België speelt Peking in de kaart met uitleveringsverdrag


China droomt van een wereld waar dissidenten nergens meer veilig zijn en zoekt daarom al jaren uitleveringsverdragen met Europa. België hapte toe. Is dat wenselijk na Xi’s ijzeren vuist in Hongkong?


‘Wij, prodemocratische Hongkongers in Europa, zijn erg bezorgd over de gevolgen van de uitleveringsverdragen met China’, zegt een anonieme Hongkonger in België tegen De Standaard. ‘Hoe zullen Europese landen reageren op een uitleveringsvraag van Peking?’

Hongkongers staan niet alleen. Allerlei Chinese politieke dissidenten, Tibetanen en Oeigoeren – alleen al in België zijn die laatsten met 3.000 – worden in heel Europa al jaren routineus bespioneerd door Chinese ambassades, onder druk gezet en afgedreigd. Pekings ambitie is een wereld waarin critici zich nergens meer veilig voelen en mooi binnen de partijlijnen kleuren. Daarbij is een uitleveringsverdrag, waarbij landen beloven ‘criminelen’ uit te leveren, de ultieme stok achter de deur. Ook België heeft in 2018 zo’n verdrag met China afgesloten (zie inzet). Langs Belgische zijde is het al geïmplementeerd, het kan op gelijk welk moment door Peking in gang worden gezet.

Volgens Reinhard Bütikofer, voorzitter van de Europese Parlementsdelegatie voor China, moet ‘elke Europese lidstaat uitleveringen naar Hongkong onmiddellijk stopzetten en alle bestaande uitleveringsverdragen met China herbekijken’. Canada zegde dit weekend nog een uitleveringsverdrag op, en in 2017 werd in Australië een gelijkaardig verdrag verworpen.


Trofeeën

‘Om te verzekeren dat gevluchte zware criminelen aan hun thuisland uitgeleverd worden, heb je zelfs geen bilateraal uitleveringsverdrag nodig’, zegt Belgisch expert internationaal recht Matthieu Burnay (Queen Mary University of London). Toch dringt Xi Jinping wereldwijd systematisch aan op zulke akkoorden. Peking ziet die immers als trofeeën, blijkt uit de trots waarmee diplomaten er intern over praten. Ze legitimeren China’s interpretatie van het internationale recht en maken de procedure makkelijker, wat de greep op dissidenten vergroot. ‘China’s interpretatie van het internationale recht is selectief en dient de eigen agenda’, zegt Burnay. ‘De partijstaat wil vooral de repressie thuis consolideren. De verdragen kunnen een illiberaal, autoritair model van recht promoten buiten de eigen grenzen.’

Het Hoogste Gerechtshof in Zweden heeft al een uitlevering verboden omdat het de Chinese garanties niet accepteerde. Europees recht botst met de Chinese praktijk: marteling blijft er wijdverbreid, de wet heeft totalitaire reikwijdte en advocaten worden geïntimideerd. ‘Het Europees Hof van Justitie legt hoge normen op voor uitlevering, normen die voor China niet makkelijk haalbaar zijn’, zegt Burnay.

Het probleem is dat beklaagden zelf naar een (Belgische) rechtbank moeten stappen om uitlevering te voorkomen. Dat is weinig realistisch voor kwetsbare mensen, die door de Chinese overheid via hun familie in hun thuisland systematisch afgedreigd kunnen worden. ‘Ook in België is er op de Chinese gemeenschap duidelijke en zware druk om pro-regimestandpunten te vertolken’, zeggen bronnen bij de Belgische autoriteiten.


Poort van verzoening

Het Belgische verdrag verbiedt dat mensen worden uitgeleverd vanwege politieke of etnische motieven. Dat lijkt een goede garantie, maar aanklachten voor corruptie of seksueel misbruik worden in China geregeld gefabriceerd om critici het zwijgen op te leggen. ‘Onder de nieuwe slogan van “culturele veiligheid” kan de wet geïnterpreteerd, geplooid of zelfs genegeerd worden zoals het de politiek uitkomt’, zegt Sebastien Veg, professor aan de EHESS in Parijs en jarenlang inwoner van Hongkong, daarover in een juridische blogpost.

‘Uitleveringsverdragen zijn vaak een politieke opzet, een poort waardoor twee aparte wettelijke, ethische en politieke idealen worden verzoend’, stelt China-expert Michael Laha (Asia Society Center, New York). Maar de nieuwe veiligheidswet in Hongkong maakt het glashelder dat China de veiligheid van de partij volledig boven het westerse liberale systeem stelt.

Rest de vraag waarom westerse landen de partijstaat gaven wat die wou? Het typisch Chinese win-winargument is dat ook België op die manier gevluchte criminelen kan terughalen. ‘Maar landen die Peking zo’n verdrag gunnen, winnen aan diplomatiek gewicht en pasmunt’, zegt Burnay. ‘Vaak woog de zoektocht naar goede banden met China zwaarder door dan zorgen over mensenrechten.’ Bütikhofer en Burnay pleiten daarom voor Europese coördinatie in dit dossier. Zoals ook gebeurde bij het uitleveringsverdrag met de VS, dat niet bilateraal maar via gemeen*schappelijk Europees overleg tot stand kwam.

De woordvoerders van Justitie of Buitenlandse Zaken wilden inhoudelijke geen commentaar geven op de gevaren van het nakende verdrag. ‘Justitie heeft ervaren ambtenaren die de uitleveringsvragen onderzoeken.’


DS, 08-07-2020 (Giselle Nath)