Ook blikjes krijgen nu echt statiegeld. ‘Er is geen realistisch alternatief gebleken’


Na twintig jaar politiek gesteggel heeft staatssecretaris Stientje van Veldhoven (milieu) de knoop doorgehakt: blikjes krijgen 15 cent statiegeld, vanaf 31 december 2022.


De invoering van statiegeld op blikjes hing al een tijd in de lucht, maar het kabinet gaf de verpakkingsindustrie, fel tegenstander van dit systeem, nog een laatste kans om hieronder uit te komen. Dan moest het bedrijfsleven wel zelf regelen dat het aandeel blik in het zwerfafval met 70 procent zou verminderen. Dat is niet gelukt.

Sterker: uit de nieuwe ‘zwerfafvalmonitor’ blijkt dat er juist meer lege blikjes in de bermen en op straat liggen. De toename is 27 procent ten opzichte van de jaren 2016/2017. “Het beeld is overduidelijk”, zegt Van Veldhoven. “De verpakkingsindustrie kan niet anders dan erkennen dat met deze cijfers statiegeld onontkoombaar is geworden.”


Niet met gejuich ontvangen

De afgelopen dagen voerde de staatssecretaris afrondende gesprekken met de branche. Daar is het kabinetsbesluit bepaald niet met gejuich ontvangen. De industrie moet nu een systeem optuigen waarmee de ongeveer 2 miljard blikjes die jaarlijks over de toonbank gaan, weer kunnen worden ingezameld. In 2024 moet 90 procent van het blik op deze manier worden gerecycled. Het kabinet heeft wel bepaald dat kleinere verkopers (kiosks, snackbars, horeca) niet worden verplicht om blikjes in te nemen.

Van Veldhoven is opgelucht dat ze dit statiegeld-besluit nog heeft kunnen nemen. Het is goed gebruik dat demissionaire bewindslieden slechts lopende zaken afhandelen en geen nieuw beleid ontwikkelen. Premier Rutte heeft bij de aankondiging van het aftreden van zijn derde kabinet benadrukt dat alleen rond de bestrijding van het coronavirus nieuwe maatregelen worden genomen. Dit kabinet zal verder vooral ‘op de winkel passen’.

Toch heeft Van Veldhoven de ruimte voor deze beslissing. De ministerraad heeft vorig jaar oktober al ingestemd met de wetgeving die uitbreiding van het statiegeld mogelijk maakt. Desondanks had een meerderheid van de Tweede Kamer kunnen uitspreken dat dit onderwerp ‘controversieel’ is, gezien de demissionaire status van het kabinet. Dat is niet gebeurd. De VVD pleitte hier een week geleden als enige partij voor. Kamerlid Erik Ziengs noemde statiegeld op blik al eerder ‘een brug te ver’.


‘Het bedrijfsleven woont ook niet onder een steen’

Eigenlijk zou Van Veldhoven dit najaar de balans opmaken en een besluit nemen. Maar het beeld was overduidelijk, zegt ze. “Het bedrijfsleven woont ook niet onder een steen. Met geen mogelijkheid had de industrie op eigen kracht nog kunnen zorgen voor 70 procent reductie van blik in het zwerfafval. Er is geen realistisch alternatief gebleken. De sector heeft zich er nu bij neergelegd. Voor hen is dit ook een rijpingsproces geweest.”

Door nu al een besluit te nemen voorkomt de staatssecretaris dat de kwestie een onderwerp kan worden tijdens de komende kabinetsformatie. Van Veldhoven gunt de industrie wel iets meer tijd voor de voorbereiding. Aanvankelijk was de invoerdatum gepland ergens na de laatste monitoringsrapportage in het najaar van 2022, het wordt dus 31 december van dat jaar. “Het is echt een hele klus. De bedrijven zijn gewend om plastic in te zamelen, maar blik is een nieuw product en de hoeveelheid is twee keer zo groot. Dat vraagt wellicht om nieuwe machines, een andere logistiek. Een hele operatie.”

Over statiegeld wordt al zeker twintig jaar politiek gesteggeld. Het leek er aanvankelijk op dat het hele statiegeld-systeem zou worden afgeschaft. Het vorige kabinet moest dat eindoordeel vellen, maar onder druk van diverse politieke partijen en maatschappelijke organisaties draaide de wind. Eerst besloot toenmalig staatssecretaris Mansveld (milieu) dat statiegeld op grote petflessen bleef bestaan. Vervolgens besloot haar opvolger in het huidige kabinet, Van Veldhoven, het systeem uit te breiden naar kleine flesjes. Daar komt vanaf 1 juli dit jaar ook 15 cent statiegeld op.


Mensen opvoeden werkt niet

Statiegeld op blik ligt politiek zo mogelijk nog gevoeliger. Met name de VVD is fel tegenstander, vanwege de extra kosten voor het bedrijfsleven. Binnen de huidige coalitie voelde aanvankelijk ook het CDA niets voor uitbreiding. Maar in 2019 lieten de christendemocraten bij monde van Kamerlid Maurits von Martels weten toch open te staan voor statiegeld op blikjes. “We hebben bij het CDA lang gedacht dat we mensen wel op zouden kunnen voeden in het kader van fatsoen en dat mensen begrijpen dat blikjes niet in de natuur thuishoren, maar het werkt niet.”

Van Veldhoven bedacht een zogeheten ‘tweesporenbeleid’. Ze gaf de industrie een finale kans om onder statiegeld uit te komen, maar bereidde tegelijkertijd wetgeving voor om het in te kunnen voeren. “Ik kreeg veel kritiek omdat ik het bedrijfsleven opnieuw zou laten wegkomen, maar het verschil met vroeger is dat ik een stok achter de deur had. Linksom of rechtsom moet het probleem van blik in het zwerfafval worden aangepakt. Het maakt mij oprecht niet uit hoe dat gebeurt. En nu is het eindoordeel: met statiegeld. Het is belangrijk dat de knoop is doorgehakt. Niemand kan meer zeggen dat er misschien ergens nog wel ruimte is voor verder uitstel.”


Blog Trouw, 03-02-2021 (Bart Zuidervaart)