Open armen in plaats van opgeheven vingertje


Met een onstuitbaar sneeuwbaleffect is binnen de katholieke Kerk een debat op gang aan het komen dat nog maar een jaar geleden ondenkbaar was: over de enorme kloof tussen wat de Kerk leert over zaken als homohuwelijk, anticonceptie, echtscheiding en ongehuwd samenwonen, en hoe gelovigen ermee omgaan.


Een grote meerderheid van de Duitse gedoopte katholieken ‘vindt de seksuele moraal (van de Kerk) onrealistisch’, constateren de Duitse bisschoppen openlijk. En is Rome tegen samenwonen voor het huwelijk? Negen van de tien Duitse katholieken trekken zich er niets van aan. Anticonceptiemiddelen verboden? Idem.

De feiten zijn niet nieuw, wel dat Duitse én Zwitserse kerkleiders de kloof openlijk aan de orde stellen als groot probleem.

Het gebeurt allemaal op initiatief van paus Franciscus. Hij heeft het deksel van een groot vat met onvrede getrokken. Eind vorig jaar liet hij onder gelovigen een lange vragenlijst verspreiden die input moet leveren voor een speciale synode van bisschoppen, in oktober dit jaar.

Voor iedereen die het humeur onder het grootste deel van de ruim 1,2 miljard katholieken kent, is dit een open uitnodiging om hun kerkbestuurders af te vallen.


Schoon schip

Nooit eerder zijn gewone gelovigen zo uitgebreid om hun opvattingen gevraagd. Het is een nieuw voorbeeld van de ingrijpende manier waarop paus Franciscus de katholieke Kerk aan het veranderen is. ‘Laten we op weg gaan’, zei hij vanaf het balkon van de Sint-Pieter op de avond van zijn uitverkiezing, op 13 maart 2013. In zijn eerste preek als paus, de volgende dag tegen de kardinalen, onderstreepte hij dat de Kerk in beweging moest komen.

Er is in de Kern veel veranderd in die twaalf maanden. Om te beginnen het imago van de paus zelf. Het Amerikaanse blad Time riep hem in december uit tot man van het jaar en schreef: ‘In een paar maanden heeft Franciscus de helende missie van de Kerk – de Kerk als dienaar en trooster van beschadigde mensen in een vaak harde wereld – weer uitgetild boven het doctrinaire politiewerk dat zo belangrijk was voor zijn recente voorgangers.’

Deze week zette de paus in een interview vraagtekens bij de hype die hem omringt. Hij noemde het ‘een belediging’ hem als ‘Superpaus’ af te beelden, zoals een Italiaanse kunstenaar onlangs deed met een verwijzing naar zijn nachtelijke excursies om anoniem aalmoezen uit te delen. ‘Ik ben een gewoon persoon.’

Die gewone persoon haalt niettemin krachtdadig de bezem door de rangen van de curie, het bestuursapparaat van de Kerk dat door corruptie en intriges is verziekt. Machtige oudgedienden op sleutelposities worden vervangen. Carrièremakers op middenniveau worden teruggestuurd naar hun parochie. Hij heeft de controle op de bisschopsbenoemingen versterkt. De financieel-economische structuur is volledig op de helling gezet, om de transparantie en het toezicht te verbeteren.


De C8

De paus laat zich hierbij adviseren door een door hemzelf in het leven geroepen machtsorgaan: acht kardinalen uit alle delen van de wereld. De C8, heet die groep in de wandeling – het woord voor kardinaal begint in het Engels, Spaans en Italiaans met een c.

De acht zijn begonnen de negen congregaties (een soort ministeries) en twaalf pauselijke raden systematisch door te lichten. En het is iedereen duidelijk dat ze nog lang niet klaar zijn.

Franciscus zou nog doortastender kunnen zijn, zeggen sommigen. Er blijft ernstige kritiek op de manier waarop de Kerk het seksueel misbruik door priesters aanpakt. In hetzelfde interview verdedigde de paus echter zowel zijn voorganger, Benedictus XVI en de Kerk als geheel, die ‘waarschijnlijk als enige openbaar instituut transparant en verantwoordelijk’ is opgetreden na de pedofilieschandalen.

Franciscus heeft bewust ruimte voor zichzelf geschapen door niet in het Apostolisch Paleis drie hoog te gaan wonen, maar te kiezen voor het gastenverblijf van het Vaticaan, waar bijna iedereen in en uit kan lopen. Dat geeft hem veel meer bewegingsvrijheid dan zijn voorgangers. Vorige pausen moesten vaak aan hun medewerkers vragen wat zij die dag gingen doen. Nu is het omgekeerd.


Militante zuurpruimen

‘Hou je stoel vast’, zei de Amerikaanse kardinaal Edwin O’Brien vorige maand tegen een groep priesters in opleiding in Baltimore. ‘Ik denk dat paus Franciscus de zaak een beetje op wil stoken en mensen wil toestaan om vragen te stellen.’

Sceptici vragen zich af of het alleen een verandering van toon is. ‘We zijn een Kerk van symbolen’, onderstreept de Amerikaanse jezuïet Thomas Reese keer op keer. ‘Stijl is inhoud in de Katholieke Kerk.’

