De spion in elk van ons
• zaterdag 28 november 2009
• www.destandaard.be
• Auteur: Tom Heremans
Nooit meer alleen dankzij gsm, gps, wifi en bluetooth — Wie overal bereikbaar is, is overal te traceren. Nieuwe software maakt het voor uw wantrouwige baas gemakkelijk om u overal te volgen, en voor uw jaloerse partner nog gemakkelijker om u overal af te luisteren.
Als u dit jaar voor kerst een smartphone cadeau krijgt van uw partner, dan kan dat twee dingen betekenen. Uw partner houdt zielsveel van u en wil u altijd en overal kunnen bereiken. Of uw partner vertrouwt u voor geen haar en wil zonder dat u het weet controleren waar u heen gaat, met wie u welke gesprekken voert en met wie u sms'jes uitwisselt.

Er zijn wel meer mensen die het niet kunnen laten hun geliefde te controleren. Jaloezie maakt deel uit van de condition humaine. Uit allerlei enquêtes blijkt dat bijna een derde van alle Vlamingen die een relatie hebben, in een onbewaakt moment wel eens in de sms'jes op de gsm van hun partner snuisteren, of er hun e-mails op nalezen.

Dat is een beetje zielig, maar het is niets vergeleken bij wat enkele recente ontwikkelingen in de communicatietechnologie mogelijk maken.

Sinds vorig jaar wemelt het op het internet van de online shops waar u naast professionele afluisterapparatuur (camera's, microfoons, zenders, tracking devices, noem maar op) ook spyphones kunt kopen. Dat zijn gsm-toestellen – meestal van het type smartphone, genre blackberry en iPhone – waarop software is geïnstalleerd waarvan de toepassingsmogelijkheden op zijn minst merkwaardig te noemen zijn. U kunt het toestel waarop de software zit (de targetphone) via een code verbinden met uw eigen, gewone mobilofoon en ongemerkt alle communicatie op de targetphone controleren.

In de Verenigde Staten zijn de toestellen al langer populair, sinds kort krijgen ook de Nederlanders er niet genoeg van. Er zijn oneindig veel websites met het postfix ‘.nl' waarop de toestellen en de software worden aangeboden, en evenveel telecommunicatiewinkels waar je ze zo uit een rek kunt plukken. De software kost minstens driehonderd euro, een smartphone met de software erop al gauw zevenhonderd of achthonderd euro. Volgens de Nederlandse krant De Pers zijn er geen precieze cijfers te vinden over de verkoopaantallen, maar het loopt wel ‘in de duizenden per jaar'.

In België loopt het zoals gewoonlijk niet zo'n vaart, maar wij mogen ons sinds begin dit jaar wel verheugen in een eigen fabrikant van spyphone-software: Mobile Manager, te koop aangeboden in streng geselecteerde winkels. In die van Guy Van Tornhout in Gent, onder meer. ‘Ik sloeg steil achterover toen ik een demonstratie van dat systeem kreeg', zegt Van Tornhout. ‘Ik ben nochtans wat gewend, ik verkoop en installeer onder meer erg complexe trackingsystemen in auto's, maar die Mobile Manager slaat alles.'

Het is inderdaad een pareltje. Zodra de targetphone, waarop de Mobile Manager software is geïnstalleerd, met je eigen gsm is gelinkt, kun je om te beginnen via het gps-signaal te allen tijde bepalen waar het toestel zich bevindt, tot op drie meter nauwkeurig. Je kunt alle sms'jes lezen die op de targetphone aankomen en die er vertrekken. Je kunt ook op elk ogenblik naar het toestel bellen, waarna de microfoon ervan ongemerkt wordt geactiveerd. Er klinkt geen beltoon, zelfs het schermpje licht niet op. Zolang je verbinding hebt, kun je alle gesprekken afluisteren in de ruimte waarin de targetphone ligt. En dat is nog maar het begin.

Als de gebruiker van de targetphone iemand belt of gebeld wordt, word je daarvan op de hoogte gebracht. Je kunt dan inbellen om mee te luisteren, net zoals in een conference call. Alleen weten de anderen niet dat ze in een conference call zitten, zolang je zelf geen geluid maakt. ‘Dat is het enige moment waarop je het risico loopt ontdekt te worden', zegt Van Tornhout. ‘Als er te veel omgevingsgeluid is in de ruimte waarin de afluisteraar zich bevindt, of als hij plotseling kucht, dan kunnen de anderen dat horen. Maar voor het overige is er geen enkele manier om te achterhalen dat je bespioneerd wordt. De software is ook onmogelijk te traceren op de targetphone. Het is onwaarschijnlijk sterk, allemaal.'

Zware straf, flinke boete

Het is ook onwaarschijnlijk onwettig, allemaal. Al is de Belgische wetgeving terzake zoals gewoonlijk niet erg logisch. Je mag dit speelgoed wel verkopen, je mag het ook kopen, maar je mag het alleen gebruiken als je de persoon die je wilt afluisteren of volgen daarvan op de hoogte brengt. ‘Er staan best wel zware straffen op dit soort misdrijven', zegt Jos Dumortier, specialist recht en informatica aan de KULeuven. Boetes tot 50.000 euro, celstraffen van zes maanden tot een jaar.

Guy Van Tornhout weet dat maar al te goed, en heeft er zelf ook een dubbel gevoel bij. ‘Ik verkoop het omdat er vraag naar is', zegt hij, ‘maar ik pak er ook niet mee uit in de winkel. Wie zo'n Mobile Manager bij mij komt kopen, heeft er op het internet naar gezocht en is via de site van het bedrijf bij mij terechtgekomen. Op die site staat trouwens duidelijk vermeld dat afluisteren zonder medeweten strafbaar is. Wie ben ik om mensen die aankoop dan uit het hoofd te praten?'

Maar wie koopt zo'n toestel in godsnaam? ‘Ze worden naar verluidt veel gebruikt voor bedrijfsspionage, of om intern werknemers af te luisteren, maar mijn klanten zijn haast zonder uitzondering particulieren die vermoeden dat hun partner hen bedriegt', zegt Van Tornhout. ‘Het gaat even vaak over mannen als over vrouwen. Maar je moet ook niet denken dat de helft van alle Belgische stellen nu elkaar aan het afluisteren is. Ik verkoop er hooguit enkele tientallen per jaar.'

Hoeveel spyphones er in totaal verkocht worden in ons land, valt onmogelijk te achterhalen. Zelfs over het aantal Mobile Managers dat tot nu toe over de toonbank is gegaan, komen we niets te weten, ook niet als we bij zaakvoerder Maarten Van der Velden polsen. ‘Ik kan alleen zeggen dat België eigenlijk een heel kleine markt is voor ons, we doen vooral zaken in Latijns-Amerika, en dan vooral met tracking software. Zo hebben we een pakket met een noodfunctie voor gsm's: als je drie seconden lang op om het even welke knop drukt, gaat er een noodsignaal af bij tot tien voorgeprogrammeerde nummers, die dan via gps kunnen zien waar de gsm zich bevindt. Erg populair in landen als Venezuela, waar elke dag wel iemand wordt ontvoerd.'

Dat is mooi, maar heeft Van der Velden geen ethische problemen met het afluisterpakket dat hij aanbiedt? ‘Ik kan niet voorkomen dat mensen het gebruiken om hun partner af te luisteren', zegt hij, ‘maar daarvoor is het niet bedoeld.' Waarvoor dan wel? ‘Kijk, als één ongeruste ouder via Mobile Manager het leven van zijn kind kan redden, dan ben ik allang tevreden, ook al is die ouder dan strafbaar. Ik ken persoonlijk het voorval van een zestienjarig meisje dat een relatie was begonnen met een man van 33, die haar ook nog een keer aan de drugs hielp. De vader heeft haar een tijdje met ons pakket afgeluisterd en gevolgd omdat hij vermoedde dat er iets fout liep. Hij heeft tijdig kunnen ingrijpen. Kun je die man dat kwalijk nemen?'

‘Misschien niet, maar het blijft onwettig', zegt Dumortier. ‘Ook een kind heeft recht op privacy. En er zijn andere manieren om ze te helpen als het fout loopt.'

Broodje smeren

Strafbaar, maar voortaan ook onuitroeibaar, die privé-afluisterpraktijken. Net als het afluisteren of ‘tracken' van werknemers door werkgevers. Ook dat gebeurt steeds vaker.

De markt voor professionele tracking software barst stilaan uit zijn voegen: volgens een onderzoek van het marktonderzoeksbureau Gartner is de sector vorig jaar met bijna twintig procent gegroeid, en is hij wereldwijd goed voor een omzet van meer dan dertien miljard dollar: opname- en afluisterapparatuur, cameramonitoring en gps-tracking devices in auto's, de specialiteit van Guy Van Tornhout. ‘Sommige transport- en koeriersbedrijven laten die systemen plaatsen met medeweten van de werknemers, omdat ze de organisatie van het werk vereenvoudigen', zegt hij. ‘Tegenwoordig zit ook in elke huur- en vervangwagen zo'n tracking device, om bij diefstal de wagen te kunnen terugvinden. Een auto huren om er een overval mee te plegen is dus geen goed idee, je hele traject valt te traceren (lacht).'

Wie een wagen huurt, wordt in de kleine lettertjes van het contract op de hoogte gebracht van het aanwezige volgsysteem. Maar nogal wat bedrijfsleiders blijken hun medewerkers te volgen zonder hun medeweten. ‘Dat heb ik zelf overigens ook een keer gedaan met een medewerkster die ik wantrouwde', zegt Van Tornhout. ‘Ik heb het voordeel dat ik zo'n trackingsysteem zelf kan installeren (lacht). Maar dat maakt het natuurlijk niet minder illegaal: ik heb de persoon in kwestie kunnen betrappen – ze zat bij haar vriendje in plaats van bij klanten – en ik heb haar op staande voet ontslagen. Maar het is me wel op een boete van 18.000 euro komen te staan.'

Dat het niet altijd zo negatief hoeft te zijn, bewees ene Vassilis Javed Khan vorige week met een onderzoek aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij liet groepen proefpersonen experimenteren met door hem zelf vervaardigde volgsystemen voor hun kinderen (met bluetooth-ontvanger) en voor hun partner (via draadloos internet). Alles gebeurde vanzelfsprekend met medeweten van alle betrokkenen. ‘Geen van de proefpersonen had negatieve ervaringen met het experiment', zegt Khan. ‘De banden tussen de ouders en kinderen werden er juist nauwer door, en tussen partners bleek het allerlei praktische voordelen te hebben. Als je weet dat je vrouw niet aan haar bureau zit, dan weet je ook dat je haar moet bellen in plaats van te mailen als je iets dringends te melden hebt. Uiteindelijk voelde niemand in het onderzoek zich in zijn privacy aangetast. Het is met dit soort technologie zoals met alles: je kunt een mes gebruiken om er brood mee te smeren, of om er iemand mee neer te steken.'



Persoonlijk vind ik dit een wel erg markant artikel. Het eerste dat in me opkomt, is “wat een schending van de privacy”. Eerder dit jaar zag ik een reportage in Koppen waarin ouders bij hun kinderen een “chip” lieten inplanten. Zo konden ze hun kinderen altijd en overal volgen. Dit vond ik al vreselijk, omdat het kind zelfs geen enkele kans krijgt om enige vorm van vrijheid en privacy te verkrijgen. Hier gaat men naar mijn gevoel nog een stapje verder: zonder enige waarschuwing kan je hele (telefoon)gesprekken afluisteren. En dit keer niet van je kinderen maar van eender wie in je omgeving. Bovendien kan je exact volgen waar iemand is, welke sms’jes de persoon stuurt en ontvangt, met wie de persoon allemaal contact opneemt,… Je kunt dus ongemerkt continu controleren en gecontroleerd worden. Persoonlijk vind ik dit helemaal ingaan tegen de privacy, want lets face it op deze manier is er zelfs geen sprake meer van privacy.
Als je een relatie hebt, dan denk ik dat één van de grondbeginselen toch wel “vertrouwen” is. Als dat niet meer aanwezig is, kan je er maar beter mee stoppen. Je moet je partner toch van tijd tot tijd de vrijheid gunnen om alleen te zijn, zonder jou. Een jaloerse partner die een controlefreak wordt is natuurlijk niet uitzonderlijk. Dit bestaat al eeuwen en ook spionage is daarbij geen nieuw gegeven.
Een bedrijf dat daarentegen interne en externe controles uitvoert vind ik nog veel verder gaan. Alles wordt nu in functie gezet van en dus ondergeschikt aan de economie. In mijn ogen respecteer je je medewerkers of concurrentie dan niet meer omdat je enkel en alleen nog de cijfertjes ziet, het geld. Want hoe belangrijk is het niet te weten waar de concurrentie zich mee bezighoudt. Als er een race is om als eerste met iets op de markt te komen, dan is het wel erg interessant te weten hoe ver de andere al staat. Ook intern is de verleiding groot te weten of de werknemer zich wel altijd met het juiste werk bezighoudt binnen de kantooruren. Hele telefoontjes met zijn/haar partner of het bijwerken van een facebookprofiel is niet bepaald hetgeen waarvoor deze persoon betaald wordt. En toch ben ik er volledig tegen. Het geeft zo’n benauwd gevoel te weten dat anderen altijd kunnen achterhalen waar je bent of waarmee je bezig bent. Het lijkt wel alsof je omgeving na een tijdje zelfs je gedachten zal controleren. In mijn ogen kan je beter praten met de persoon van wie je vermoedt dat er iets mee scheelt. Of dit nu een bedriegende echtgenoot of een luie werknemer is, communicatie lijkt mij de beste oplossing. En als je echt zeker van je stuk bent, dan is al die trackingapparatuur zelfs volledig overbodig.

Ik heb ook de uitzending "Kindervinder" gezien in Koppen (Eén). Dit had vooral te maken dat de ouders overbezorgd waren. De kinderen werden praktisch opgesloten als ze niet naar school gingen, uit angst van hun ouders dat ze ontvoerd zouden worden. Persoonlijk vind ik het zeer ver gaan dat je dan een chip laat inplanten.
De afluistertechniek druist inderdaad in tegen de wet van schending van de privacy. Maar zoals in het artikel staat is het inderdaad strafbaar als je iemand afluistert zonder medeweten van die persoon. Zo staat het ook het ook in contracten. Ook sluiten grote bedrijven contracten waarin een clausule staat dat de werknemer gecontroleerd kan worden op bv. zijn internet-gebruik op het werk. Als dit erin staat dan weten de werknemers dit in principe al...
Charlotte, je zegt ook dat je de trackingapparatuur volledig overbodig vind als je zeker van je stuk bent. Maar soms heb je helemaal geen bewijzen. En dan is die trackingapparatuur misschien wel dé oplossing om bewijzen te vinden...

'Where large sums of money are concerned, it is advisable to trust nobody'
(Agatha Christie)

Wat je zegt over deze trackingappparatuur in een relatie, daar ben ik het volledig eens met je! Vroeger moest er altijd een reden opgegeven worden van scheiding. Vaak was overspel de grootste reden. Dan had je van die praktijken dat er 's morgens deurwaarders voor de betrokkene zijn huis stonden, om die te betrappen met een andere vrouw in bed. Nu is dit helemaal niet meer nodig. En als je er zeker van bent, helpt praten. En dan is dit inderdaad niet meer nodig.

Femke, je hebt inderdaad gelijk dat het bij grote bedrijven vaak in het contract staat opgenomen dat de werknemer in kwestie gecontroleerd kan worden. Toch is het vaak zo dat het verwacht wordt om zo’n contract zo snel mogelijk te ondertekenen. Zeker in een economische crisis denk ik dat er dus mensen zijn die het contract niet volledig doornemen alvorens er hun handtekening onder te zetten. Als een dergelijke clausule dus in voldoende kleine lettertjes staat, is de werknemer misschien in theorie wel op de hoogte, maar in de praktijk absoluut niet.
Ik ben het ook met je eens dat trackingapparatuur soms noodzakelijk kan zijn om je gelijk aan te tonen. Bij een scheiding kan bewijsmateriaal soms cruciaal zijn en sta je erg zwak zonder. In zo’n geval is er echt sprake van een vechtscheiding. Bij een gewone relatie waarbij er van een huwelijk geen sprake is, vind ik zulke spionage echter volledig overbodig en een grondige schending van de privacy. Dit is en blijft nu eenmaal een ethische kwestie die veelal beoordeeld zal moeten worden naargelang de omstandigheden. Toch is elke vorm van afluisteren zonder medeweten van de “afgeluisterde” een schending van de wet en dus strafbaar.

Charlotte, ik geef je helemaal gelijk wat betreft afluistersapparatuur in relaties.
Maar wat je zegt over die werknemers en hetgeen in de clausule staat, daar ben ik het niet eens met je. Ik heb altijd geleerd dat je eerst heel je contract moet doorlezen vooraleer het te ondertekenen. En ik denk ook dat de meeste mensen deze mening delen. Dat de werknemers maar rap rap moeten tekenen ligt louter en alleen aan hunzelf. Je zult nog altijd wel genoeg de tijd hebben om heel je contract door te lezen. Dit neemt geen dagen in beslag. En of het nu crisis is of niet, een contract blijft een contract. Dus het is hun eigen verantwoordelijkheid of ze hun werk serieus nemen of met andere dingen bezig zijn...