Het moderne conservatisme


Bart De Wever schreef deze tekst op vraag van De Standaard in augustus 2003, toen nog als ondervoorzitter van de N-VA. De opdracht: de betekenis schetsen van een filosoof die zijn denken en doen heeft beïnvloed. Hij koos de Ier Edmund Burke (1729-1797), grondlegger van het moderne conservatisme.


Geen politicus in Vlaanderen die zich conservatief noemt. Een hardnekkige karakterstoornis, die me in de ogen van velen allicht tot een arrogant en irritant kereltje maakt, geeft me alleen daarom al zin om het predikaat conservatief enthousiast te aanvaarden als geuzennaam. Al het was het maar als loutere provocatie van het politiek correct denkende establishment waaraan ik een gloeiende hekel heb. Als politicus kun je het echter niet maken energie te stoppen in een semantische strijd als die je geen voordeel oplevert. Wie zijn ideeën wil verkopen, moet proberen zijn politiek taalgebruik op te leggen aan de tegenstander. Dat doe je niet door termen te hanteren die je onmiddellijk in het defensief duwen. Vliegen moet je vangen met honing en niet met azijn. De uitnodiging van De Standaard om een stuk te plegen over de betekenis van een filosoof voor je eigen denken en doen, geeft echter de welkome gelegenheid om het onbegonnen werk toch te beginnen. Edmund Burke wordt immers algemeen beschouwd als de aartsvader van het moderne conservatisme. (...)


Robespierre

Tijdens mijn eerste licentie las ik Burkes bekendste werk, Reflections on the Revolution in France (1790), waarin hij van leer trok tegen de Franse Revolutie. Het boek maakte destijds grote indruk, zeker aan de koninklijke hoven, en verdeelde Europa in een pro- en contra-kamp zoals daarna pas weer het geval zou zijn ten tijde van de Russische revolutie in 1917. Het werk verscheen dan nog vóór de zogeheten tweede fase van de Franse revolutie (het schrikbewind van de jakobijnen onder leiding van Maximilien de Robespierre dat koning Lodewijk XVI een kopje kleiner maakte en circa 40.000 'ennemis du peuple' liet terechtstellen). (...) De voornaamste kritiek van Burke op de Franse Revolutie was de brute omverwerping van de bestaande orde vanuit de illusie een geheel nieuwe samenleving te kunnen creëren op basis van de rede. Het rationalisme en atheïsme van de Verlichting getuigden volgens hem van een rampzalige hoogmoed. De samenleving was immers geen product van de menselijke ratio, maar een organisch gegroeide orde, gekleurd door de 'spirit of religion' en de 'spirit of a gentleman'. Deze orde was een verbond 'between the living, the dead and those who are yet to be born', 'a permanent body composed of transitory parts'. Opgebouwde tradities en instituties, zoals het gezin, de school of de kerk, stonden bijgevolg boven de eventuele aspiraties van het individu of de massa, 'the individual is foolish, the multitude is foolish; but the species is wise'. Ze gaven vorm aan spontane attitudes in het sociale leven - Burke sprak over 'prejudices' - die hun deugdelijkheid doorheen de tijd hadden bewezen.

Een poging om dit alles te vervangen door de ratio kon alleen leiden tot het definitieve verlies ervan. De collectieve zoektocht naar zogezegde vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid zou de mens dan onvermijdelijk doen eindigen in barbarij en conflict. Echte vrijheid, niet de vrijheid om te doen wat je wil maar de vrijheid om te doen wat je behoort te doen, was te bereiken via gehoorzaamheid aan tradities en instituties: de erfenis aanvaarden, goed beheren, indien mogelijk verbeteren en vervolgens doorgeven. De revolutie had alleen tot doel de 'costly fabric of society', de dunne stof die de mens afschermde van een vulkanische explosie van ordeloosheid, brutaal af te scheuren. (...)


Niet maakbaar

Het conservatisme, zoals het ruim 200 jaar geleden door Burke vorm werd gegeven, is overeind gebleven als sokkel van mijn politiek denken en doen.

Ten eerste is er de overtuiging dat een samenleving inderdaad in wezen organisch is, en dus niet maakbaar. Wie als politicus iets ten goede wil veranderen, kan bijgevolg best optreden als een chirurg: met voorzorg, subtiele precisie en nazorg. Wie als een beenhouwer tekeer gaat, zorgt alleen voor miserie. Politieke revoluties leiden nooit tot blijvende en/of positieve veranderingen. De overmoed van een maatschappelijke tabula rasa op grond van de één of andere rationele blauwdruk wordt keer op keer door de geschiedenis afgestraft. Mei '68 is een schoolvoorbeeld: er werden gretig tradities en instituties aangevallen, maar wat kwam er eigenlijk in de plaats? Wie de erfenis van het verleden radicaal overboord smijt, pleegt roofbouw op de toekomstige generaties.

Ten tweede is er de overtuiging dat een samenleving meer is, of zou moeten zijn, dan een sociaal contract tussen individuen die er zich in wezen mee beschermen tegen elkaar. Wanneer het individu de maat is van alle dingen, wordt alleen de gerichtheid op het eigen ik groter en staat de deur open voor een ongeremd en zuiver materialistisch egotisme. Tussen het individu en de staat is er dan op den duur geen enkel tussenschot meer, de mens wordt de klant van de overheidswinkel die almaar meer taken moet opnemen en volledig gaat functioneren volgens de wetten van vraag en aanbod. Bij conflicten blijft alleen nog een beroep op het juridische staatsgezag over als oplossing. Een moreel gezag resulterend in zelfcontrole of sociale controle wordt als beperking van de individuele vrijheid immers niet langer aanvaard. Het is een afschrikwekkend beeld dat voor onze ogen steeds meer realiteit wordt. Gevolg is de paradoxale situatie dat onze welvaart steeds groter wordt terwijl tegelijk tal van welzijnsindicatoren op rood staan: zelfmoorden en gezinsdrama's, verkeersagressie, onveiligheidsgevoelens, bestaansonzekerheid, gebruik van geneesmiddelen en drugs, psychische klachten, mislukking van duurzame relaties, vereenzaming, denataliteit, Het is hoog tijd om als politicus terug met klem te durven spreken over de noodzaak van civiele waarden als vriendschap, trouw, solidariteit, respect, intellectuele eerlijkheid, moed, erkentelijkheid en uiteindelijk burgerzin voor de uitbouw van een harmonieuze samenleving. De mens bereikt zijn maximaal potentieel precies door met anderen een (h)echte gemeenschap te vormen waarin vrijheid spontaan wordt beperkt door zin voor verantwoordelijkheid en verbondenheid. Een cruciale rol is hier nog altijd weggelegd voor Burkes instituties en tradities, vandaag beter uitgedrukt als de 'civic society' of het maatschappelijk middenveld. Het gezin, de school, de buurt, de vereniging en uiteindelijk de Vlaamse cultuurgemeenschap zijn de kringen waarin de overdracht van waarden optimaal georganiseerd wordt.


DS, 15-06-2010 (Bart De Wever)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Lijkt wel een stuk uit de cursus RZL.

__________________
"De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte manieren en veracht de autoriteit.
Zij heeft geen respect voor oudere mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden, schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over elkaar en tiranniseert de ouders..."
- Socrates, 2400 jaar geleden... -