Franciscus straalt een open houding uit, ook naar wie zich niet houdt aan de officiële regels. In dit verband wordt vaak de beroemde uitspraak ‘wie ben ik om te oordelen’ over homoseksuelen aangehaald.

Het is duidelijk dat deze opstelling veel breder is. Tegen Latijns-Amerikaanse kerkleiders zei hij zelfs dat ze niet bang moesten zijn voor de instantie die lang de waakhond is geweest van Rome, de Congregatie voor de Geloofsleer. De Kerk moet zich niet blind staren op ‘kleinzielige regels’, heeft Franciscus gezegd.


Makkelijker ademhalen

‘Je kunt nu makkelijker ademhalen’, zo beschrijft kardinaal Schönborn uit Wenen de veranderde sfeer. Vaticanisten vertellen dat bestuurders op allerlei niveaus veel toegankelijker zijn geworden, omdat zij minder bang zijn om fouten te maken. Je hoort het overal. Een lid van de congregatie van de marianisten, een religieuze orde, omschreef de stemming na een congres vorige maand zo: ‘Paus Franciscus heeft ons bevrijd van de druk om als militante zuurpruimen het geloof te verdedigen. … Doctrine zonder liefdevol hart leidt tot een kille, ongastvrije religie.’

En Thomas Reese, lang een criticus van het Vaticaan, schreef: ‘Te lang is de Kerk als een zeurende ouder geweest die nog voordat je de drempel over bent, tegen je uitvaart voor alle dingen die je vorig jaar verkeerd hebt gedaan.’

Dit is niet de paus van het opgeheven vingertje, maar van de open armen. Hij herhaalt keer op keer dat hij de letter van de kerkelijke wet niet wil veranderen. ‘De leer van de Kerk is duidelijk, en ik ben een zoon van de Kerk’, heeft hij gezegd. ‘Maar het is niet noodzakelijk om de hele tijd over die zaken te praten.’


Streep in het zand

Bij alle veranderingen zijn er geen aanwijzingen dat Franciscus de officiële doctrine wil veranderen. Hij heeft het afgelopen jaar een streep in het zand getrokken als het gaat over abortus of vrouwen als priester. Hij is bovendien geen volbloed theoloog die theoretisch onderbouwd kan uitleggen hoe de Katholieke Kerk haar standpunt kan veranderen in zaken waar wel beweging is, zoals homoseksualiteit en echtscheiding.

Maar hij geeft wel een ander voorbeeld. Franciscus legt niet uit hoe het zit, maar laat zien hoe christenen met elkaar moeten omgaan, zegt een Vaticanist. Hij wil een christelijke levenskunst, gekenmerkt door compassie.

Vandaar die grote enquête. De uitkomst ervan kan moeilijk genegeerd worden. Het Amerikaanse Spaanstalige tv-station Univision heeft begin dit jaar wereldwijd de meningen gepeild onder 12.000 katholieken. Daaruit blijkt een bijna algemene verwerping van het officiële verbod op anticonceptie – en overigens ook een meerderheid vóór het verzet van Rome tegen het homohuwelijk.

Maar in het algemeen stemt het beeld overeen met wat Duitse en Zwitserse bisschoppen hebben gepubliceerd: de meerderheid van de gelovigen steunt op veel doctrinaire punten de lijn van Rome niet.

Die kloof wil Franciscus proberen te dichten, door zelf in beweging te komen. De komende synode is in dat opzicht bijna revolutionair – voor Vaticaanse begrippen dan. Niet alleen lokale bisschoppen praten mee, ook ‘het volk’ zelf.

De Kerk, dat zijn wij allemaal, is de boodschap van Franciscus. Het is een correctie van de koers die zijn voorgangers sinds 1978 voeren. De Kerk is niet langer vooral Rome. Zoals de hoofdredacteur van de Amerikaanse National Catholic Reporter in een terugblik op één jaar Franciscus schreef: ‘Hij geeft ons onze Kerk terug.’


DS, 08-03-2014 (Marc Leijendekker, NRC Handelsblad)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Vastgeroeste structuren veranderen vraagt tijd en moeite maar deze paus bewijst wel degelijk dat hij in staat is om grondige organisatorische veranderingen door te voeren en dit niet zonder obstakels. Op dit moment zal hij wel een aantal vijanden binnen de Kerk hebben maar zelfs deze mensen een warm hart toedienen en blijven doorzetten dat zou nu zijn taak moeten zijn. Ik ben dan ook helemaal pro-Franciscus. In het begin was het al duidelijk dat hij een modernere en medelevende visie had op relatie tussen Kerk en volk. Ondertussen is er een heuse zondvloed aan het stromen door het Vaticaan en dit was ook nodig. Sommige dingen zijn echter nog altijd niet opgelost zoals de toewijding van vrouwelijke priesters maar men zet in ieder geval al een stap in de goede richting. Hier vind ik persoonlijk dat paus Franciscus een pragmaticus is. Hij is zeker niet bereid om iets aan te passen aan de letters van de Kerk maar hij wil ze gerust omzeilen om aandacht te geven aan de dingen die belangrijker zijn dan moreel en zeden. Hij is zich bewust van het feit dat de Kerk genoodzaakt is om zich aan te passen aan de maatschappij en niet andersom. Halleluja!