‘Ik bedacht alles, ik werd een junk'


Diederik Stapel heeft zijn verhaal te boek gesteld. ‘Ontsporing', dat sinds gisteren te koop is, geeft een inkijk in het hoofd van een frauderende wetenschapper die de trappers volledig kwijtraakt.


‘Ik paste resultaten aan', schrijft Diederik Stapel. ‘Ik bedacht resultaten. Ik deed drie experimenten en bedacht het vierde. Ik deed één experiment en bedacht de rest. Ik bedacht alle experimenten. Ik bedacht alles. Ik werd een junk. (…) Wetenschap als pure fantasie. Wetenschap als trip, als hallucinogene drug. Ik at de snoeptrommel helemaal leeg.'

Na zijn ontmaskering zweeg Diederik Stapel, op twee korte verklaringen na, een jaar lang. Ondertussen zette hij zich wel aan het schrijven, naar eigen zeggen om met zichzelf in het reine te komen, maar ongetwijfeld ook om zich (na zijn ontslag) toch nog van enige inkomsten te verzekeren. ‘Ontsporing' ligt er nu en is bij momenten erg wijdlopig. Maar het is, als de auteur het over zijn fraude zélf heeft, ook een verbijsterend verhaal.

Het start met het weglaten van storende onderzoeksresultaten. Stapel preciseert niet wanneer hij daar precies mee begon, maar afgaand op het rapport van de commissie-Levelt was het allicht niet lang na het prille begin. Daarna wordt hij driester. Hij herhaalt experimenten tot ze het gewenste resultaat opleveren, en vermeldt dat dan niet. Hij past cijfertjes aan om zijn conclusies te doen kloppen. En op de duur verzint hij alles van a tot z. ‘Het liefst deed ik het thuis, laat op de avond, aan het begin van de nacht, als iedereen lag te slapen. (…) Ik werkte altijd zo snel mogelijk. Het was een vervelende, misselijkmakende tantaluskwelling.'


Lading test-M&M's at hij zelf op

Stapel werkte zijn onderzoek altijd eerst theoretisch uit met zijn co-auteurs, maar hield die mensen op afstand als het feitelijke veldwerk plaatsvond. Hij zei dan dat hij dat liever alleen deed. De vragenlijsten, die zogezegd werden voorgelegd aan middelbare scholieren, dumpte hij in werkelijkheid in het containerpark. De hele lading M&M's – die hij had gekocht om uit te zoeken of mensen die ze aangeboden kregen in een bekertje waarop het woord ‘Kapitalisme' stond, er méér van aten dan anderen — at hij gewoon zelf op. Toen een collega toch echt wel eens de ingevulde vragenlijsten wilde zien, zette hij zichzelf met balpennen in verschillende kleuren aan het schrijven. En niemand wist ergens van, ook zijn vrouw (die overigens nog altijd bij hem is) niet. Gesprekken met collega's over zijn experimenten ging hij uit de weg. ‘Ik keek naar studenten, promovendi en medewerkers die vol enthousiasme over hun werk vertelden en ik wist dat de data die ze presenteerden niet deugden. Het was nauwelijks vol te houden.'

Maar Stapel ging er mee door, jarenlang, ondanks het schuldgevoel. Hij was het, naar eigen zeggen, beu om middelmatig en genuanceerd onderzoek af te leveren. Hij wilde spectaculaire resultaten. Als de werkelijkheid niet mee wilde, moest de werkelijkheid een handje geholpen worden. En zo rees zijn ster, tot eind vorig jaar de werkelijkheid alsnog aanklopte. Zo begint het boek: Stapel is net door de rector met de feiten geconfronteerd en trekt met de wagen naar Zwolle en Groningen om de plekken te bekijken waar hij dus nooit op onderzoek is geweest. Hij wil zijn verhaal toch nog sluitend proberen te maken: waar zou het onderzoek plaatsgevonden kúnnen hebben? Het is een geschifte trip van een dolgedraaide wetenschapper. Een paar dagen later bekent hij.


DS, 01-12-2012

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB