From hero to zero


De Danneels-tapes illustreren de oude binnenkerkelijke cultuur, waarin het instituut primeert op de mens, schrijft RIK TORFS: 'De kardinaal, die ik als mens weiger te veroordelen, is een exponent van dat aloude systeem.'


From hero to zero. Is dat het lot van kardinaal Danneels? Lang was hij een held. Hij communiceerde vlot en hanteerde een taal die iedereen begreep. Nederland keek jaloers naar ons. Zo een kerkleider hadden zij niet. Iemand die de polarisatie wist te vermijden en niet zonder enige zin voor humor verzoenende taal sprak, een bruggenbouwer tussen Rome en de provincie. Natuurlijk is de kardinaal verbaal erg goed. Maar ten diepste blijft hij een traditionele kerkleider, zich bedienend van de typische strategieën die de kerk in West-Europa op de rand van de afgrond hebben gebracht. Ik zeg dit zeer ongaarne. Wat nu gebeurt, heb ik gedurende een kwarteeuw voorspeld en beschreven. Toch vind ik het verschrikkelijk, uit liefde voor die verdomde kerk die ik niet in de steek laat, vandaag gelijk te halen.

Wat valt op in de transcriptie van het gesprek tussen de kardinaal en het slachtoffer van Roger Vangheluwe? De stijl natuurlijk. Zet u, zeg ne keer. In die begroeting schuilt paternalisme dat zeer intimiderend werkt. Met die woorden begin je een ondervraging, doch torpedeer je een gesprek. Zo ging dat, vroeger, toen het gesprek met een bisschop nooit een gesprek van mens tot mens, een gesprek tussen gelijken was. De vreselijkste woorden gaan niet altijd over de grond van de zaak, ze kunnen in een begroeting zitten.

Maar er zijn ook twee andere, typisch kerkelijke tics die naar voren treden, namelijk de manier van onderhandelen en het misbruik van het begrip vergiffenis.


Moeilijke opgave

De manier van onderhandelen. De kardinaal probeert heel duidelijk zijn slag thuis te halen. Vangheluwe moet nog een jaar aanblijven, waarna hij eervol het emeritaat kan aanvatten. Pas d'histoire. Geen commotie. De kerk gaat ervan uit dat de waarheid moet wijken voor het vermijden van het scandalum. Het individuele belang, ook dat van slachtoffers, zwicht voor het algemene belang. De transcriptie laat duidelijk zien hoe diep kardinaal Danneels van deze gedachte doordongen is. Hij heeft geen oog voor het slachtoffer, gericht als hij is op een zogenaamd hoger belang. De kerk als instituut primeert op haar leden. Een afschuwelijke misvatting die tot hypocrisie leidt en de positie van de kerk ondergraaft tot zij instort. Hoe dan ook, door het uitgangspunt dat de kardinaal hanteert is een echt gesprek onmogelijk. Een compromis kan alleen wanneer niemand zich bedrogen voelt of bedrogen wordt. De waarde van het compromis evalueer je niet wanneer het wordt gesloten, maar pakweg tien jaar later, wanneer je erop terugblikt. Kardinaal Danneels zoekt echter geen compromis. Hij mikt op de vergiffenis. Het slachtoffer zou Roger Vangheluwe zijn fouten moeten vergeven. Nadat deze laatste zijn spijt heeft betuigd, wat Danneels als een moeilijke opgave voor de Brugse bisschop ziet. Een moeilijke opgave? Paris vaut bien une messe. Spijt betuigen en wegkomen. Vreselijk dat kardinaal Danneels niet beseft dat iemand die een vijfjarig kind misbruikte niet langer bisschop kan blijven.


Techniek

Er is meer, ziehier mijn tweede punt. De kardinaal gebruikt de vergiffenis instrumenteel. Hij ziet ze niet als een betuiging van spijt, maar als een middel om goedkoop weg te komen. Vangheluwe verontschuldigt zich, kruipt door het stof, smeekt om vergiffenis, en klaar is Kees. Dat is natuurlijk pervers. Niet het vragen van vergiffenis zelf, wat een prachtige techniek blijft om het leven na een misstap weer draaglijk te maken. Maar er is geen vergiffenis zonder berouw, en dat kon alleen blijken uit het ontslag van Vangheluwe. Iemand die meent dat hij bisschop kan blijven na seksueel misbruik van een vijfjarige, heeft geen oprecht berouw en komt dus niet in aanmerking voor vergiffenis. Kortom, ik betreur dat Danneels het prachtige concept vergiffenis misbruikt om dubieuze kerkpolitieke doelstellingen te realiseren. In die zin bezegelen de tapes het faillissement van de oude binnenkerkelijke cultuur. Het instituut primeert op de mens, de schijn op de werkelijkheid, het prestige van de leider op het leed van het slachtoffer. Kardinaal Danneels, die ik als mens weiger te veroordelen, is een exponent van dat aloude systeem. Hoe drukkend dat kan zijn, hebben velen van ons ondervonden. De kardinaal is een briljant man, maar hij was niet sterk genoeg om tegen de stroom, een stroom van eeuwen, op te roeien. Wat vreselijk jammer is voor de schitterende christelijke boodschap die daarvan mee het slachtoffer wordt.

Toch nog dit. Ik vind het niet fijn dat vertrouwelijke gesprekken op tape worden opgenomen. Het vertrouwelijke gesprek biedt vrijheid, aanvaardt lichte ontsporingen, laat ruimte voor twijfel, aarzeling, kwetsbaarheid. Als er overal waar wij het woord voeren een tape kan staan die onze vergissingen voor het nageslacht vastlegt, is er geen enkel verschil meer tussen het vertrouwelijke gesprek en de officiële toespraak. Bij die gedachte huiver ik. Dat is niet het soort samenleving waar ik naar uitkijk. En neen, ik probeer kardinaal Danneels niet goed te praten. Wie dat beweert, heeft alleen de laatste alinea gelezen.

Rik Torfs, professor kerkelijk recht aan de KU Leuven, senator (CD&V)


DS, 30-08-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB