'Honger maakte mij tot een dier'


Denise Affonço overleefde de gruwelkampen van de Rode Khmer in Cambodja. Haar man werd vermoedelijk vermoord, haar dochtertje stierf in haar armen de hongerdood. Morgen begint het proces tegen enkele daders.


Denise Affonço werd al snel na de machtsovername van de Rode Khmer in 1975 gedeporteerd naar een werkkamp. 'We moesten elke ochtend om drie of vier uur opstaan. Dan was het minstens een uur lopen naar de velden waar we moesten werken, zonder ontbijt. We kregen twee maaltijden per dag, om 11uur en om 5uur 'smiddags: alleen maar rijstsoep met zout. Vier jaar lang. Er was geen suiker of brood. Geen vis, geen vlees, geen fruit. Er was niks. Ik heb één keer fruit gegeten: een sinaasappel die ik op straat vond. Hij was helemaal rot, ik heb de stukjes eraf gegeten die er nog goed uitzagen.

Als je ziek werd, waren er geen medicijnen en er waren ook geen artsen. En er was natuurlijk geen enkel comfort. We hadden geen zeep of tandpasta. Het was eigenlijk alsof je leefde in de prehistorie. We hadden geen schoenen. Onze kleren waren zwart, we moesten altijd in het zwart gekleed gaan.

Eigenlijk kan je het vergelijken met de werkkampen van de nazi's in de Tweede Wereldoorlog. Het was precies hetzelfde. We moesten tien uur per dag werken. Toen ik bevrijd werd door de Vietnamezen kon ik niet eens meer lopen. Ik moest me vooruit slepen op mijn billen.'

In die jaren veranderde ze van een mens in een soort dier, een jachtdier.

'De honger werd zó groot dat je op een gegeven moment alles at wat je kon vinden. Mijn kinderen en ik aten schorpioenen die er liepen. We gingen de velden in om termieten te zoeken, die aten we dan op. En dat was heerlijk want alles wat je kon eten, was heerlijk. Ik heb een keer gevochten met een hond om een stuk vlees. Het was de hond van de dorpschef van de Rode Khmer. Die kreeg beter eten dan wij. Vaak gingen mijn dochter en ik 'savonds onder de hut van de dorpschef liggen wachten tot ze klaar waren met eten. Dan gooiden ze de restjes naar beneden. Op een avond lag ik daar, en de hond van de chef lag er ook. Ik heb geprobeerd een stuk rundvlees uit zijn bek te trekken waarop hij lag te kauwen. Honger verandert mensen in dieren.'

Haar neefje Ha werd door de Rode Khmer vermoord omdat hij eten had gestolen. Haar eigen dochter Jeannie stierf -9jaar oud- in haar armen de hongerdood.

'Die scène, dat beeld dat ze stierf in mijn armen, dat zit nog steeds in mijn hoofd. Ik heb het precies voor ogen. Ik voel me daar enorm schuldig over. Ik kon haar niet meer voeden, er was niks meer te eten. Ik vind het verschrikkelijk dat ik er nog wel ben en zij niet meer, dat ik haar heb overleefd. Dat had niet zo moeten zijn.

Ik weet het, iedereen heeft me gezegd dat ik er niets aan kon doen, dat het niet mijn schuld is. Maar zo voelt het wel. Elke dag nog. Ik weet dat ik er uit zie als een normale vrouw. Zo op het eerste zicht valt er niets bijzonders aan me te zien. Maar elke nacht huil ik. Heel vaak heb ik nachtmerries. Overdag kan ik moeilijk gaan zitten huilen, dan moet ik gewoon werken. Dan hoor ik bij het rijk der levenden. Maar vraag me niet hoe ik overleef, hoe ik bij mijn normale verstand blijf. Het zal God wel zijn die helpt. Het doet verschrikkelijke pijn, maar het is nu eenmaal zo.

Bij mijn zoon ging het heel anders. Hij was thuis toen zijn vader werd weggehaald in 1975. Ik was er niet. Toen ik 'savonds thuis kwam, zei hij alleen maar tegen mij: 'Ze hebben papa meegenomen'. Hij was toen 11. Daarna heeft hij nooit meer gesproken over zijn vader of wat er verder gebeurd is. Hij zegt er helemaal niets meer over.'

Het schrijven van haar memoires, in boekvorm, dat hielp.

'Het was voor mij een soort therapie. Het allemaal opschrijven. Maar ik vond het ook belangrijk om mijn verhaal te vertellen zodat de geschiedenis niet vergeten wordt. Cambodja is maar een klein land. Het ligt ver weg en heeft nauwelijks economisch of strategisch belang. Als ons land olie had gehad, dan was de belangstelling veel groter geweest! Dus mensen interesseren zich er niet zo voor, het raakt in de vergetelheid. Maar dat mag niet. Er zijn toen 1,7 miljoen mensen gedood. Ik heb hier op het onderzoeksinstituut in Parijs waar ik werk wel eens een Europeaan ontmoet, een intellectueel, die ze me: “Wat schrijft u nou allemaal? De Rode Khmer heeft helemaal nooit mensen vermoord!, Wat bleek? Hij was in 1978, op uitnodiging van de Rode Khmer, zelf in Cambodja geweest en was daar rondgeleid. Nou, ik ben benieuwd wat ze hem daar toen hebben laten zien. Ik zat dat jaar nog in een werkkamp, en ik heb hem in ieder geval niet langs zien komen.'

De oorspronkelijke titel van haar boek luidt 'De dijk der weduwen'.

'In het laatste kamp waar ik werkte, moesten we dijken maken. Die moesten het regenwater vasthouden voor de droge periodes. Er liepen alleen maar vrouwen. Hun mannen waren zogenaamd “verraders,, die waren allemaal weggevoerd. Toen we klaar waren met de bouw van de dijk, riep het dorpshoofd ons bijeen. Hij zei: “We noemen hem de dijk der weduwen,. Ik dacht: “Hoezo?, En iedereen keek elkaar vragend aan en keek de zaal rond. Toen zagen we elkaar zitten, alleen maar vrouwen, en toen pas drong het door. Onze mannen waren allemaal gedood. Maar dat had nog niemand ons verteld. Die dijk bestaat nu nog steeds. Ik heb heel vaak tegen mezelf gezegd: is het wel echt zo gegaan? Is het geen nachtmerrie? Maar mensen in Cambodja hebben me verteld dat de “dijk der weduwen, er nog steeds ligt.'

Dertig jaar na dato is het hoog tijd dat de daders worden gestraft.

'De Rode Khmer wilde de Chinese culturele revolutie nadoen. Ze werden beïnvloed door de Maoïsten. Ze wisten precies waar ze mee bezig waren. Pol Pot had precies in zijn hoofd wat hij wilde bereiken. Er is geen enkele verzachtende omstandigheid aan te voeren en daarom is dit proces zo belangrijk. Cambodjanen zeggen me wel eens: je moet die mensen vergeven. Maar ik kan pas vergeven als er recht is gesproken. Eerst gerechtigheid, dan verzoening.

Ik ben zelf civiele partij bij het proces, ik heb een aanklacht ingediend. Maar mijn advocaat zal me vertegenwoordigen. Ik wil zelf niet terug naar Cambodja. Nooit meer. Ik durf niet. De Rode Khmers zijn nog overal, ook op hoge posten. Ik geloof niet dat ik daar veilig ben.

Ik ben wel nieuwsgierig naar de uitkomst van het proces, maar ook weer niet erg hoopvol over het straffen van de echte daders. We hebben er 30jaar op moeten wachten. Pol Pot is al dood, andere belangrijke hoofdverdachten zijn er ook niet meer. Wie staan er nou terecht: vijf oudjes. Hoe oud zijn ze, in de90? En allemaal ziek. Wat wil je er mee bereiken om deze mensen nog te berechten? Het belang van het proces zit 'm meer bij de slachtoffers, dat ze erkenning krijgen. Dat geldt ook voor mijzelf. Ik wil vooral weten: waaròm? Waarom hebben ze iedereen vermoord, waarom hebben ze ons zo behandeld? Ik weet het nog steeds niet.'


DS, 16-02-2009 (Frank Renout)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ik vind het vooral interessant dat de vraag naar het waarom prangender is dan de eis naar 'gerechtigheid'. Hoe moeten die mensen zich voelen als ze oog in oog komen te staan met daders, zouden ze in hun motieven kunnen inkomen, kunnen begrijpen waarom zij moesten lijden? Zouden de daders zelf ondertussen nog steeds achter hun motieven van toen staan of zijn ze tot andere inzichten gekomen en dragen zij een last met zich mee?

Wat ik heel erg aan het artikel vind (ook al is alles van dit artikel echt enorm erg), is dat deze vrouw gelijk heeft ! Andere landen hebben niet gereageerd op het beleid van Pol Pot en waarom ? ... Omdat dat land niet belangrijk was voor andere landen. Vallen we dan niet een beetje terug in: voor wat hoort wat ? Laten we ons zo hard sturen door onze eigen belangen? Een stomme vraag van mij om te stellen want het klaarduidelijke antwoord is 'JA'.

Het lijkt wel alsof de mens iets heeft overgeslagen in de ontwikkeling want hoe slim we ook zijn, iets zorgt ervoor dat we toch niet echt uit het verleden leren. De concentratiekampen, de goelags, nu nog steeds de werkkampen in China, ... Na WO II zei iedereen (toen ze de concentratiekampen zagen of er zogezegd voor de eerste keer van hoorde) 'Dit mag niet meer gebeuren.' Waarom sukkelen we vandaag dan nog wel met dat probleem?
Ik snap niet hoe iemand in staat kan zijn om het over zijn hart te krijgen om dit te doen en dat dan nog maar enkel en alleen voor macht. Wat gaat er toch rond in dat ziekelijke brein van die mensen?