laatste ligt gevoelig als het van een niet-gelovige komt: we laten het uitleggen door onze inspecteurs islamonderwijs. Dat timemanagement hield in dat we moslims adviseerden na zonsondergang te eten, vervolgens te slapen, de wekker op halfvier te zetten en dan een drinkyoghurt of groentesap te drinken en nog twee uur door te slapen. Zo hadden ze genoeg gegeten en genoeg geslapen om de examenperiode door te komen. Leerlingen zijn mij komen zeggen: “Wauw mevrouw, dat werkt echt!”.’ (lacht)


In uw boek beschrijft u hoe in 2005 slechts twee laatstejaars de evolutieleer zonder meer aanvaardden. Tien jaar later achtten nog steeds zeven op de tien leerlingen het gezag van hun religie hoger dan wetenschappelijke bevindingen.

‘Dat klopt, het is een blijvende zorg. Hoe lossen we dat op? Door de focus te leggen op Arabische wetenschappers van vroeger en nu die de evolutieleer erkennen of ervoor openstaan. Die zijn er, alleen weten veel moslims dat niet. Daarom is de rol van de geschiedenisleerkrachten des te belangrijker. We maken duidelijk dat de leer destijds ook door katholieke missionarissen is afgeblokt, we halen de mensen van deradicaliseringscentrum Ceapire erbij om hun creationisme te counteren met de juiste Koranverzen.’


Moet dat geïmproviseerde pakket structureel ingebed worden in de (islam)lerarenopleiding? Heeft het schooltje in Ronse of Schellebelle er ook nood aan?

‘Ja! Toen ik in de commissie 22/3 mijn bezorgdheid uitte over dat complotdenken, heb ik tientallen telefoontjes gekregen. Velen denken dat radicalisering een grootstedelijke problematiek is, maar het is een virtuele realiteit die zich overal kan afspelen.’

‘Leerkrachten kunnen nooit genoeg gewapend zijn. Let wel: het is altijd maatwerk, maar ze smeken om tools, handboeken of een lessenpakket om hiermee om te gaan. Eigenlijk is het erg dat we dat nog altijd niet hebben, vijf jaar na de eerste Syriëstrijders, bijna tien jaar na het hoofddoekenverbod en liefst zestien jaar na 9/11. Bij ons heeft een leraar biologie, Rudi Audiens, die nu op pensioen is, een fantastisch vormingspakket in elkaar gebokst waarmee hij nu de boer op gaat.’


Luc Tuymans

En u haalt er kunstenaars bij, om zaken als evolutieleer bespreekbaar te maken.

‘We pakken delicate thema’s via een omweg aan. Voor het zevende jaar op rij werken we met een curator, die 57 kunstenaars heeft aangesproken van dezelfde 57 nationaliteiten als de leerlingen op onze school. Via lezingen, workshops of brainstormsessies over toekomstdromen geven we het project vorm. Er is een toonmoment en een tentoonstelling voor het grote publiek, ‘I travelled the world and the seven seas’.’

‘Kunstenaar Luc Tuymans heeft zich er mee achter gezet, met zijn werk ‘München. De Allegorie van de Twijfel’ – we hadden geen betere titel kunnen kiezen, want het onderwijs is een voortdurende zoektocht waarin kritisch denken wordt gestimuleerd en twijfel wordt toegelaten.’


Die oproep voor tools is aan de overheid gericht, niet?

‘Het schrijven van handboeken zal door de moslimgemeenschappen moeten gebeuren, maar ook de overheid kan nog een hele tand bijsteken. We moeten dit breed aanpakken en dat schijnt maar niet door te dringen. Men blijft maar projectjes uitschrijven in plaats van de expertise over verschillende domeinen heen te bundelen, zoals in Nederland.’

‘Pas op, ik begrijp het hoor. We waren allemaal geschokt. We zijn na de aanslagen in vijfde versnelling geschoten met de beste bedoelingen maar – misschien door te weinig ervaring – zijn we in eerste instantie vergeten te verbinden. De nadruk heeft van meet af aan op het repressieve gelegen, maar je moet ook investeren in het sociale weefsel. En dat doe je niet door nog meer te polariseren, maar door een brede multidisciplinaire aanpak op poten te zetten.’


Een uitspraak als ‘het Westen is een superieure samenleving’ (van Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten) doet geen deugd.

‘Neen. Depolariseren doe je door te kiezen voor en te investeren in het midden. Helaas ligt de focus nogal eenzijdig op de islamitische radicalisering, we zijn te lief voor de extreemrechtse radicalisering.’


Ligt dat aan de samenstelling van de regering en de N-VA die heel wat voormalige extreemrechtse kiezers heeft?

‘Ik denk het wel.’


Hebt u zelf nog politieke ambities? U stond in 2012 op de liberale lijst in Antwerpen.

(glimlacht) ‘Ik heb dit boek niet geschreven als politica, want dan zou ik meteen in een kamp zitten en dat wil ik niet. Zeg nooit nooit, maar op dit moment zeg ik nee tegen de politiek. Het beroep is een beetje besmet: een politicus werkt sowieso polariserend, daar wil ik vanaf. Ben ik ontgoocheld in de politiek? Ja, eigenlijk wel. Maar het goede is dat je ook op andere manieren aan verbondenheid kunt werken.’


DS, 12-10-2017 (Eline Bergmans, Marjan Justaert)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB