DE OLIEPRIJS: VAN SYMPTOOMBESTRIJDING NAAR REMEDIERING


Niemand weet precies of en in welke mate de hoge olieprijs een zeepbel is. Maar het zou in elk geval een alarmbel moeten zijn, vindt Thijs Van de Graaf.


Elke remedie begint met het stellen van een juiste diagnose. Wie met andere woorden iets wil doen aan de hoge olieprijzen, moet eerst de onderliggende oorzaken ervan achterhalen. Dat was de doelstelling van het spoedberaad in de Saudische badplaats Jeddah. Meer dan zestig vertegenwoordigers van landen, oliebedrijven en internationale organisaties kwamen er bijeen om verklaringen en oplossingen te zoeken voor de dure olie. Wat een 'constructieve' dialoog moest worden, verzandde in een 'blame game'. De westerse regeringen schoven de schuld voor de hoge olieprijs steevast in de schoenen van Opec. Het kartel van olie-exporterende landen zou te weinig olie produceren. Opec-voorzitter Chakib Khelil, daarentegen, hield vol dat er genoeg olie op de markt is. Hij wees de (westerse) speculatie en de lage dollar aan als de hoofdschuldigen voor de prijsstijgingen.

Het debat over het precieze aandeel van speculatie in de olieprijs dreigt de kern van de zaak in de schaduw te plaatsen, namelijk dat de recente prijsstijgingen ook een belangrijke structurele component bevatten. Niemand weet precies of en in welke mate de hoge olieprijs een zeepbel is. Maar het zou in elk geval een alarmbel moeten zijn. De mondiale vraag naar olie stijgt al jaren en wordt niet meer alleen aangedreven vanuit opkomende landen als China en India. De olieproducerende landen beginnen zelf ook steeds meer te verbruiken, waardoor er minder olie beschikbaar is voor de export. Als enig Opec-land beloofde Saudi-Arabië afgelopen weekend wel om zijn olieproductie op te drijven met 200.000 vaten per dag. Maar op een dagelijkse mondiale olieconsumptie van meer dan 85 miljoen vaten per dag is dat niet meer dan een druppel op een hete plaat. Bovendien zit Saudi-Arabië daarmee op zijn hoogste productiepeil in 30 jaar. Het is maar de vraag of Riyad zijn belofte zal kunnen inlossen om 'als de markt het vereist' zijn productie te verhogen van 9,5 naar 12,5 miljoen vaten per dag tegen eind 2009.

Ook zijn er volgens analisten geen andere Opec-leden die op relatief korte tijd hun productie fors kunnen en willen opdrijven. De productie in enkele oude olie- en gasvelden, zoals in de Noordzee en Mexico, neemt intussen sneller af dan verwacht. Veel producerende landen schermen ook de toegang voor internationale oliebedrijven tot hun energie-industrie geheel of gedeeltelijk af waardoor investeringen uitblijven. De kans is dus groot dat de prijzen in de komende jaren een opwaartse druk blijven ondervinden. We zullen moeten wennen aan structureel hogere olieprijzen.

Nog maar een jaar geleden kostte een vat ruwe olie rond de 70 dollar. Sindsdien is de olieprijs verdubbeld. Vergeleken met 2003 is de prijs vandaag zelfs verviervoudigd. Dat leidde de laatste weken wereldwijd tot protesten. Iedereen kijkt naar de overheid om het probleem aan te pakken. Toch is de manoeuvreerruimte voor de overheid om op korte termijn de hoge olieprijzen aan te pakken zeer beperkt.

De regering zou bijvoorbeeld via het fiscaal beleid de prijzen aan de pomp kunnen verlagen. Zo formuleerde de Franse president Nicolas Sarkozy het voorstel om de btw op olieproducten te verlagen. Hij werd op de Europese top van vorige week echter door bijna alle andere delegaties en de Commissie teruggefloten. Het antwoord van Commissievoorzitter José Manuel Barroso luidde terecht dat een 'structurele crisis, structurele antwoorden behoeft'. Een btw-verlaging zou het signaal kunnen geven aan de olie-exporterende landen dat zij de olieprijs verder omhoog kunnen stuwen op de kap van de Europese begrotingen. Bovendien zet een btw-verlaging niet aan tot meer energiebesparing en -efficiëntie, wat niet alleen nefast is voor de Europese energieveiligheid, maar ook voor het klimaat. Een vermindering van de fiscale druk op brandstofprijzen is dus niet meer dan symptoombestrijding.

In Azië ligt de uitdaging elders. Terwijl het Westen belastingen heft op de brandstoffen, subsidiëren veel opkomende Aziatische landen de brandstofprijzen. Door de stijgende olieprijzen kwamen heel wat begrotingen onder druk te staan. Landen als Maleisië, India, Taiwan en Indonesië hebben de voorbije weken noodgedwongen hun subsidies op benzine en diesel verlaagd. Toen de Chinese regering vorige week hun voorbeeld volgde, daalde de mondiale olieprijs prompt met bijna 4 procent. Dat is des te opmerkelijker aangezien de olieprijs op maandag, na de door Saudi-Arabië aangekondigde productieverhoging, niet daalde maar steeg. Natuurlijk hadden de markten op de Saudische zet geanticipeerd. Toch heeft het er alle schijn van dat China meer prijszettingcapaciteiten heeft getoond dan de grootste olieproducent ter wereld.

Daarin schuilt precies de sleutel tot het bestrijden van de hoge olieprijzen: geen kortzichtige belastingverlaging of subsidies op brandstofprijzen, maar fundamenteel inwerken op de vraagzijde. De oude en nieuwe consumentenlanden moeten (samen) dringend werk maken van rationeler, efficiënter en lager energieverbruik, niet enkel in het belang van lagere prijzen, maar ook in het licht van de klimaatverandering en de eindigheid van fossiele brandstoffen. Hogere brandstofprijzen zijn waarschijnlijk een veel krachtiger en directer instrument om het consumentengedrag te beïnvloeden dan eender welke regelgeving door de overheid. Maar als er geen compensaties komen voor de armste gezinnen en landen, die nota bene het eerst en het hardst door de hoge voedsel- en energieprijzen worden getroffen, riskeert er een ernstig conflict op te treden tussen de doelstellingen van sociale en ecologische rechtvaardigheid.

Er circuleren nochtans goede ideeën om zo'n conflict te vermijden. De Italiaanse minister van Financiën Giulio Tremonti stelt voor om een belasting te heffen op winsten die energiebedrijven uit de recente prijsstijgingen puren. De opbrengst ervan moet worden herverdeeld onder de gezinnen die het moeilijk hebben. Het plan kreeg al de toepasselijke bijnaam van een 'Robin Hood'-belasting. Het herverdelingsidee duikt ook in de internationale context op. Zondag riep de Saudische koning Abdullah de Opec-landen immers op om een fonds van één miljard dollar op te richten om de energiefactuur van de ontwikkelingslanden te verlichten.

Thijs Van de Graaf is verbonden aan de Onderzoeksgroep Global Governance van de Ugent


DS, 25-06-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB