Amerikaanse filosoof Richard Rorty overleden


De beroemde Amerikaanse filosoof en cultuurwetenschapper Richard Rorty is in Palo Alto - in de Amerikaanse staat Californië - op 75-jarige leeftijd na een slepende ziekte overleden. Rorty gold als een van de meest invloedrijke hedendaagse denkers. Tot de belangrijkste werken van de postmoderne taalfilosoof worden "Philosophy and the mirror of nature" (1979) en "Contingency, Irony and Solidarity" (1992) gerekend.


De op 4 oktober 1931 in New York geboren Rorty werd met name bekend als vertegenwoordiger van het nieuwe Amerikaanse pragmatisme. Rorty, die zich eerder postnietzscheaans dan postmodern noemde, zag filosofie als taalspel temidden andere taalspelen als religie, wetenschap, kunst en politiek. Rorty keerde zich tegen de aanspraak van de traditionele filosofie op (de) "waarheid", en zorgde met literair hoogstaande provocerende en zelfironische teksten voor discussie.

Hij veroordeelde de Amerikaanse invasie van Irak en riep Europa op, de rol van "globale politieman" over te nemen. (belga/hln)


Blog HLN, 11/06/07 13u37

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Meester van het ironische denken


Rotterdam, 11 juni. De filosoof Richard Rorty nam afscheid van het idee dat woorden de wereld ‘weerspiegelen’. Hij werd een gevierd denker, vooral buiten zijn eigen vak.


De Amerikaanse filosoof Richard Rorty weigerde, zoals hij eens zei, nog langer kunstjes te vertonen in een ‘ingestorte circustent’. Met die tent bedoelde hij de traditionele kennisleer, het hart van de moderne filosofie, waarin hij ooit was geschoold. Vragen als ‘wat is waarheid?’, ‘wat is het fundament van onze kennis?’ en ‘hoe verwijzen onze woorden naar de werkelijkheid?’ hadden de westerse filosofie volgens hem sinds eeuwen op een dwaalspoor gebracht.

In plaats daarvan pleitte Rorty, die vrijdag op 75-jarige leeftijd overleed, voor een pragmatische benadering: filosofie is een manier om onszelf opnieuw te definiëren, en niet de geleidelijke ontdekking van vaststaande waarheden. Daarmee betoonde hij zich een volbloed Amerikaans denker, in de traditie van de pragmatisten James en Dewey, die een groot deel van zijn collega’s tegen de haren instreek. In de Angelsaksische wereld omdat hij niet langer geloofde dat waarheid te vinden is via een zorgvuldige analyse van taal en logica (wat hem het stigma opleverde van een postmoderne relativist). En op het Europese continent omdat hij weigerde te speculeren over de diepe ‘geest’ die waarheid vindt in zijn eigen diepste bespiegelingen.

Buiten de academische filosofie, en vooral in de literatuurwetenschappen, werd Rorty juist ongehoord populair. Op laconieke manier wist hij abstracties terug te brengen tot de concrete vragen waar het om moest gaan: filosofische problemen die voor de praktijk geen verschil maakten, waren oninteressant. Dat het streven naar vrijheid en gerechtigheid daarbij voor hem centraal stond, is niet vreemd voor een denker die opgroeide in New York, in een links-radicaal, Trotskistisch milieu.

Als kind moest Rorty de drukproeven van de Worker’s Defense League van de redactielokalen waar zijn ouders werkten naar het huis van de socialistische presidentskandidaat brengen. ‘In de metro las ik de artikelen’, schreef hij in een autobiografisch essay. ‘Als twaalfjarige was ik er diep van doordrongen dat een mensenleven betekent: strijden tegen sociaal onrecht.’ Diep schuldig voelde hij zich omdat hij in diezelfde tijd gefascineerd raakte door de wilde orchideeën die hij tijdens de weekendjes buiten de stad ontdekte.

Als jonge filosoof maakte hij in 1967 naam met de door hem geredigeerde bundel The linguistic turn. Befaamde filosofen lieten daarin zien hoe het denken van de twintigste eeuw zich had verplaatst naar een analyse van de taal, in de hoop dat zo aloude filosofische problemen zouden wegsmelten als sneeuw voor de zon.

Het kwam dan ook als een donderslag bij heldere hemel toen Rorty twaalf jaar later in wat zijn beroemdste werk zou worden, Philosophy and the Mirror of Nature, betoogde dat de zoektocht naar zo’n absolute waarheid vergeefse moeite was. Taal is geen afspiegeling van de werkelijkheid, maar iets dat zélf tot die realiteit behoort. Woorden werken: ze bereiken bepaalde effecten en dienen níet om de realiteit volgzaam te bewerken tot de abstracte plaatjes in ons hoofd die wij ‘waarheid’ noemen. Hij maakte daarbij, soms op geheel eigen manier, gebruik van de inzichten van Wittgenstein, Heidegger, en de Amerikaanse taalfilosoof Donald Davidson.

Zo woedend als er door orthodoxe filosofen vaak op Rorty werd gereageerd, zo geïntrigeerd waren degenen die, aan beide zijden van de oceaan, al waren gaan twijfelen aan de gedachte dat filosofie zich moest baseren op de ‘onschokbare’ fundamenten waar Descartes en vele anderen naar hadden gezocht. Zo groeide Rorty in de jaren tachtig en negentig uit tot een originele en invloedrijke bruggenbouwer tussen het meer ‘metafysische’ Europese en het ‘analytische’ Angelsaksische denken, paradoxaal genoeg door de pijlers onder beide tradities op te blazen.

In Rorty’s latere werk kwamen sociale en politieke vraagstukken steeds centraler te staan. Zo vroeg hij zich in zijn boek Contingency, irony and solidarity uit 1989 af hoe we kunnen strijden voor grotere sociale rechtvaardigheid (solidariteit), als onze uitgangspunten nooit een beroep kunnen doen op absolute waarheid (contingentie) en wij dat ook beséffen (ironie). Rorty’s antwoord was dat zo’n absolute waarheid helemaal niet nodig is. Niet de logische redenering maar het heen-en-weer gaande gesprek, de conversatie, vormt het beste model voor de manier waarover wij over en ín de wereld denken en spreken. Overtuigd van het goede in morele zin raken we niet alleen door filosofische argumenten, maar ook, of eerder, door verhalen en boeken. De roman De negerhut van oom Tom, aldus Rorty, was voor de bevrijding van de Amerikaanse slaven minstens zo belangrijk geweest als alle theoretische vertogen bij elkaar.

Filosofie en wetenschap vormden voor Rorty dan ook slechts één manier van denken over de werkelijkheid. De (roman)literatuur, die in dit boek een belangrijke plaats kreeg, was er een andere van. Zo kwamen het goede en het schone, die sinds Rorty’s jeugdige strijd tussen Trotski en de wilde orchideeën elkaar in de weg hadden gezeten, in zijn werk weer bij elkaar. Ook de Amerikaanse linkse traditie trachtte hij te rehabiliteren in het schotschrift Achieving Our Country in 1998. Hij verzette zich tegen ‘rechts’ dat het monopolie op de ‘Amerikaanse ziel’ had gekaapt, maar vooral tegen ‘cultureel’ intellectueel links dat zich bezighield met academisch geneuzel en was vergeten dat de economische verhoudingen nog altijd doorslaggevend zijn.

Richard Rorty overleed in Californië, waar hij tot voor kort hoogleraar was aan de universiteit van Stanford. In de vergelijkende literatuurwetenschap, niet de filosofie. Zijn passie voor orchideeën had hij sinds lang ingeruild voor vogel-spotting.


NRC, 11 juni 2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB