Bekrompen politiek


Geen wonder dat hij achteraf zijn gezicht in zijn handen begroef, want erger kon het niet: omdat zijn microfoon nog aanstond, kon iedereen horen dat de Britse premier Gordon Brown een kiezer met wie hij een moeizaam straatgesprek had gevoerd, in de auto een „bekrompen’’ vrouw had genoemd. Terwijl Brown en zijn campagnemedewerkers alles deden om de schade te beperken – de premier ging terug om het goed te maken – deden de Britse media er alles aan om die zo groot mogelijk te maken.


De 65-jarige weduwe Gillian Duffy werd bestormd door cameraploegen die erop uit waren haar zo sympathiek mogelijk af te schilderen: ze was gewoon een betrokken burger die haar leven lang Labour had gestemd en nu haar premier volgens een oud democratisch gebruik een paar vragen had gesteld – hoe zat het met het begrotingstekort en hoe moest het met al die immigranten uit Oost-Europa? Wie de kloof tussen burger en politiek wilde laten zien, kon zich geen betere beelden wensen.

Het is een gaffe van het ergste soort: het legt bloot wat iedereen eigenlijk al vermoedt. De meeste politici houden niet van gewone mensen, anders waren ze wel gewone mensen gebleven. In verkiezingstijd verlaten ze noodgedwongen hun vertrouwde wereld van vergaderingen en wandelgangen en trekken ze eropuit om kiezers te paaien. Wij gaan dat de komende weken ook weer beleven – het geforceerde spektakel van de strakke glimlach en de uitgestoken hand met roos of folder, de knikkende hoofden terwijl men oeverloze uitwijdingen en onzakelijke argumenten aanhoort in winkelcentra of op de markt. Ik denk niet dat er een politicus is die voor de verkiezingen graag de straat op gaat. Je wil niet weten wat er achteraf in de auto of campagnebus wordt gesputterd en gefoeterd. Ook de burger ziet zulke uitstapjes vooral als een affront. Wereldwijd klinkt dezelfde klacht: een keer per zoveel jaar hebben ze ons ineens nodig, daarna hoor je niks meer van ze.

Je vraagt je af waarom men er zo stug in volhardt. De folderende politicus die zich onder de mensen begeeft, veronderstelt een naïviteit bij de kiezer die niet meer van deze tijd is. De meeste politici zien het dan ook meer als een symbolisch moment, iets voor de camera. De burger op de markt is slechts een figurant. Eenmaal in zijn auto vroeg Brown zich af wie die vrouw op hem had afgestuurd. Veelzeggend: hij ging er duidelijk vanuit dat het een door zijn medewerkers geënsceneerd gesprek was geweest. Duffy zelf vertelde later dat het een toevallig treffen was geweest – ze had gewoon de man zien lopen op wie ze van plan was te gaan stemmen.

Wat politici kennelijk niet beseffen, is dat ook de burger wereldwijs is geworden. Ook hij is zich steeds meer bewust van hoe de media werken – en hij is ook steeds meer in staat om achter de schermen van het politieke bedrijf te kijken. Spin werkt alleen wanneer het object ervan niets in de gaten heeft – zodra de methode zichtbaar is geworden, werkt het averechts. Bij de afgelopen Amerikaanse presidentsverkiezingen probeerden de wanhopige Republikeinen het met Joe the Plumber – wat nog enig effect had. Nu zet Geert Wilders de zelfbedachte Henk en Ingrid in – wat, gezien de reacties, door vrijwel iedereen als een goedkope truc wordt doorzien. Weer een zetel eraf.

In Nederland heeft men al jaren de mond vol van bestuurlijke vernieuwing – alsof de aanhoudende onvrede als sneeuw voor de zon zou verdwijnen wanneer we zelf onze burgemeester kunnen kiezen, alsof de kloof gedicht kan worden met hier en daar wat directe democratie. Maar de kloof tussen Gordon Brown en Gillian Duffy is een sociale kloof, die met het politieke systeem weinig te maken heeft. Het gesprek tussen hen – overal op het internet te zien – was een discussie tussen doven; een stuurse litanie uit de mond van Duffy, afstandelijke geruststellingen van Brown. Zijn excuses achteraf maakten het alleen maar erger, omdat je er de raadgevingen van zijn adviseurs doorheen hoorde klinken – ronduit excuses maken, en dan snel weer over de grote thema’s van de verkiezingen beginnen. Dat is het probleem van de hedendaagse politici – ze geloven te veel in het spel. En ze beseffen te weinig dat het publiek het spel inmiddels wel doorheeft. Ik vraag me af wat het effect geweest zou zijn, wanneer Brown gezegd zou hebben dat het natuurlijk wel ongelukkig was dat zijn onflatteuze kwalificatie van zijn ontmoeting met Duffy overal te horen was geweest, maar dat het wel uitdrukte wat hij vond – en dat hij het haar in een persoonlijk gesprek nog eens had ingepeperd.

Waar nooit over gesproken wordt, is de vernieuwing van het politieke bedrijf – de omgang van politici met de kiezer. Gaat het er wel over, dan zijn het altijd discussies over nieuwe technische methoden om de kiezer te bereiken, over de nog altijd gebrekkige omgang van politici met nieuwe media. In plaats van een haastig bezoek aan de werkvloer kun je beter twitteren, het stijve spotje in de zendtijd voor politieke partijen kan maar beter zo snel mogelijk vervangen worden door een paar leuke virals – dat werk. Maar dat zegt niets over de relatie tussen de politici en de kiezer.

Een tijdlang heerste het misverstand dat wilde de politiek weer dicht bij de burger komen, men weer moest leren luisteren. Het vormde de aanleiding tot een van de grootste missers van de Nederlandse politiek: de honderd dagen dat het vorige kabinet het land introk om de bevolking aan het woord te laten. Dat was valse romantiek, ingegeven door de notie dat het volk zich niet gehoord wist. Maar het is altijd maar een beperkt deel van de bevolking geweest dat zich heeft laten meeslepen door de machtsfantasie van de aanhoudende veenbrand en de dreigende opstand. De rest van de bevolking wil gewoon serieus genomen worden.

Dat vereist een andere toon van de politiek – niet die opzichte manipulatie, die door de meeste mensen allang doorzien wordt, maar een reële toon. Wat zou er gebeurd zijn wanneer Gordon Brown echt in discussie was gegaan met Gillian Duffy, wanneer hij haar gewoon in haar gezicht had gezegd dat hij het niet met haar eens was, in plaats van zijn wezenloze, bezwerende formules, met één oog op de camera’s gericht? Dan had ze nu zeker nog op hem gestemd – en een heleboel andere kiezers ook.


NRC, 01-05-2010 (Bas Heijne)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB