‘Verbondenheid is belangrijker dan ooit’


Moeten we jonge kinderen nog vertellen over ons verdriet en onze angst voor terreur, nu de aanslagen in Brussel al twee jaar voorbij zijn? Zeker wel, zegt rouwspecialist Manu Keirse. ‘Door te zwijgen over drama’s, maak je het nog erger.’


Er is de jongste tien jaar veel gebeurd dat ons, volwassenen, met schrik en verstomming heeft geslagen: voor Brussel was er Parijs, maar ook de aanslag op een zomerkamp in Noorwegen, een neergehaald vliegtuig in Oekraïne, een aanval in een crèche in Dendermonde ... Na Brussel volgden Nice, Berlijn, Londen, Sint-Petersburg, Stockholm, Manchester, Barcelona en nu Trèbes.

‘Aanslagen blijven uitzonderlijk. Dat kun je in gesprekken met kinderen altijd benadrukken’, zegt Manu Keirse (72), rouwspecialist en gezinspolitiek secretaris van de Gezinsbond. ‘Maar ze zijn ook niet zo zeldzaam dat je erover kunt zwijgen. Want terreur speelt zich niet ver van huis af, maar vlak voor de ogen van de kinderen: op televisie, in de kranten en op sociale media. En als het elders op een school kan gebeuren, vragen kinderen zich toch af: zijn wij nog veilig?’

Zelfs als de ouders zwijgen over de feiten, lezen kinderen de angst in hun ogen en houding. ‘Je *lichaam liegt niet’, zegt Keirse.


De boze wolf

Sprookjes leren kinderen al dat er niet alleen goed in de wereld is, zegt Keirse. ‘De boze wolf eet iedereen met huid en haar op. Het is aan ons om uit te leggen dat het kwaad des mensen is. Dat mensen fouten maken, maar dat wij die keuzes niet goedkeuren. Je hoeft, als je over vreselijke dingen vertelt, ook niet alle details te geven.’

In moeilijke momenten moet je volgens Keirse een sleutelbos met vier sleutels op zak hebben. ‘Elk van de vier houdt een deur open naar de toekomst. De eerste sleutel: luister naar de kinderen. Wat weten ze zelf al? Laat ze vertellen. Dat vergeet men vaak te doen als men zelf emotioneel geraakt is. Zo kun je ze corrigeren als ze iets verkeerds gehoord hebben of foute conclusies trekken.’

Tweede sleutel: ‘Geef correcte informatie. In een school in Vlaanderen kwamen drie kinderen om bij een vreselijk gezinsdrama. De juffen vertelden een omfloerste versie aan de andere kinderen. Die zeiden op de speelplaats meteen tegen elkaar: “De juffen liegen, zo is het niet gegaan.” Let wel, die juffen deden er al goed aan om iets te vertellen. Veel anderen zouden wellicht hebben gezwegen.’


Houd herinneringen levendig

De derde sleutel: houd herinneringen levendig. Want zwijgen of moeten zwijgen over gruwelijke dingen: dat is in Rwanda gebeurd na de genocide in 1994, waarbij de ene helft van de bevolking de andere uitmoordde. Keirse was er in 2007 om er het werk van een psychiatrische kliniek te evalueren. ‘De vreselijkste herinneringen wandelden daar zomaar door de straten’, zegt hij.

‘Kinderen van toen waren intussen volwassen, maar konden niet vergeten hoe hun hele familie afgeslacht was. In elk hutje waar ik binnenstapte, kwamen de verhalen naar boven. “Je moet dat niet zo serieus nemen”, zei de directeur van de kliniek. “Want die mensen overdrijven.” Ik verzeker u: er zijn geen woorden waarmee je zulke gruwel kunt overdrijven!’

Ook in Rwanda vindt jaarlijks een herdenking plaats. ‘Maar dat volstaat niet. Het gaat erom dat slachtoffers de pijn en de herinneringen voor de rest van hun leven meedragen, en er vrijuit over moeten kunnen praten.’

Keirse wijst ook naar de vele vluchtelingenkinderen. ‘We geven ze opvang en sturen ze naar school. Daarmee is de kous niet af. Laat ons ook luisteren naar hun verhaal. Deze kinderen hebben alles achtergelaten, zijn vaak familie kwijt, hebben onder bommen geleefd. Laat hen daarover vertellen. Elke onvriendelijke reactie, elke vorm van wegkijken, of van ongeduld omdat ze onze taal nog niet verstaan, is een minidaad van terreur. Kinderen die verlies hebben ervaren, moet je juist met warmte en genegenheid omringen. Dat is mijn vierde sleutel.’


Verbonden blijven

En laat ons niet vergeten, zegt hij, dat verdriet ook iets positiefs in zich draagt: ‘Verdriet verwijst naar de capaciteit van mensen om lief te hebben en zich verbonden te voelen.’

‘In de gemengde samenleving van vandaag is verbondenheid belangrijker dan ooit. Ik wil een lans breken voor de moslims onder ons. Ook zij zijn erg gekwetst door de aanslagen in Brussel, en nog dubbelop ook, omdat ze in de ogen van sommige niet-moslims ineens verdacht leken. Verbondenheid is maar mogelijk als je mensen niet in de steek laat. Help kinderen en jongeren om zo met hun verdriet om te gaan, dat het hen niet isoleert en verbittert, maar juist verbindt. En leer je kinderen van mensen te houden, ook als die anders zijn.


DS, 24-03-2018 (Veerle Beel)