IJverig maar arm


JOHN VANDAELE is net terug uit Duitsland, waar de werkloosheid daalt, maar de armoede stijgt en waar de export floreert, ten koste van Zuid-Europa. Hij stelt vast dat Vlaanderen het nog zo slecht niet doet.


In Vlaanderen hoor je geregeld dat we het Duitse economische model moeten volgen. Dat model heeft zeker aantrekkelijke aspecten, maar in de kern van zijn (export)succes zitten elementen die niet alleen onwenselijk zijn, maar ook onnavolgbaar: als iedereen doet zoals Duitsland, belanden we in een spiraal naar beneden.

Wat China op wereldschaal doet met de VS, doet Duitsland met Portugal, Ierland, Griekenland en Spanje (PIGS). Kort gezegd komt het hierop neer: een groot handelsoverschot opbouwen, met de opbrengst daarvan goedkoop krediet geven aan de VS (PIGS) waarmee dat land in een vastgoedzeepbel belandt, en Chinese (of Duitse) producten kan blijven kopen. In de VS leidde dat tot de financiële crisis die de VS bestreden met nog meer geleend geld (maar dat kunnen alleen de VS). Toen de zeepbel in Griekenland, Portugal, Ierland of Spanje barstte, vroegen de geldmarkten een veel hogere rente, waardoor in sommige gevallen de facto de toegang tot de geldmarkt werd afgesneden, en de EU ter hulp moest komen. Tot grote ontevredenheid van Duitsland.


Oorlog

Het begint dus met Duitse export. Nu heeft Duitsland sinds 1952 een exportoverschot. Buitenlandse koopkracht was de manier om het land snel herop te bouwen - na de oorlog hadden de Duitsers zelf immers amper nog geld. Export is belangrijk gebleven voor de Duitse economie, de laatste jaren zelfs des te meer.

Hoe heeft Duitsland dat kunnen doen? Waarom zijn de Duitse producenten zo competitief? Wat is dat Duitse model? Er zijn verschillende dimensies. Ten eerste besteedt het land 2,82 procent van zijn inkomen aan onderzoek en ontwikkeling, het moet enkel de Scandinavische landen laten voorgaan. België haalt niet eens twee procent en scoort een derde lager. Het Duitse model is ook groen en groen heeft de toekomst als het om economie gaat. Dat heeft te maken met de sterke groene beweging die zich vertaalt in groen beleid. 'Al in de vroege jaren negentig voerde de Duitse staat een beleid dat ons sterk maakte', erkent 's lands grootste windmolenproducent. Waar je gaat langs Duitse wegen, zie je Duitse windmolens bewegen. Toen ik onlangs terugkeerde uit het land zag ik pas na een kleine 200 km drie schamele molens wieken, badend in het licht van de snelwegen. Ook Frans Dieryck van Essentia Vlaanderen vertelde ons onlangs dat we het milieubewustzijn van de Duitse bedrijven niet mogen onderschatten.

Ook opvallend is er de aanpak van het technisch en beroepsonderwijs waar de voor de Duitse machinebouw onmisbare facharbeiter wordt opgeleid: de drie jaar durende lehre is een combinatie van school en werk op het bedrijf, waarbij de leerling-arbeider al een loon ontvangt. Onze indruk is dat het Vlaams/Belgische watervalsysteem waarbij technische en beroepsopleidingen als minderwaardig worden gezien in Duitsland minder steil is.

Maar essentieel voor de competitiviteit van de Duitse bedrijven was de loonbeheersing: tussen 2000 en 2008 bleven de reële lonen zo goed als vlak in Duitsland. 'Dat was niet omdat onze cao's zwakker waren dan in andere landen', aldus Uwe Fink van IG Metall. 'IG Metall hield zich minstens even goed als andere metaalbonden aan de Europese vakbondsafspraak om de lonen de inflatie en de productiviteitstoename te laten volgen.'

Het verschil is dat in Duitsland maar iets meer dan de helft van de bedrijven die cao's nog onderschrijven. Die erosie van de cao's begon met de hereniging toen men vond dat het geen goede zaak zou zijn dat het minder productieve oosten met dezelfde cao's zou gaan werken. Dat betekent dat bijna de helft van de bedrijven hun loonbeleid individueel voeren. Vermits er in Duitsland geen algemeen bindend minimumloon is, is er ook geen bodem onder de lonen. Vroeger gold de werkloosheidsuitkering als een soort feitelijk minimumloon. Sinds de roodgroene regering in 2003-2005 de Hartzhervormingen invoerde, kunnen mensen moeilijker werk weigeren, hoe slecht het ook betaald is, zonder hun uitkering of een deel ervan te verliezen.

De toenemende uitzendarbeid zorgt ervoor dat nu ook in bedrijven met cao's mensen makkelijk 30 tot 40 procent onder de cao-lonen betaald worden. De vaste werknemer verdient als het ware 15 euro om de linkerdeur van de auto te monteren, de uitzendarbeider 8,5 euro voor de rechterdeur.

Dat alles samen verklaart waarom in Duitsland een grote lage lonensector is gegroeid waar 6,5 miljoen mensen werken voor nettolonen van 4 tot 6 euro. Het verklaart ook waarom de lonen in Duitsland omzeggens vlak zijn gebleven. Het gevolg is dat de loonkosten in verhouding met de productie daalden, terwijl ze in Zuid-Europa met 15 tot 20 procent stegen.

De werkloosheid daalde in Duitsland van 10,5 procent naar 6,8 procent. In hoeverre dat aan de lage lonen ligt, is onduidelijk: als de economie groeit, daalt de werkloosheid altijd. Keerzijde is dat de armoede in Duitsland in dezelfde periode steeg van 12 naar 15 procent. Geen enkel Europees land komt in de buurt. Het aantal werkende armen verdubbelde. De ongelijkheid is sterk gestegen. Dat had andere gevolgen, berekende het Deutsches Institut für Wirtschaftforschung recent. Het grootste deel van de groei tussen 2004 en 2010 ging niet naar lonen, maar naar winst en opbrengsten voor zelfstandigen en vermogenden. Het loonaandeel in het nationaal inkomen zakte van 73 procent in 2000 naar 66 procent in 2007. Er was een duidelijke herverdeling ten voordele van inkomens uit vermogen en de hoogste inkomens. Die hebben dat extra-inkomen niet uitgegeven maar gespaard. Daardoor ging de heropleving van 2004 en 2008, anders dan normaal, niet gepaard met een toename van de binnenlandse consumptie. Duitsland was meer dan ooit afhankelijk van consumptie in andere landen, en dus van uitvoer.

Wie ervoor pleit de Duitse aanpak te volgen, pleit ervoor dat alle landen streven naar een handelsoverschot - wat per definitie onmogelijk is - en een opdrogen van de binnenlandse consumptie door loonmatiging en averechtse herverdeling. Dat leidt tot een spiraal naar beneden.

Het nationalistische verhaal over luie Grieken en ijverige Duitsers laat dus heel wat buiten beeld, onvoorzichtige Duitse banken bijvoorbeeld. Telkens Duitsland de perifere landen helpt hun schulden af te betalen, helpt het ook zijn eigen banken.

Er wordt vaak gezegd dat globalisering enorm drukt op de lonen van laaggeschoolden. Duitsland heeft die druk onverdund zijn werk laten doen met een grote inkomenskloof tot gevolg. Frankrijk en België wisten de trade-off tussen tewerkstelling en ongelijkheid te vermijden via overheidstussenkomst: dienstencheques en de verlaging van de sociale bijdragen voor lage lonen. Dat heeft niet alleen sociale gevolgen; het is vooral evenwichtiger: onze aanpak is minder afhankelijk van export. Het is goed daaraan te denken als sommige Vlaamse actoren weer eens de Duitse trom roeren.

John Vandaele, hoofdredacteur ad interim van Mo Magazine en auteur


DS, 27-04-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB