'Boksen boven ons gewicht'


Zijn kiezers smeekten hem om actief te blijven. Goed een jaar na zijn verwijdering uit de Vlaamse regering vocht Frank Vandenbroucke zijn weg terug naar de top. 'Natuurlijk heb ik lering getrokken uit wat er is gebeurd.'


Dit weekend congresseert de SP.A over de toekomst van de sociaaldemocratie in Vlaanderen. In een discussietekst maakt voorzitster Caroline Gennez een bikkelharde analyse. Haar partij valt 'buiten het referentiekader van de modale Vlaming'. De Vlaamse socialisten komen niet tegemoet aan de bezorgdheden van de middenklasse. Ze hebben de aansluiting met de centrumkiezer gemist.

'Jongere mensen zien de zegeningen van de verzorgingsstaat niet meer. Ze zijn heel kritisch als het gaat om de besteding van hun belastinggeld. Er moet worden gesleuteld aan onze sociale welvaartsstaat. Maar niemand vindt het vanzelfsprekend om daarvoor op te draaien. De rechts conservatieve partijen halen haast wellustig de hakbijl boven. Zij vinden het systeem hopeloos inefficiënt. De sociaaldemocraten willen dat solidaire systeem laten sporen met de steeds sterker wordende globale concurrentie. Dat wordt geen aangename oefening. Verandering veroorzaakt maatschappelijke stress. Niet iedereen vindt het plezierig om levenslang te leren of langer te werken.'

'Wij moeten het perspectief bieden op sociale vooruitgang. We moeten een beroep doen op de bereidheid van mensen om solidair te zijn. Ik spreek niet graag over de homo economicus - de man die na het betalen van een euro onmiddellijk met zijn rekeningnummer klaarstaat om iets terug te krijgen - maar liever van een homo reciprocans, de man die toelaat dat zijn euro besteed wordt aan solidariteit en die eventueel iets terugkrijgt. Maar dan moet er wel uitzicht zijn op resultaat. Programma's die niet leiden tot minder armoede, minder werkloosheid of minder verloedering tasten die solidariteit aan. Dat geldt ook voor communautaire problemen. Vlamingen zijn bereid om solidair te zijn met Brussel of met Wallonië. Maar dan mag het geld niet in een bodemloze put terechtkomen.'


De partij is irrelevant geworden.

'De SP.A moet inderdaad herbeginnen. Dat is een uitdaging die voor alle sociaaldemocratische partijen in West-Europa geldt, maar in Vlaanderen nog wat meer.'

'Waarom heeft Labour de verkiezingen verloren in Groot-Brittannië? De partij was erin geslaagd om de stijging van de armoede en de ongelijkheid af te remmen, maar niet om ze om te buigen. Er bleef een schreeuwende onrechtvaardigheid bestaan, onder meer door de bonussencultuur. Labour was ook het vertrouwen kwijtgespeeld van de middengroepen die de partij sinds de jaren negentig hadden omarmd. Die geloofden niet meer dat Labour de economie kon managen.'

'Om echt succes te hebben, moeten socialisten een brede coalitie smeden tussen de mensen die het moeilijk hebben en ambitieuze middengroepen die bereid zijn tot solidariteit. Ik ben daar niet zo pessimistisch in. Je moet het gewoon onder ogen durven te zien.'


Het is opmerkelijk hoe de migratie bij de SP.A de achterban blijft verdelen.

'Inderdaad. Socialisten verengen soms de belangen van de mensen tot hun portemonnee. Dat is belangrijk, ik wil daar niet geringschattend over doen. Voor een gepensioneerde telt elke euro. Maar ook immateriële kwesties zijn van belang. We moeten bijvoorbeeld niet ontkennen dat de leefwereld van mensen is veranderd als gevolg van de migratie. De volgende regering moet dat probleem dringend aanpakken. We hebben nood aan een klare lijn. De ongecontroleerde toestroom van mensen die makkelijk een beroep kunnen doen op uitkeringen in cash is dodelijk voor de slaagkansen van de sociaaldemocratie. Hoe kun je je achterban om solidariteit vragen als een Oost-Europeaan hier zomaar een uitkering krijgt van het OCMW? Voor wat, hoort wat. Bovendien hypothekeert zo'n instroom elke integratie, door de al te ruime volgmigratie en huwelijkshereniging.'


Ook exorbitante bonussen klaagt u aan. U spreekt van 'fairness'.

'Sociale vooruitgang betekent niet: opslag voor iedereen. België heeft te weinig gesaneerd, we zullen inspanningen moeten vragen. Maar de deal moet niet alleen perspectief bieden, hij moet ook fair zijn. Mensen die het echt heel goed hebben, zullen moeten meebetalen. Mensen die van een uitkering leven, moeten een inspanning doen om werk te vinden. We gaan allemaal zweten.'

'Bonussen zijn symbolisch van groot belang. Ik heb niet de gewoonte om veel politiek kapitaal in te zetten op zinloze symboolgevechten. Maar het gevecht tegen exorbitante bonussen of buitensporige privileges is uiterst zinnig, zelfs al levert dat vanwege de wet van de grote getallen maar weinig winst op.'

'Want - en die les heb ik de afgelopen jaren wel geleerd - er bestaat ook zoiets als de wet van de belangrijke gevoelens. Mensen reageren erg gevoelig als iemand er de kantjes afloopt. Dat kan een leefloner zijn, maar evengoed een bankier die een schandalig hoge bonus opstrijkt.'

'Ik heb een grote bewondering voor Jean-Luc Dehaene, maar de manier waarop hij zijn AB-Inbev-bierbonus opstrijkt, is onbegrijpelijk. Ongetwijfeld zal daarvoor wel een realistische uitleg zijn. Maar je kunt geen inspanningen vragen als er exorbitante premies worden uitgekeerd, zeker in het politieke milieu. Zelf ben ik geen bourgondiër, al kan ik er goed tegen dat mensen bourgondiërs zijn. Maar je hebt een zekere soberheid nodig in het politieke bedrijf, in de stijl en in de aanpak.'


Waar kan de overheid die 25 miljard structureel besparen?

'Een bevoegdheidsoverdracht kan een stuk sanering inhouden. Je hevelt bijvoorbeeld voor 100 euro bevoegdheden over, maar de federale overheid financiert slechts 90 euro.'

'Ook de nieuwe financieringswet kan helpen. Het aan werk helpen van zoveel mogelijk mensen versterkt de sociale zekerheid. Daarnaast blijft er een enorme opdracht. Er zal in alle sectoren en op alle fronten moeten worden gediscussieerd om de uitgaven te verminderen. Nieuwe belastingen zijn onvermijdelijk. Daarbij moet een eerlijke vermogensfiscaliteit ter sprake komen. Wie het tegendeel beweert, zoals Open VLD, diskwalificeert zich van elk beleid.'


Begrijpt u dat de N-VA naar de Franstalige liberalen lonkt omdat ze in een 'links' kabinet te veel belastingen vreest?

'Neen, tenzij als een uiting van grote dubbelzinnigheid, waarbij ze niet echt voor een nieuwe staatshervorming gaan. Als je een omelet wil bakken, moet je eieren breken. Alle staatshervormingen in de Belgische geschiedenis vertrokken van een centrumlinkse as. Wallonië, de partner van Vlaanderen, kleurt politiek links. Volksunie-voorman Hugo Schiltz had dat ook begrepen. Hij zocht steevast de linkerzijde op. Like it or not, voor een staatshervorming moet je een akkoord sluiten met de Franstalige socialisten. Als de PS zegt dat ze met CDH en Ecolo een hechte groep vormt, dan kun je dat maar beter aanvaarden. Als je daarover twijfel zaait, verkruimelt het vertrouwen. De N-VA moet niet denken dat ze dit overhoop kan halen.'

'Natuurlijk leunt de N-VA ideologisch dichter bij de liberalen aan. Dat merken we elke dag in de Vlaamse regering. Zo hebben we vorige week nog een voorstel moeten afblokken dat een belastingvermindering op kansspelen wilde compenseren met het schrappen van een aantal werkgelegenheidsprogramma's. Dat is nu eenmaal het verschil tussen een rechtse en een sociale partij.'


Hoe zit het met de staatshervorming? Volgens de N-VA gaat het om stapjes van een tuinkabouter. De Franstaligen stellen dat ze geen micromillimeter meer kunnen opschuiven.

'Er ligt heel veel op de onderhandelingstafel. Maar mijn grootste zorg is de samenhang. Dat gebrek aan coherentie is een beetje het resultaat van de manier waarop er is onderhandeld. Daarbij bleef de financieringswet te lang uit beeld. Ik blijf dus nog wat onvoldaan. Bart De Wever zal nu een coherent voorstel moeten schrijven.'

'Om de Franstalige partijen te laten instemmen met fiscale autonomie, moeten de Vlamingen twee dingen doen. In de eerste plaats moeten we een onderscheid maken tussen het begrip fiscale autonomie en de idee dat we de personenbelasting gaan gebruiken om wild om ons heen te slaan. Fiscale autonomie is een politiek en democratisch principe, waarbij een gewest zelf het geld int dat het moet uitgeven. Dat betekent niet dat we de progressiviteit laten varen, of het andere gewest concurrentie aandoen via lagere tarieven. De Franstaligen moeten begrijpen dat fiscale autonomie geen bedreiging is, maar een eerlijke politieke verzuchting. Daar moeten ze op een genereuze manier een opening voor maken.'

'Anderzijds moeten de Vlamingen begrip krijgen voor de Brusselse realiteit. De Vlaamse Beweging zegt altijd dat Brussel geen gewest is als een ander, maar toch wil ze Brussel responsabiliseren zoals elk ander gewest. De Franstaligen beschouwen Brussel dan weer als een gewoon gewest en verwerpen de responsabilisering. De twee standpunten zijn inconsequent. Vlamingen moeten de eerlijkheid hebben om toe te geven dat de fiscale draagkracht van Brussel onvoldoende is. Die van Antwerpen zou dat ook zijn als ze niet door Vlaanderen werd gecompenseerd. Helaas zijn de Franstaligen hypergevoelig voor elke vorm van kritiek op de Brusselse structuren.'


Deze staatshervorming is de afgelopen jaren onvoldoende voorbereid.

'Absoluut. Dat is een grote fout van de verzamelde politieke wereld. Dat de responsabilisering van het arbeidsbeleid vandaag haast overal wordt aanvaard, komt doordat ik daarover met mijn Waalse PS-collega Jean-Claude Marcourt sinds 2007 heel wat uren heb gepraat. Daarbij heb ik mijn eigen voorstellen flink verfijnd. Hetzelfde had voor justitie, gezondheidszorg en de financieringswet moeten gebeuren. Over die financieringswet regent het oppervlakkigheden en slogans. Zo ontbreekt soms het inzicht dat fiscale autonomie (een gewest heft zijn eigen belastingen) niet gelijk is aan financiële verantwoordelijkheid (een gewest dat een succesvol beleid voert, wordt ervoor beloond). Hadden we dat twee tot drie jaar geleden al besproken, dan zouden we nu een stuk verder staan.'


Ergert u zich aan dat gebrek aan kennis?

'Op zich mag dat geen reden zijn tot ergernis. Ergernis voel ik maar als mensen die het minst over iets weten er het meest over praten. Dat sloganeske helpt ons echt niet. Het is zelfs riskant voor de Vlaamse positie. Fiscale autonomie is nuttig, maar het is geen toverdrank. Als die indruk ontstaat, denken de Franstaligen weer dat het om een gifbeker gaat.'


Het verhaal gaat dat de N-VA niet met de SP.A wil overleggen omdat ze geen zin heeft in een college van een professor.

'Is dat zo? (blaast) Ik probeer te werken met feiten en correcte inzichten. Als men dat vervelend vindt, is dat jammer.'

'Dit is mijn ding. Toch blijft het mogelijk om alles eenvoudig voor te stellen. Maar dat vraagt het nodige puzzel- en analysewerk. Ik doe dat, ik doe dat graag. Als men daar niet tegen kan, bewijst men de onderhandelingen en de politiek geen grote dienst. Wat is ingewikkeld? Rechtvaardigheid is altijd ingewikkeld, zeker als je daarover onderhandelt. Er is een zucht naar eenvoud: geef iedereen een basisinkomen. Of voer de vlaktaks in. Maar dat zijn slechts misleidende oplossingen.'


Had u verwacht dat u zo snel weer zou uitgroeien tot de speerpunt van de partij?

'Neen. Ik heb pas heel laat beslist om op te komen bij de jongste verkiezingen. Het was geen uitgekiende strategie, ik heb ook geen glazen bol. Vragen over mijn populariteit maken me zenuwachtig. Weet ik veel hoe dat komt? De jongste twintig jaar ben ik gaandeweg wel tot het besluit gekomen dat je nooit moet proberen anders te zijn dan je bent. Authenticiteit is in de politiek ontzettend belangrijk. Wees jezelf als je wil dat het vertrouwen blijft duren, ook met je minder goede of zelfs slechte kanten. Van sommige dingen weet ik niets, daar blijf ik dan ook op de achtergrond. Ik poets mezelf niet op. Ik ben Pietje Populair niet, maar ik geniet veel vertrouwen.'


U bent misschien Bart De Wever niet maar...

'Ik probeer dat ook niet. Hoewel, we hebben iets gemeenschappelijks: ook ik ga graag naar een frituur. Ik geniet van frieten uit een puntzak.'


Het is u niet aan te zien.

'Dat is dan weer een verschil. Vertrouwen wordt de komende tijd meer dan ooit belangrijk. Sociaaldemocraten moeten het hebben van vertrouwen, meer dan liberalen of populisten. Populisten vertrekken van de antipolitiek, liberalen laten gewoon de markt spelen. Socialisten moeten het vertrouwen in overheidsprogramma's garanderen.'

'Ik weet niet wat de rest van mijn carrière zal brengen. Ik bevind me op een tweesprong. Zit de SP.A in de regering, komt er een ministeriële bevoegdheid die bij me past? Het is absoluut voorbarig om daarover iets te zeggen.'

'Ik heb er na mijn vertrek uit de Vlaamse regering aan gedacht te stoppen. Op de 1 mei-vieringen smeekten heel wat mensen me om weer mee te doen. Dat laat je niet onberoerd. Ik wist dat het er niet goed uitzag. We stevenden af op verlies. Maar zelfs als je partij verliest, is het nog vervelender om aan de kant te staan. Wat zou ik dan moeten zeggen? Als je meedoet, heb je op zijn minst het gevoel dat je samen aan het verlies kan werken. De uitslag was slecht, dat moeten we niet verbloemen. Achteraf ben ik blij dat ik voor de Senaat ben opgekomen. Anders was ik helemaal met mezelf in de knoop geraakt.'

'Gerehabiliteerd? (blaast) Wat een vreemde vraag. Daarop geef ik liever geen antwoord. Het heeft geen zin om nu nog te discussiëren over de problemen die mijn partij heeft gehad. Een partij moet in staat zijn om interne kwesties te beslechten. Wij zijn nu weer als een groep aan het werk. We denken samen na over de toekomst. Er bestaat een nieuwe eensgezindheid.'


Hebt u nagedacht over wat er tussen u en Caroline Gennez is fout gelopen?

'Natuurlijk. En ik heb er ook lering uit getrokken, al ga ik u niet vertellen wat. Ik gun u geen blik op een hoofdstuk uit mijn memoires die ik nooit zal schrijven. Iedereen is elkaar tegemoet gekomen, anders hadden we dit probleem nooit kunnen overwinnen. Een partij die ruzie maakt, verliest. Mensen gaan ervan uit dat een partij in staat moet zijn om twisten op te lossen in de samenleving. Dan moet ze dat in de eerste plaats ook bij zichzelf kunnen.'


Leiderschap blijft heel belangrijk voor electoraal succes.

'Daar dient zich voor de SP.A echt een opportuniteit aan. Meer dan de andere partijen weten we waar deze tocht naartoe gaat. Onze standpunten zijn op sociaal en communautair vlak goed uitgekristalliseerd. Wij kunnen de mensen zeggen waar het op staat.'

'CD&V verstopt zich momenteel achter de N-VA. Binnen de N-VA bestaat er een spanning over wat het einddoel moet zijn. Voor de een is dat onafhankelijkheid. Toch zal een communautair akkoord uiteindelijk moeten leiden tot een versterking - wat niet wil zeggen verbreding - van het federale niveau.'

'De SP.A heeft daar allemaal geen moeite mee. Wij weten dat een onafhankelijk Vlaanderen niet kan zonder Brussel af te staan aan de Franstaligen. Vanuit mijn Vlaamse reflex wil ik Brussel niet kwijt. Juist daarom zal een deel van ons sociaal systeem altijd federaal blijven. Net zoals je niet kunt dulden dat een Oost-Europeaan hier sociaal komt shoppen, kun je niet toestaan dat een Brusselaar mag kiezen tussen een Vlaams of Waals model.'


Leiderschap gaat natuurlijk ook over mensen.

'Zeker, maar daarover wil ik het niet hebben. Momenteel kent iedereen bij de SP.A zijn plaats. Dit weekend discussiëren we over de inhoud. Waar gaat die Vlaamse zelfstandigheid naartoe? Die vraag kunnen we als partij helder beantwoorden. Zelfs al zijn we klein, het wordt tijd dat we boven ons gewicht boksen.'


Blog DS, 16-10-2010 (Bart Brinckman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB