In Italië worden steeds minder kinderen geboren – en dat is een groeiend probleem


Italië heeft de oudste bevolking in Europa. Er worden steeds minder kinderen geboren en dat weegt op de economie. ‘Het maatschappelijke model gaat er nog altijd van uit dat moeders thuis blijven, of dat hun baan er niet écht toe doet.’


In Padua, een Noord-Italiaanse universiteitsstad, pik je de pas afgestudeerde studenten er zo uit. Kersverse academici lopen glunderend op straat, strak in het pak en met een lauwerkrans van aromatische laurierblaadjes op het hoofd. Een plek aan deze in 1222 gestichte universiteit, een van de oudste in Europa, is geliefd. ‘De voorbije jaren steeg het aantal inschrijvingen sterk, tot 70.000 studenten, ook van buiten Italië’, zegt Francesca Benciolini, schepen van demografische diensten.

Maar terwijl de studentenpopulatie groeit, geldt precies het tegenovergestelde voor de ‘gewone’ bevolking. ‘In Padua worden steeds minder kinderen geboren, terwijl het aantal overlijdens stijgt’, zegt Benciolini. Dat is ook een trend in de rest van het land. Na Japan en Korea is Italië het oudste land ter wereld, en er sterven meer mensen – 713.000 vorig jaar – dan dat er kinderen worden geboren. Met slechts 393.000 baby’s is in 2022 een nieuw historisch minimum bereikt. In 1964 waren het er nog meer dan 1 miljoen.

De jaren van economische opleving gingen toen hand in hand met een heuse babyboom. Maar inmiddels behoort het Italiaanse geboortecijfer met 1,24 kinderen per vrouw (tegenover 1,6 in België) tot de laagste in de hele EU. Stilaan wordt die demografische winter dramatisch. Met haast een kwart van de Italiaanse bevolking die 65 jaar is of ouder, wordt de actieve beroepsbevolking te klein om al die pensioenen te blijven betalen. Tegelijk zoeken bedrijven steeds wanhopiger naar arbeidskrachten. Meer geboortes zijn voor premier Giorgia Meloni dus een belangrijke prioriteit.

Meer Italiaanse geboortes, wel te verstaan. Meloni is immers bevreesd voor wat zij omschrijft als het risico op ‘etnische vervanging’, een bekende samenzweringstheorie van uiterst-rechts in Europa. Omdat ze meer kinderen krijgen zouden migranten op den duur de autochtone bevolking gaan vervangen.

Maar volgens het Italiaanse bureau voor de statistiek (Istat) wordt de neerwaartse demografische spiraal niet eens gecompenseerd door migranten. Laat staan dus dat vreemdelingen – in Italië 8,6 procent van de bevolking – erin zouden slagen de Italianen te ‘vervangen’.


Nieuwkomers

‘Nieuwkomers in Italië krijgen in het begin inderdaad meer kinderen, maar binnen één generatie volgen ook zij de Italiaanse trend van weinig kinderen te krijgen’, zegt Maria Letizia Tanturri, demograaf aan de universiteit van Padua. Zo daalde het aantal geboortes in Padua tussen 2010 en 2020 met 24 procent, en bij migranten zelfs met 38 procent, al blijft het geboortecijfer bij vreemdelingen voorlopig wel dubbel zo hoog.

Door het dalende aantal geboortes raken sommige scholen in Padua niet meer gevuld. De veelkleurige basisschool Edmondo De Amicis ligt centraal in de stad, is goed uitgerust met een grote tuin en heeft een eigen sportzaal. Toen juf Patrizia Malesani hier acht jaar geleden aan de slag ging, was dit nog een drukke school. ‘In die periode telde deze school vijf klasjes met zo’n twintig leerlingen’, vertelt de lerares in de uitgestorven basisschool. Ook tijdens de schooltijd kun je in de gangen een speld horen vallen. De school met een capaciteit van zo’n 120 leerlingen is veel te ruim voor de amper 24 leerlingen die hier nog rondlopen. Volgend schooljaar wordt het alles of niets. Met vijftien tot achttien nieuwe leerlingen in het eerste leerjaar kan de school open blijven, anders blijft de schoolpoort onherroepelijk dicht.

Wat is er toch loos in het land van de spreekwoordelijke ‘famiglia’? In films en reclames worden Italiaanse families vaak voorgesteld als erg kroostrijk, allemaal samen met hun bord pasta aan een lange tafel. In de realiteit blijkt Italië helemaal niet zo’n geschikt land om een gezin in te stichten. Jarenlang blijven Italiaanse jongeren hangen in slecht betaalde, en tijdelijke baantjes – áls ze al werken. Elk jaar drijft het gebrek aan toekomstperspectief veel jonge Italianen naar het buitenland. Zelfs vanuit Veneto, de welvarende streek rond Padua, in het geïndustrialiseerde Noordoosten.


Eeuwige jeugd

Demograaf Tanturri ziet (een gebrek aan) economische middelen echter niet als de belangrijkste reden om geen kinderen te nemen, wel om geen tweede meer te krijgen. Verder, zegt ze, koesteren Italianen de illusie van ‘de eeuwige jeugd’, en dat leidt tot uitstelgedrag: ‘Omdat we zo’n oud land zijn, leven we ook erg lang. Kinderen krijgen kan later nog wel, denken velen.’ Italiaanse moeders zijn daardoor de oudsten in de EU.

Met financiële prikkels wil premier Meloni de Italianen overtuigen om meer wiegjes te vullen. Haar regering voorziet meer financiële hulp voor kroostrijke gezinnen. De Italiaanse regering wil ook het kinderdagverblijf gratis maken vanaf het tweede kind, en voorziet een extra maand ouderschapsverlof na het verplichte geboorteverlof, voor moeder óf vader, met behoud van 60 procent loon.

Zulke financiële stimuli stellen je in staat extra hulp in te schakelen, zegt Gianna Bogana, een 45-jarige gynaecologe in het ziekenhuis van Padua en moeder van drie. Maar geld lost zeker niet alles op, aangezien de zorg voor het gezin vaak volledig op de schouders van de moeder rust. Bogana’s echtgenoot is ook arts en leidt een ziekenhuisafdeling. Zij bestiert naast haar eigen voltijdse baan het huishouden met de drie kinderen. ‘Zonder kinderoppas en gepuzzel met timesheets overleef ik de hectiek van ons gezinsleven niet.’


Geen échte baan

In heel Italië is er veel te weinig ondersteuning voor werkende ouders, zegt demograaf Maria Letizia Tanturri. ‘Alles wordt in Italië nog georganiseerd alsof de moeder thuis blijft.’ Of, zo vult Bogana aan, alsof haar werk ‘geen échte baan is.’ Zo worden ouders aan het begin van het schooljaar midden in de werkdag urenlang op school verwacht – een ‘inloopperiode’, bedoeld om het kind te laten wennen, die tot twee weken kan duren.

Toch blijken werkende vrouwen in de meeste landen juist méér kinderen te krijgen. Maar ook wat betreft werkende vrouwen behoort Italië tot de slechtste leerlingen in de Europese klas. Ouders met kleine kinderen tijdelijk halftijds laten werken, waardoor vooral moeders sneller weer aan de slag zouden gaan, blijkt vaak een praktisch probleem voor de kleine en middelgrote ondernemingen waarop de Italiaanse economie grotendeels steunt. Zulke bedrijven hebben doorgaans weinig personeel, waarop voltijds wordt gerekend.

Vooral in Zuid-Italië bestaat een groot tekort aan kinderdagverblijven, waardoor minder dan één op de drie vrouwen werkt. Het verklaart waarom de Italiaanse regering miljarden Europees herstelgeld in kinderdagverblijven en kleuterscholen investeert.


Blog DS, 01-11-2023 (Ine Roox)