Patrick Loobuyck is hoogleraar levensbeschouwing aan de Universiteit Antwerpen en gastprofessor politieke filosofie aan de Universiteit Gent.


Die meneer, dat ben ik – in het vragenmoment na een lezing over diversiteit ergens te lande. Die we, dat zijn de autochtone witneuzen. Die ze, dat zijn de moslims.

Bij sommigen zit de twijfel en angst er goed in. Als straks de moslims aan de macht komen, zullen we dan nog wel in bikini mogen zwemmen? Zullen homoseksualiteit en godsdienstkritiek nog toegelaten zijn? Zullen we met zijn allen vlees van onverdoofd geslachte halaldieren moeten eten? Zal onze dochter nog naar een gemengde school kunnen en zal ze verplicht worden om de hoofddoek te dragen? Enzovoort.


Dat sentiment, ziet collega Koen Tanghe als reden waarom de discussie over de moslimbegraafplaats in Mechelen zo lang geduurd heeft. Hij heeft gelijk: de islam wordt door velen gepercipieerd als een bedreiging voor ‘onze waarden en normen’, ‘onze manier van leven’ en ‘onze vrijheid’. Tanghe heeft echter minder gelijk als hij dit doemdenken kritiekloos en ongenuanceerd overneemt en bekrachtigt. Hier enkele overwegingen die één en ander in perspectief zetten.


Bad demography

Op dit moment zou ongeveer 7 procent van de Belgische bevolking een moslimachtergrond hebben. En de meeste prognoses die rekening houden met immigratie voorspellen voor de komende decennia hoogstens een verdubbeling van het percentage. Men kan 10-15 procent moslims veel of weinig vinden, maar het is geen percentage waarmee men zomaar een politieke aardverschuiving kan veroorzaken richting moslimheerschappij. Dit zou lokaal, in buurten en steden waar het moslimpercentage hoger ligt, eventueel wel kunnen, maar er is daar eigenlijk nog geen enkele moslimpartij met een islamitisch programma electoraal succesvol geweest. De politieke en sociaal-economische machtsverhoudingen zijn bovendien niet van die aard dat een soumission-scenario zoals Michel Houellebecq dit in zijn gelijknamige roman schetst snel aan de orde kan zijn.


Dat er veel aandacht gaat naar discussies over radicalisering, salafisme en IS, hoofddoeken en boerkini’s, onverdoofd slachten en ramadan verdonkeremaant echter dat ook de moslimgemeenschap seculariseert en de ontmoskeeïng zich al heeft ingezet. Waarom zouden moslims immuun zijn voor de processen die de secularisering van het christendom hebben aangestuurd? Ik voorspel na enkele generaties: nog minder moskeebezoek en minder gebed, meer seks voor het huwelijk en alcohol, meer geëmancipeerde vrouwen en minder strikte naleving van de vasten. De cultuurchristenen krijgen het gezelschap van culturele moslims. Belonging without believing. Identificatie en solidariteit met de groep, maar minder overtuigd godsgeloof en lossere omgang met de Koran en andere rechtsbronnen.


Tanghe waarschuwt terecht voor fundamentalisme en antidemocratische tendensen binnen de islam. Deze zijn deels inherent aan bepaalde islamitische tradities en deels ook te begrijpen als een puriteinse reactie op de invloed van de Westerse moderniteit op de islam. Islamhervorming en burgerschapseducatie waarin uitgelegd wordt wat de plaats van levensbeschouwing in een liberale rechtsstaat is moet veel nadrukkelijker ondersteund worden. De liberale rechtsstaat vergt van religies een leerproces. Niet evident – a fortiori niet voor de islam. Aan de andere kant ben ik ervan overtuigd dat het democratische verhaal van vrijheid, gelijkheid en grondrechten ook de moslims moet kunnen aanspreken. We moeten niet meestappen in een vals apologetisch optimisme dat zegt dat er met de islam geen problemen zijn, maar we moeten ook niet vervallen in eenzijdig pessimisme inzake de mogelijkheid van een meer geseculariseerde islambeleving.


Good democracy

Tanghe scheert ten onrechte alle ‘islamitische eisen’ over dezelfde kam. Niet elke vorm van tegemoetkoming aan moslimmedeburgers is een vorm van capitulatie of soumission – de autochtone gemeenschap die zich moet aanpassen aan moslims. Het recht verdedigen om een hoofddoek of een boerkini te kunnen dragen is van een totaal andere orde dan de politieke eis om elke vrouw te verplichten om de hoofddoek of boerkini te dragen. De vraag om in de kantine ook halalvoeding te kunnen kopen, is van een andere orde dan de eis dat iedereen er halal zou eten.


Sommige regels, gewoonten en praktijken zijn historisch gegroeid in een bepaalde Vlaams-culturele setting. Daar is op zich niets verkeerd mee, maar de aanwezigheid van nieuwkomers en etnisch-culturele minderheden kunnen die regels, gewoonten en praktijken wel bevragen als blijkt dat die in hun nadeel zijn. Ook daar is niets verkeerd mee – in tegendeel, dat behoort tot de democratie.


Redelijke accommodatie

Wanneer kan nu aan de claims van minderheden tegemoet gekomen worden? Er is hiervoor een eenvoudig criterium. Als er een morele reden is waarom we een regel, gewoonte of praktijk handhaven, dan kan er geen aanpassing of uitzondering op gemaakt worden. Wanneer er enkel een pragmatische reden is, kan dat wel. De kalender met voornamelijk christelijk geïnspireerde vakantiedagen bijvoorbeeld is een pragmatische afspraak en heeft geen morele grondslag. Dus kan het dat andersgelovige leerlingen op hun feestdagen mogen thuisblijven om gelijk van de godsdienstvrijheid te kunnen genieten. Dat een dialoogschool bij het opstellen van de examenregeling rekening houdt met de ramadan, hoeft niet als soumission geduid te worden gezien er voor de examenregeling enkel pragmatische en geen morele argumenten in het geding zijn. Hetzelfde geldt voor uniformen en kledingvoorschriften, en voor de manier waarop mensen begraven willen worden (voor zover ze aan de normen van volksgezondheid voldoen). Aanpassingen creëren hier meer vrijheid en bieden dus een uitgelezen kans om te tonen wat een liberale democratie aantrekkelijk maakt voor nieuwkomers en minderheden.


We moeten de democratie op basis van vrijheid en gelijkheid dus niet alleen willen uitleggen in inburgeringscursussen en burgerschapseducatie, deze principes moeten ook concreet in de praktijk worden omgezet. Er is geen betere reclame voor de liberale rechtsstaat dan de consequente toepassing ervan. De begraafplaats in Mechelen is hiervan een voorbeeld.

Echter, de wetten die onverdoofd slachten, polygamie en gedwongen huwelijken verbieden, en onderwijs, motorhelmen en inentingen verplichten zijn gebaseerd op morele redenen. Dit maakt dat uitzonderingen of aanpassingen van deze wetten niet aan de orde zijn. Dat de Sikhs in het Verenigd Koninkrijk zonder helm met de motor mogen rijden is verkeerd begrepen multiculturalisme. Idem voor de uitzondering op het onverdoofd slachten, het gedogen van problematische joodse scholen, enzovoort.

De discussie is genuanceerder dan Tanghe laat uitschijnen. Sommige tegemoetkomingen zijn een uiting van een goed functionerende liberale democratie en het streven naar inclusie op basis van vrijheid en gelijkheid. Andere tegemoetkomingen kunnen niet door de liberaal-democratische beugel omdat ze vrijheden aantasten of schade aanrichten. Specifiek in verband met de discussie over de islam moeten we blijkbaar nog leren dat niet elke tegemoetkoming een vorm van onderwerping is, maar ook omgekeerd dat niet elke weigering om wetten aan te passen perse een uiting is van islamofobie of racisme.

Houellebecq en Tanghe beschrijven wat er gebeurt wanneer de antiracistische, multiculturele stroming de overhand krijgt op het seculiere gedachtegoed dat ten grondslag ligt aan de democratische rechtsstaat. Het stoort mij echter evenzeer dat bepaalde laïcistische stromingen soms de overhand willen om zodoende nooit nog een multiculturele ‘toegeving’ te moeten doen. Zij die de seculiere rechtsstaat verdedigen en zij die antiracisme en diversiteit hoog in het vaandel dragen zouden elkaars constructieve bondgenoten moeten zijn in plaats van elkaars vijand.

Spijtig dat dit ook in Vlaanderen geen evidente oefening is.


BRON: De Morgen, Artikel: Patrick Loobuyck, 20 september 2016
http://www.demorgen.be/opinie/-maar...nemen-b808c6e4/


Eigen mening: Ik kan ergens wel begrijpen dat mensen zich zorgen maken, het een "vreemde" cultuur en in de media horen we bijna niets positief over de Islam. Ik denk dat het tijd wordt dat we een beetje meer open minded zijn tegenover andere culturen. We spreken nog steeds over wij en zij, het is dit soort attitude dat niet helpt en we beïnvloeden zo ook de volgende generaties terwijl we juist moeten leren hoe we deze multiculturele samenleving kunnen laten slagen.