Bange blanke journalist - 'Allochtoon' is geen botte stereotypering


Als iedereen het woord 'allochtoon' als een neutrale omschrijving gaat beschouwen, aldus LUC VAN DOORSLAER, dan zal er in de verslaggeving ook niet zo moeizaam omheen worden gefietst. Niet als er positief nieuws te melden valt, maar evenmin als de berichtgeving zonder meer negatief moet worden geduid.


Vorige week hoorde ik een presentatie over het diversiteitsbeleid van de VRT. Het was een deels hoopgevend, deels naïef verhaal, waarbij ook de streefcijfers voor allochtonen aan bod kwamen. Groot was dan ook mijn verbazing toen ik de afgelopen dagen, naar aanleiding van de voetbalrellen met allochtonen, nauwelijks een allochtoon op diezelfde VRT gezien of gehoord heb. De hele berichtgeving was vooral gericht op het kurieren am Symptom: de slechte organisatie in Gent, de boetes en vervolgingen in Antwerpen. Daarbij kwamen vooral de usual suspects aan het woord: de vakbondsafgevaardigde van De Lijn, de politiewoordvoerster, de Unizo-vertegenwoordiger, Brice De Ruyver, de burgemeester. Allemaal uit het routineuze blanke adresboekje.

Is het u ook opgevallen hoezeer onze 'weldenkende' media bij dit soort voorvallen soms angstvallig het begrip 'allochtoon' vermijden? Dat was al zo bij de rellen in Hofstade, bij de rellen na Real-Barcelona, en het was nu niet anders. Op deredactie.be komt het begrip niet voor in het verslag over de onlusten na Marokko-Algerije. De berichtgeving op demorgen.be lijkt een woordenschatoefening 'hoe vermijd ik het woord allochtoon?' Amokmakers, relschoppers, herrieschoppers, heethoofden, mensen, jongeren… nooit allochtonen, Marokkanen of Marokkaanse Belgen. Iedereen wéét dat het geen Algerijnen waren, toch? Als het niet geschreven mag worden, vervallen we dan niet in een soort virtuele en politiek hypercorrecte schijnjournalistiek? Sommige journalisten verschuilen zich graag achter de journalistieke code die discriminatie en stereotypering (heel terecht) afkeurt. De meest voorkomende vormen van discriminatie zijn gebaseerd op herkomst/nationaliteit, geslacht of leeftijd. Als je dan 'allochtoon' vervangt door 'jongere', ruil je gewoon de ene discriminatiecategorie in voor de andere. Blijkbaar is de ene discriminatie politiek correcter dan de andere.


Niet vergoelijken

Nochtans bestaat er een journalistiek correct alternatief: gebruik 'allochtoon' als een neutrale, beschrijvende categorie, net zoals jongere, man/vrouw, roodharige. Mochten die paar honderd relschoppers allemaal roodharig zijn geweest, had elke journalist dat ook geschreven. We beschrijven groepen immers altijd aan de hand van distinctieve of onderscheidende kenmerken. Maar vooral: wie beschrijvend journalistiek bedrijft, gebruikt de term zowel in positieve als in negatieve omstandigheden. En stereotypeert bijgevolg niet.

Er zijn hoe langer hoe meer prachtaanleidingen voor positieve berichtgeving over allochtonen. Als ik een top-5 maak met mijn beste en meest gemotiveerde Masterstudenten, staan daar enkele allochtone jongedames bij. Afgelopen weekend schreef Tom Naegels een boeiende reportage over de Idool-achtige competitiegeest bij een Koranwedstrijd. Zo zijn er tientallen, honderden aanleidingen. Maar er is ook een keerzijde, en laten we die vooral niet toedekken. Binnen de allochtone gemeenschappen lijkt een groeiende dualiteit te bestaan, contrastrijker dan bij de autochtonen. Enerzijds een heel gemotiveerde, verrijkende en op integratie gerichte groep (waar het onderscheid tussen autochtoon en allochtoon snel verdwijnt), anderzijds een groeiende groep radicalen met absolute onwil tot integratie. Tot voor kort hoorden we in Antwerpen spreken over 'enkele tientallen', tijdens de recente rellen ging het om 'enkele honderden', tegen dit tempo zal het snel gaan om enkele duizenden. Tot voor kort enkel in de buurt van de Turnhoutsebaan, nu ook op het Kiel.

Vergoelijkende journalistiek over deze groep is intussen contraproductief, vrees ik. Er wordt wel eens beweerd dat we dat vergoelijkende tijdperk voorbij zijn, maar niets is minder waar. Na Real-Barcelona werd in De Standaard een ACOD-vakbondsman opgevoerd met de historische woorden: 'Dergelijke agressie kan op elke plaats in Antwerpen voorkomen.' Tja. Een medewerker van het Platform Allochtone Jeugdwerking legde de schuld bij de kleine huizen waarin ze wonen. Zou er dringend wat meer journalistiek weerwerk mogen komen tegen dit soort zinledigheid? Enkele suggesties voor tegenvragen: Waarom zijn er geen rellen in het Antwerpse Chinatown als China voetbalt, maar wel op de Turnhoutsebaan en op het Kiel als Marokko voetbalt? Waarom komen die vele honderden of duizenden andere Antwerpenaren die klein wonen geen amok maken als de Rode Duivels spelen?


Gemakkelijkheidsjournalistiek

Naast de positieve reportages moet de journalistiek dus ook de andere kant belichten: wantoestanden aanklagen en daarbij naar de kern van de zaak gaan. In dit geval betekent dat: naast de sociale ook de integratie- en samenlevingsproblematiek. Daarbij mogen de adresboekjes best wat gekleurder zijn, ook voor kritische reportages. Waar zijn de items over de ouders en leraars van deze jongeren? Over hun schijnbaar falende opvoeding? Over de stuitende macho-cultuur in sommige allochtone gemeenschappen? Om nog even de reportage van Tom Naegels aan te halen: zelfs hij ging wel opvallend makkelijk heen over het feit dat de finale in Dubai niet toegelaten is voor vrouwen. Evenwichtige journalistiek zou betekenen: de dag nadien een heel kritisch stuk over dit soort manifeste genderdiscriminatie. Ja, daarmee expliciteren we een aantal normen en waarden waar niet aan te tornen valt. Tenzij iemand ervoor pleit om die terug te schroeven?

Lange tijd heeft een Vlaams B-juk ons belet om een aantal van die progressieve verwezenlijkingen te verdedigen. Nu die partij verschrompeld lijkt, is dit het ideale moment om dat eindelijk weer onbezwaard te doen. En ja, dat betekent ook dat de allochtone gemeenschappen in de journalistiek volop aan bod moeten komen: hun positieve én hun negatieve kanten. De voorbije weken heeft een programma als Terzake bij herhaling uitvoerig gefocust op kindermisbruik, en dat telkens ook verbonden met het instituut Kerk.

Journalistiek móet wantoestanden aanklagen. Benieuwd of nu dezelfde koppeling gemaakt zal worden met het instituut Marokkaanse gemeenschap. Of met het instituut islam als de volgende christenen of VN-vredeshandhavers vermoord worden. Zoniet, dan ruikt het een beetje naar bange gemakkelijkheidsjournalistiek. En dat wil geen enkele journalist gezegd hebben, toch?

Luc Van Doorslaer, vertaalwetenschapper en onderzoeker in 'journalism studies' (KULeuven, Lessius Antwerpen)


DS, 07-06-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB