Plant en dier massaal op drift naar koudere oorden


Als gevolg van de opwarming van de aarde trekken planten en dieren haastig richting de koude polen. Deze tocht gaat twee à drie keer zo snel als gedacht, concludeert een internationaal team van biologen vandaag in het vakblad Science. Ondanks de grote aanpassingsgezindheid van de natuur zal de opwarming veel soorten de kop kosten.


Een sprekend voorbeeld van een aanstormend organisme is de gehakkelde aurelia. Deze vlindersoort kwam in de jaren zeventig alleen in Zuid-Nederland en warmere gebieden voor, maar heeft inmiddels heel het land gekoloniseerd. In Groot-Brittannië is hij in twintig jaar tijd zelfs 220 kilometer opgerukt, tot diep in Schotland. Ook Cetti's zanger, een zangvogel, is in Nederland bezig aan een opmars, net als in Groot-Brittannië, waar hij de laatste twee decennia 150 kilometer noordwaarts is getrokken.

Nu de aarde opwarmt, wordt het veel soorten te heet of te droog onder de voeten. Ze vluchten daarom massaal naar koudere breedtegraden. Er zijn ook soorten die niet zozeer uit nood naar de polen reizen, maar gewoon omdat zij in een opwarmende wereld hun leefgebied kunnen uitbreiden naar streken die ze voorheen te guur vonden.

In Science hebben de deskundigen exact berekend hoe snel planten en dieren de afgelopen veertig jaar richting de polen zijn opgerukt. Dat blijkt te zijn gebeurd met een snelheid van bijna 17 kilometer per decennium: precies genoeg om de opwarming tot nu toe te compenseren. In bergachtige streken gaan plant en dier ook nog met 11 meter per tien jaar de frisse hoogte in. Deze opwaartse beweging blijft iets achter bij de opwarming.

De biologen analyseerden gegevens van ruim 2000 planten- en dierenbewegingen, afkomstig van onder meer bomen, vogels, zoogdieren en insecten. Ze stonden niet zelf met meetlat en stopwatch in het veld, maar maakten de balans op van een groot aantal meetstudies die de afgelopen jaren zijn verschenen.

De nieuwe snelheden zijn twee à drie keer zo hoog als de laatste schattingen, die nog stammen uit 2003. Een inventarisatie die toen werd gemaakt, had als uitkomst dat planten en dieren maar met 6 kilometer per tien jaar richting de polen verhuisden, en met 6 meter per tien jaar bergopwaarts.

Het aanpassingsvermogen van de natuur is dus groter dan gedacht. Toch durven de biologen niet te beloven dat er door de opwarming van de aarde nu minder soorten zullen uitsterven. Daarvoor is uitsterven een te grillig proces, waarin bijvoorbeeld ook meespeelt of het leefgebied van een soort versnipperd is.

Rik Leemans, hoogleraar milieusysteemanalyse aan de Wageningen Universiteit, hangt dan ook geen vlag uit. "Het lijkt positief, die snelle aanpassing. Maar er zit een addertje onder het gras: het gaat om een gemiddelde. Vooral de meest voorkomende soorten schuiven snel op. Maar juist de bijzondere en kwetsbare soorten die we willen beschermen, verplaatsen zich te langzaam om de opwarming bij te houden. Daarom kun je niet zeggen dat het uitsterven nu zal meevallen."

De grote vraag, vervolgt Leemans, is of planten en dieren met hun huidige 17 kilometer per decennium hun maximale snelheid hebben bereikt.

"Omdat de politiek vrijwel niets doet om de CO2-uitstoot verder terug te dringen, warmt de aarde de komende eeuw waarschijnlijk 4 à 5 graden op. Dit betekent dat planten en dieren in honderd jaar tijd 300 tot 500 kilometer naar de polen moeten opschuiven om in een gebied met dezelfde temperatuur te blijven."

Omgerekend moeten ze vluchten met 40 kilometer per decennium, en dat is ruim het dubbele van wat de meeste soorten vandaag laten zien. "Ik ben bang dat die druk vaak te groot zal blijken. De voorspelling blijft daarom dat een kwart van de planten en dieren de komende eeuw zal uitsterven."


De kampioenen

Gedreven door het opwarmende klimaat zoeken succesvolle soorten steeds noordelijker zones op. Vele zijn op de vlucht voor de warmte, andere proberen slechts hun leefgebied uit te breiden.

- De gehakkelde aurelia-vlinder heeft in enkele decennia heel Nederland veroverd. Bij de Britse buren won hij 220 kilometer terrein in twee decennia, waardoor hij nu al tot diep in Schotland zit.

- Cetti's zanger, een zangvogel met een krachtig geluid, doet het eveneens goed in Nederland en Groot-Brittannië, waar hij in twintig jaar tijd 150 kilometer opmarcheerde.

- De Aapjesorchis, een geurige orchidee, is nu nog zeldzaam in koudere streken, vooral omdat ze slecht tegen nachtvorst kan. Maar de plant, waarvan de bloem op een aapje lijkt, kan dankzij de opwarming in steeds meer gebieden goed toeven. Niet alleen rond de Middellandse Zee, maar ook in Zuid-Limburg.


De verliezers

Andere soorten lukt het niet om naar het noorden te trekken, bijvoorbeeld omdat daar geen geschikt leefgebied bestaat, of omdat ze hun zaden niet zo snel kunnen verspreiden. Dit zijn de verliezers in de klimaatstrijd.

- Ook de cirlgors is niet zo ver naar het noorden getrokken als de hogere temperatuur van hem verlangt. Integendeel, hij is 120 kilometer naar het zuiden afgezakt en komt steeds verder in de knel door de intensivering van de Britse landbouw.

- De bosrandparelmoervlinder kan evenmin meekomen in de vaart der volkeren. Gezien de opwarming van de aarde had hij allang boven de Schotse heuvels moeten fladderen. Maar zijn noordwaartse opmars blijft uit. Ondertussen verdwijnt het traditionele leefgebied, waardoor de populatie steeds verder indikt.


Met 20 cm per uur richting de polen

Gemiddeld schuiven planten en dieren met een snelheid van 17 kilometer per decennium richting de koele polen, blijkt uit nieuw onderzoek. Dit komt neer op 20 centimeter per uur. Zo gaat het al veertig jaar.


Blog Trouw, 19-08-2011 (Sander Becker)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Muurhagedis vestigt zich definitief in Vlaanderen


De muurhagedis, een zuiderse reptielensoort die tot voor kort bij ons enkel in Wallonië voorkwam, is al op 23 locaties in Vlaanderen gemeld. Hyla, de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt, stelde vast dat de soort zich hier ook voortplant.


De muurhagedis is een slanke, afgeplatte, bruinachtige hagedis met een lichaamslengte tot ruim zeven centimeter en een staart tot vijftien centimeter. De reptielensoort werd in 2004 langsheen de spoorwegberm in Muizen voor het eerst in Vlaanderen gezien. "Daarna volgden waarnemingen onder meer in Heverlee, Zaffelare, Lokeren, Ternat, Wilsele en Eeklo", aldus Robert Jooris (Hyla). Enkel in Limburg verloopt de kolonisatie traag.


Spoorweg

Op vijf locaties, inclusief een laatste vindplaats in augustus aan het Albertdok, ging het om een enkeling, maar op alle andere plaatsen heeft zich ondertussen een populatie gevestigd. "Opvallend is dat de muurhagedissen zich vooral ophouden in spoorwegbermen, heel vaak in de omgeving van een rangeerstation. Wellicht arriveerde de soort als verstekeling bij goederentransport per spoor."


Temperatuur

De muurhagedis komt van nature voor in Wallonië en verkiest meestal op het zuiden gerichte, en dus warme, rotspartijen. "Op enkele plaatsen zijn muurhagedissen na aankomst al snel verdwenen, maar op de meeste locaties stellen we elk jaar al voorplanting vast. Uit tellingen blijkt het aantal individuen ook een stijgende trend te vertonen. Vermoedelijk komt dat omdat de gemiddelde temperatuur in juli de voorbije decennia is gestegen, waarbij hun eieren meer kans maken om zich te ontwikkelen.

Hyla vraagt waarnemingen van muurhagedissen te melden via de website www.waarnemingen.be.


Blog DM, 01-09-2011 (belga/gb)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB