De controversiële Netflixreeks ‘13 reasons why’ reconstrueert de zelfdoding van een tienermeisje, en toont ook expliciet hoe ze het doet. ‘Geen goed idee’, klinkt het bij het Centrum ter Preventie van Zelfdoding.

Centraal personage in de reeks, die gebaseerd is op het populaire tienerboek van Jay Asher uit 2007, is Hannah Baker (Katherine Langford). Mooi, slim, populair. En dood. Dat is geen spoiler, wel het uitgangspunt van de reeks. Want Hannah is uit het leven gestapt. Hoe en waarom wordt in dertien afleveringen uit de doeken gedaan, in haar eigen woorden. Die sprak ze net voor haar dood in op zeven audiocassetjes, recto verso ingesproken, dus dertien kantjes, dertien redenen dus. Op elk kantje staat telkens iemand uit haar omgeving centraal die op een of andere manier kan hebben bijgedragen tot haar fatale beslissing.*

De tapes schetsen hoe Hannah van frisse onschuldige tiener in een donkere tunnel terechtkomt en één oplossing ziet: zelfdoding. Cassette na cassette komen we te weten hoe cyberpesten, sociale uitsluiting en seksueel geweld tot een dramatisch sneeuwbaleffect leidden en zo word je als kijker meegenomen in Hannah’s tunnel tot aan het voor haar onafwendbaar einde. En dat gebeurt explicieter dan we ooit op televisie zagen. De camera zit Hannah letterlijk op de huid en het bloed wanneer ze uit het leven stapt. We zien hoe ze het doet, en wat dat met haar doet. Het zijn schokkende beelden.*

Dat was ook de bedoeling van de makers. Op een debat in Berlijn zei producer en bedenker Brian Yorkey dat ze ‘op een eerlijke manier wilden tonen hoe pijnlijk zelfdoding is en waarom het iets is dat *absoluut moet voorkomen worden.’ Hij wil met de reeks mensen sensibiliseren voor het kwaad dat pesten en uitsluiting kan aanrichten, maar ook voor de zinloosheid en de pijn van zelfdoding.*


Afgaande op de reacties op de sociale media is dat een boodschap die zeker aankomt. Maar er zijn ook andere reacties, van mensen die net door de reeks nog dieper in de put geraken. Net daar zit de controverse van 13 reasons why. Mensen die al kwetsbaar zijn, riskeren dezelfde uitweg te ontdekken als de weg die de mooie jonge Hannah genomen heeft. Copycatgedrag dus.*


Het is een bezorgdheid die je ook hoort bij de Vlaamse specialisten in suicidepreventie. ‘Ik weet dat de makers het goed bedoelen, en dat ze door die scène expliciet te tonen jongeren willen afschrikken,’ zegt Gwendolyn Portzky, coördinator van de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek van de Universiteit Gent, ‘maar daarmee slaan ze de bal compleet mis. Als er echt iets is wat ondubbelzinnig blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, is dat het tonen van de methode van zelfdoding imitatiegedrag echt in de hand werkt.’*
‘Bij deze reeks *is dat nog frappanter omdat het scenario zo sterk naar die zelfdoding toe werkt en er haast geen andere oplossing meer mogelijk lijkt dan de dood. En dat is niet correct. Er zijn zo veel jongeren die op andere manieren uit zo’n crisis geraken, via hulpverlening, via goede gesprekken op school of met de hulp van hun ouders. Ook legt het verhaal een nogal simplistisch verband tussen een paar incidenten op school en de zelfdoding, terwijl zelfdoding altijd het gevolg is van een complex samenspel van factoren, niet zelden ook van psychiatrische of psychoneurologische aard. Die directe link in de reeks maakt de zelfdoding ten onrechte logisch en aannemelijk.’

Netflix heeft bij de reeks*een link gezet naar het Centrum ter Preventie van Zelfdoding, en in een extra documentaire geven ze extra duiding bij het hoe en waarom van de reeks. 'Maar dat doet er niets aan af dat ze dingen tonen die nu eenmaal erg riskant zijn', zegt woordvoerder Kirsten Pauwels.
Gelijkaardig geluid bij het Centrum ter Preventie van zelfdoding. Woordvoerder Kirsten Pauwels: ‘We werken al zo lang aan mediarichtlijnen rond zelfdoding, en dan krijg je net in de entertainmentsector een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet.' Wat moet je dan? De reeks verbieden? Portzky: ‘Neen, dat zeker niet. Wel kaderen en in de juiste context bekijken. Je moet voor ogen blijven houden dat dit fictie is, geen realiteit.'

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis telefoonnummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.

Bron: De Standaard, 8 april 2017
http://www.standaard.be/cnt/dmf20170407_02823227

Eigen mening:
Ik heb nogal mijn bedenkingen bij het tonen van zulke aanstootgevende beelden op tv en in films. Voor een persoon die zich goed in zij/haar vel voelt, is het volledig in beeld brengen van zo’n scène een meerwaarde zijn voor de “echtheidsfactor” van de film of serie. Iemand die het moeilijk heeft en al dagen, weken of maanden met dezelfde gedachten rondloopt als het personage (dat effectief stappen onderneemt om zichzelf van het leven te beroven), kan dit zien als een soort van “teken” om hetzelfde te doen.

Thema’s als zelfdoding, verkrachting et cetera terug naar de taboesfeer de schuiven, vind ik ook geen goed plan. Het zijn nu eenmaal menselijke onderwerpen; dingen die, jammer genoeg, gebeuren. Deze thema’s zouden we moeten laten zien, samen met nog andere zaken die je nu bitter weinig op tv ziet zoals bijvoorbeeld transgenderjongeren maar ook ouderen die op middelbare of bejaarde leeftijd de stap zetten om zich te gedragen naar de genderrol die volgens hem/haar past bij zichzelf; immigranten die zich door naastenliefde laten sturen en zich inzetten voor de samenleving en de medemens; jongeren die het geloof, welk geloof dan ook, beleven en niet afgeschilderd worden als een bende naïevelingen; vrouwen met zichtbare tattoos, piercings en een job die niet “gemarginaliseerd” zijn; ….

Sommige details moeten bij zulke gevoelige thema’s niet te hard benadrukt worden. Men mag het niet zien als iets sensationeel maar eerder als iets menselijk. Men kan bijvoorbeeld laten zien dat iemand uit een auto stapt op een brug boven een treinspoor, maar je moet niet laten zien dat ze effectief over de tralies klimt en zich te pletter stort onder een trein. Zulke zaken werken eerder traumatiserend dan dat het zelfdoding bespreekbaar maakt.

In films en series hebben zelfdodingen vaak een slechte afloop, denk maar aan het boek “Vele hemels boven de zevende” van Griet Op de Beeck, waarin Eva zichzelf vrij onverwacht van het leven beroofd. Waarom brengt men steeds de fout gelopen kant in de naar buiten? Enkel voor sensatie? Er is toch geen mooier verhaal dan een persoon met suïcidegedachten die net voor hij of zij de bodem bereikt door een groep vrienden, maatschappelijk werkers, psychologen en noem maar op uit de put gesleurd wordt en zo een nieuw leven kan beginnen. Een leven dat hij of zij anders kwijt was. “Door mijn schuld, door mijn grote schuld…” zou je dan kunnen denken als je in een “zwak moment” naar zo’n feel-good film zit te kijken, “hoe had ik me die gedachten zelfs ooit in mijn hoofd kunnen halen?!”.

Waarschijnlijk komt het door mijn eigen geloofsovertuiging, maar ik probeer te genieten van de kleine dingen in het leven zoals bijvoorbeeld een mooi paars bloemetje in maart op de het grasveld (hondentoilet) net naast de parking van de Colruyt. Lange tijd heb ik ook geprobeerd dit aan anderen te laten zien. Door anderen er op te wijzen hoe een mooie dag het toch is, of hoe vriendelijk die man op de bus was of hoe …. laat je mensen inzien dat ze er niet alleen voor staan. Hier kan ik nog een ellelange epistel schrijven over hoe je als kind van God nooit alleen bent, maar eigenlijk maakt het niet uit of je gelovig bent of niet. We zijn allemaal mensen van vlees en bloed. Waarom zouden we aan de ander ( of Ander?) niet laten voelen dat we er voor elkaar zijn? In dit opzicht deel ik de mening van de producer, die door de gruwelijke beelden te tonen mensen als het ware wil “afschrikken” van het plegen van zulke daden, niet. Ik denk zelf dat eenzaamheid in zo’n momenten het lugubere overwint waardoor je toch doet wat je “wil” doen.

Wel ben ik het er mee eens dat het “copycats” of tieners/jongadolescenten die spelletjes spelen in de trend van “Jeux de foullard”, opzettelijk flauwvallen (door snel recht te staan en hun adem in de houden),… zou kunnen afschrikken. Vaak is het voor hen enkel een kwestie van aandacht krijgen. Alle aandacht is op zo’n leeftijd, maar ook op de onze en waarschijnlijk bij mannen en vrouwen op middelbare leeftijd, goed; ook de negatieve.
Hier kan je dan weer beginnen te discuteren over het gebrek aan aandacht en de achterliggende redenen zoals eenzaamheid of het gevoel “er alleen voor te staan”.

Ik ben het niet helemaal eens met de mening van Indy. Eerst en vooral denk ik niet dat deze serie mensen zal aanzetten tot zelfmoord (als men hier al gedachten over had) of tot kopieergedrag. Als we zo over de gevolgen gaan nadenken en dit een reden zou zijn om de serie niet uit te zenden, kunnen we ineens honderden, al dan niet duizenden films schrappen. Zo zou Kim De Gelder zich ook hebben laten inspireren door The Joker, en zou dus bijgevolg Batman niet meer uitgezonden mogen worden. Daarnaast denk ik ook niet dat het beter zou zijn om de serie een 'happy ending' te geven. Niet elk verhaal eindigt met een 'en ze leefden nog lang en gelukkig', en ook niet elke serie/film is geschikt voor een gezellige zaterdagavond met de kindjes. Langs de andere kant vind ik wel, net zoals Indy, dat thema's waar een taboe rond heerst, meer aan bod mogen.