Beter dan Blair


We zullen twee mensen nodig hebben om een Europees buitenlands beleid vorm te geven. Eén van die twee kan een Brit zijn. Maar hij zal niet Blair heten, voorspelt TIMOTHY GARTON ASH.


De Europese Unie kan niet winnen. Als ze Tony Blair niet tot voorzitter van de Europese Raad benoemt, zal er een gevoel van anticlimax heersen. Als ze het wel doet, zal hij de verwachtingen niet kunnen inlossen.

Toen ik in het begin van deze maand in Washington was, voelde ik daar een lichte opwinding over het idee dat Blair in naam van Europa zou spreken. Mensen binnen en buiten de ploeg van Obama zeiden dingen als 'hij zou toegang hebben tot de president' en 'wij zouden beginnen te geloven dat Europa zijn zaken op orde krijgt'. In Beijing en Moskou zou het effect vergelijkbaar zijn. Wat je ook van de man denkt, in termen van bekendheid en internationaal formaat kan geen enkele andere kandidaat aan hem tippen.


Irak

Maar er zijn ook problemen. De Britse Conservatieven, die waarschijnlijk de volgende regering van het Verenigd Koninkrijk zullen vormen, zijn sterk tegen Blair gekant. Hun leider, David Cameron, spreekt ironisch over 'El presidente'. Het idee dat Tony Blair president van Europa zou worden, bezorgt ook een groot gedeelte van links in Groot-Brittannië bijna een beroerte, vooral vanwege Irak. Veel Europeanen op het vasteland denken er ook zo over, zeker als ook zij tegen de oorlog waren.

En dat is pas het begin. Zelfs als Blair een bredere politieke steun zou krijgen, in Groot-Brittannië en op het continent, zouden er nog altijd ernstige structurele moeilijkheden zijn. De functiebeschrijving van de voorzitter van de Europese Raad is vaag, maar hij of zij zal hoe dan ook meer een voorzitter zijn die een consensus moet zoeken, dan wat wij in de Angelsaksische wereld een president zouden noemen. Dit wordt geen grote baas, en hij of zij zal maar over een handvol medewerkers en een beperkt budget beschikken.

Bovendien zou de president voor de lastige taak staan om een Europees buitenlands beleid te vertegenwoordigen dat nog niet bestaat. Het Verdrag van Lissabon schept alleen de institutionele voorwaarden die, als de lidstaten het willen, tot een beleid zouden kunnen leiden. Dit is natuurlijk een beetje de vraag van de kip of het ei. Het feit dat er geen beleid is, zou een goede reden kunnen zijn om een zwaargewicht te kiezen die er een kan maken. Alleen iemand met het formaat van Blair zou staatshoofden als Nicolas Sarkozy en Angela Merkel tot een gemeenschappelijke positie kunnen bewegen. Alleen iemand als hij zou in Brussel voldoende invloed hebben om een Europees ministerie van Buitenlandse Zaken uit de grond te stampen en het tegelijk ook een serieus budget te bezorgen.

Die redenering heeft echter twee gebreken. Ten eerste is ze een grove overschatting van de overtuigingskracht van één enkele man of vrouw. Alle grote Europese staten verdedigen pragmatisch en hardnekkig hun nationale belang. Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en Polen doen dat via en in naam van Europa. Groot-Brittannië doet het opnieuw en onverstandig genoeg tegen Europa in. Duitsland zal bijvoorbeeld zijn bijzondere relatie met Rusland niet door een Europese 'president' laten verknoeien, net zoals Groot-Brittannië dat niet met zijn bijzondere relatie met de Verenigde Staten zou laten gebeuren.

Een boegbeeld als Blair zou in de EU met veel overredingskracht voor een sterker, beter gecoördineerd Europees buitenlands beleid kunnen pleiten. Maar als hij in Washington, Moskou of Bejing zou beweren dat hij al in naam van Europa sprak, zou hij een ijdele belofte doen.

Europa een sterkere stem in de wereld geven is bovendien niet alleen de taak van de president, maar ook van een nieuw aan te wijzen hoge vertegenwoordiger van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Anders dan de president zal de hoge vertegenwoordiger, die ook als vicevoorzitter van de Europese Commissie optreedt, een groot budget en veel personeel hebben. Hij of zij zal de moeilijke maar vitale opdracht krijgen om ambtenaren en diplomaten van twee verschillende Europese en 27 nationale bureaucratieën samen te smelten tot één enkel Europees ministerie van Buitenlandse Zaken dat in staat is om gezamenlijke Europese belangen te identificeren en de instrumenten te vinden om die belangen te verdedigen. Hij of zij zal samen met de voorzitter van de Europese Commissie koppelingen moeten leggen naar de echte motoren van de buitenlandse macht van Europa: het uitbreidingsbeleid, de ontwikkelingshulp, de handel, de regulering, het mededingingsbeleid. Daar moet het gebeuren.

Alles bij elkaar genomen, heeft een kandidatuur van Blair dus meer nadelen dan voordelen. Toch zou het rampzalig zijn om voor het andere uiterste te kiezen en iemand als Jean-Claude Juncker uit Luxemburg te benoemen. Het beeld dat David Miliband opriep van Blair die 'het verkeer stillegt' wanneer hij Washington of Beijing bezoekt, was misschien niet de gelukkigste manier om de zaak van zijn gewezen baas te verdedigen, maar een bezoek van president Juncker zou niet eens een op hol geslagen winkelwagentje doen stoppen. Dat is ook het probleem met de meeste andere namen die men noemt.


Nobelprijswinnaar

Toch is er iemand die perfect in het plaatje past, ook al zou er wat overredingskracht nodig zijn om hem zo ver te krijgen. Die man is Martti Ahtisaari, gewezen president van Finland, internationaal bemiddelaar voor de VN en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2008. Ahtisaari heeft het formaat, het gewicht en de ervaring voor de baan. Als oudere staatsman zou hij als een wijze oom gezag hebben bij de huidige generatie Europese staatshoofden. In de wereldhoofdsteden zou men hem ernstig nemen, terwijl niemand het gevoel zou krijgen dat hij de eerste viool wil spelen. En als medevoorzitter van de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen heeft hij jaren diep nagedacht over wat een Europees buitenlands beleid zou moeten zijn.

Zoals ik al heb opgemerkt, is de combinatie met een sterke hoge vertegenwoordiger essentieel. In deze prille fase zou een zwakke hoge vertegenwoordiger evenveel schade kunnen aanrichten als een zwakke president. Carl Bildt zou een uitstekende keuze zijn, maar hij heeft waarschijnlijk te veel vijanden gemaakt. En aangezien de secretaris-generaal van de Navo al een Deen is, zou men nog een Scandinaviër wat van het goede te veel kunnen vinden. Mijn favoriete kandidaat is daarom Joschka Fischer, strategisch denker, politiek zwaargewicht en gewezen Duits minister van Buitenlandse Zaken. Zowel in Brussel als in het buitenland zou men naar hem luisteren. Maar de hoge vertegenwoordiger moet een lid van de Europese Commissie zijn en Duitsland heeft onlangs iemand anders als zijn enige commissaris aangesteld.

Blijft over: de Britse minister van Buitenlandse Zaken, David Miliband. Miliband zegt dat hij geen kandidaat is, niet vrij is en voor 100procent achter Blair staat. Dat laat vermoeden dat hij 'ja' zou zeggen als Blair de baan niet krijgt en de EU het hem beleefd vraagt.

Het dream team is dus Ahtisaari-Fischer. Of als dat niet lukt, Ahtisaari-Miliband.


DS, 02-11-2009 (Timothy Garton Ash)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB