Stop de persen!? De alternatieve realiteit van argwanende nieuwsafhakers


Het aantal Vlamingen dat nieuws mijdt neemt sinds 2017 toe. Tegelijk zoeken meer mensen hun heil bij eigen, alternatieve 'nieuwskanalen'. Wie zijn de mensen die afhaken van nieuwsmedia? En welk 'nieuws' consumeren ze dan wel nog?


Meer mensen mijden bewust het nieuws, zo blijkt uit het internationale Digital News Report voor 2022 van het Reuters Institute for the Study of Journalism. Het aantal nieuwsgebruikers in Vlaanderen dat aangeeft nieuws te mijden, neemt sinds 2017 verder toe. Zo'n 64% van de Vlaamse respondenten zegt soms tot vaak nieuws te mijden.

Grosso modo is in alle leeftijdscategorieën een zekere terugval te merken. Vooral laagopgeleiden en mensen met een laag inkomen haken actief af. Ook wie politiek rechts georiënteerd is, geeft iets vaker de brui aan nieuwsconsumptie dan wie zichzelf centristisch of links noemt.

Redenen om nieuws de rug te keren zijn legio, volgens het Digital News Report. "Er is te veel aandacht voor onderwerpen zoals politiek of corona." Of "Het nieuws heeft een negatieve invloed op mijn humeur." En ook, "Ik ben uitgeput door de grote hoeveelheid nieuws."

Voor frequente nieuwsmijders ligt dat dan weer anders. Voor hen is een gebrek aan vertrouwen in de traditionele journalistiek een belangrijke factor, wat duidt op een dieperliggend probleem dat ervoor zorgt dat ze zich onverholen wegkeren van nieuwsmedia. Ondanks een daling met drie procentpunt ten opzichte van 2021, blijft in vergelijking met andere landen het algemene vertrouwen in nieuws relatief hoog in België: begin 2022 had nog 51% van de Belgen vertrouwen in het nieuws van professionele media.

Dat zijn de cijfers, maar wat met de nieuwsschuwe afhakers in eigen persoon? Wie zijn ze, en waarom haken ze af?

Apache ontmoette enkele afhakers op een coronabetoging waar spirituele alternatievelingen en activisten zij aan zij een diep wantrouwen delen ten aanzien van 'mainstream media'. Deze splintergroepjes, door veiligheidsdiensten de Tegenbeweging genoemd, kunnen vast en zeker aanzien worden als een manifeste exponent van nieuwsafhakers.

We spoelen even terug naar begin dit jaar, bij de laatste golf aan coronademonstraties.


Turboknop voor eigen nieuws

Brussel lamleggen. Dat was de bedoeling van het zelfverklaarde Vrijheidskonvooi dat op 15 februari met allerhande voertuigen in colonne pleinen en tunnels wilde bezetten als protest tegen de coronamaatregelen. Met duizenden zouden ze aanstromen vanuit Frankrijk. Althans dat kondigden deze zelfbenoemde vrijheidsstrijders aan op sociale media. Gelederen vanuit Nederland zouden de stoet versterken en achtten zich onklopbaar door politie.

Het draaide echter anders uit. De opkomst was bijzonder mager. Slechts een klein allegaartje wist zich op de Brusselse Vismarkt te verzamelen na mislukte pogingen tot een bijeenkomst van enige tel. En dat is letterlijk te nemen. Op het plein vatten nog geen honderd manifestanten post.

Niettemin zat de sfeer erin, aan slogans en tromgeroffel geen gebrek. Politie en pers waren dan wel talrijk aanwezig, waaronder ook amateurjournalisten uit de diffuse Tegenbeweging die zich sterk kant tegen de coronamaatregelen.
Klavierstrijders

Op sociale media verkondigden zelfverklaarde vrijheidsstrijders dat ze het parlement van Brussel zouden binnenvallen. In werkelijkheid vochten ze louter online. In deze Franstalige podcast van CrossOver, ons Europees project dat algoritmes op sociale media analyseert, vertelt Apache-journalist Hind Fraihi het verhaal van het Vrijheidskonvooi, de zogenaamde ‘klavierstrijders’ en de groeiende kloof tussen de online en de echte wereld.

Een van hen is de 25-jarige West-Vlaming Sven Couchez. Hij is medewerker en auteur van Eenheid.be dat zich laat definiëren als een 'onafhankelijke informatiewebsite' met bijdragen van bijvoorbeeld professor Lieven Annemans en Steven Arrazola de Oñate, voormalig voorzitter van Open Vld Rotselaar en een alomtegenwoordige figuur binnen de Tegenbeweging.

Eenheid.be is opgestart in november 2021. En zo kwamen nog zogenaamde nieuwssites en appgroepen, die gebruikmaken van de Russische berichtendienst Telegram, boven water in het kielzog van de Mars voor de Vrijheid, een betoging die plaatsvond in november 2021 in Brussel. De mars trok meer dan 35.000 demonstranten en bleek deels geïnfiltreerd te zijn door de extreemrechtse studentenbeweging Schild & Vrienden van 'eindbaas' Dries Van Langenhove. Een van de Telegramleden van Eenheid.be is bijvoorbeeld Sarah Melis, die als mede-organisator van de Mars voor Vrijheid in opspraak kwam door haar banden met extreemrechts.

De wildgroei aan zelfverklaarde nieuwssites gaat evenwel terug naar het begin van het millennium. De internetrevolutie maakte het de doorsnee burger mogelijk om zelf te publiceren en uit te zenden. De nieuwsconsument doopte zichzelf prompt tot nieuwsproducent, of burgerjournalist. De komst van sociale media werkte daarbovenop als een turbo op amateuristische verslaggeving die in een vingerknip viraal kan gaan op diverse kanalen. Gatekeepers zijn er niet.

"De overheersende narratieven in de media houden geen rekening met diverse zienswijzen die ook gehoord mogen worden en ook een bron van waarheid bezitten", stelt burgerjournalist Sven Couchez. En precies daarom was Couchez aanwezig op het Vrijheidskonvooi: om poortwachters buitenspel te zetten in toen nog lockdowntijden waarin gebruik van sociale media de pan uit swingde.

"Wij zij hier om stemmen uit de minderheid de wereld in te sturen. Eenheid.be wil die alternatieve stemmen adresseren, wars van het overheersende narratief." Wat dat tegenverhaal dan wel mag zijn? "We moeten meer het hart dan de cijfers laten kloppen in deze pandemie."


Afgehaakt, of afgehaakt gemaakt?

Het doel van Eenheid.be is naar eigen zeggen "het volk te herenigen, uiteen getrokken door een bastaardvorm van democratie". Deze vage missiebeschrijving doelt in feite op de vorming van een maatschappelijke kloof en snijdt aan bij een fundamenteel aspect uit de Atlas van Afgehaakt Nederland, een publicatie van geograaf Josse De Voogd en historicus René Cuperus. De atlas brengt geografisch groeiende tegenstellingen in beeld aan de hand van onder andere stemgedrag, armoede, opleiding en gezondheid.

De Atlas van Afgehaakt Nederland spreekt over twee werelden: van de gevestigden en van buitenstaanders. En die laatsten zijn "afhakers " of "tot afgehaakt gemaakte". Ze zijn van alle slag, als gefragmenteerde stenen naast elkaar vormen ze een mozaïek aan mensen die zich afgeschreven voelen in een complexe wereld van mondialisering en vliegensvlugge technologische veranderingen.

Voor de buitenstaanders behoren politici, opiniemakers, journalisten en commentatoren tot de groep kansrijken die op hun beurt de afhakers zouden zien als een zootje ongeregeld. Wederzijds onbegrip is de crux van twee uit elkaar drijvende werelden: die van tot elite gebombardeerden versus de feitelijk achtergelatenen of mensen die zich tenminste zo voelen. The left behinds.

Op hun beurt verstoten deze afhakers het traditionele bestel en keren ze 'mainstream media' de rug toe, richting alternatieve media. Of zoals het Digital News Rapport concludeert: "Er is in 2022 opnieuw een kloof ontstaan wat betreft vertrouwen in nieuws in het algemeen, en nieuws dat de nieuwsgebruiker zelf raadpleegt." Of misschien wel anders gezegd, traditioneel nieuws wordt verstoten om het heft in eigen nieuwshanden te nemen. Dat is wat ook Eenheid.be doet.

Volgens Couchez is Eenheid.be een nieuwsplatform waar ook volledige nieuwsafhakers hun gading vinden. De inhoud op Eenheid.be is op z'n minst discutabel te noemen. De journalistieke deontologie blijft dode letter. En al helemaal in de appgroepen op Telegram.

De pandemie fungeert er als knooppunt van informatie over genetische manipulatie door vaccins, farmaceutische misdaadkartels en een opzettelijke inkrimping van de wereldbevolking met linken naar het Nederlandse Boerenprotest. "Zie in deze korte film hoe agressief gestimuleerde landbouwindustrialisatie een gigantische sterfte onder de boeren veroorzaakt." Het woord genocide valt en wordt in verband gebracht met de "in scène gezette Covid-19".

Er wordt opgeroepen tot mobilisatie maar ook tot voorzichtigheid. "Voorzichtig met het delen op Facebook want je wordt onmiddellijk verbannen. Via Messenger, Whatsapp, Mewe, Twitter, alhier zeker." Alhier is dus Telegram, een van de ondergrondse hubs voor heel wat groupuscules uit de Tegenbeweging. "We hebben voornamelijk promotie gevoerd op Telegram waar tal van actieve verzetsgroepen aanwezig zijn", zegt Couchez wanneer we hem een half jaar na het Vrijheidskonvooi spreken.

Op Facebook hebben Eenheid.be en consoorten steevast een geringe aanhang, in contrast tot op undergroundplatformen zoals Telegram. "Waarom? De verschillende verzetsgroepen wantrouwen niet alleen de mainstream media, maar hebben evengoed een argwaan ten aanzien van mainstream sociale media. Daardoor wijken we meer uit naar Telegram en Signal die tenminste een privacyvriendelijke reputatie hebben."

Alternatieve sociale media, of 'alt-tech' zoals Telegram, Bitchute en Odysee, tonen zich als een thuis voor complotdenkers, nepnieuws en haatspraak. Diep in het konijnenhol worden berichten ongefilterd gedeeld. Daarnaast is de aantrekkelijkheid van die alternatieve media ook te wijten aan het gebruik van cryptovaluta. Die inkomsten zijn voor gebruikers een mooi meegenomen digitaal duitje.


'Media van het volk, door het volk'

Daarnaast weten buitenstaanders der lage landen zich op zulke platformen gesterkt door elkaar. Uit ons onderzoek CrossOver, dat algoritmes op sociale media analyseert, bleek een aanzienlijke invloed van Nederlandse online agitatoren die op sociale media de mobilisatie voor het Vrijheidskonvooi oppookten.

Het stof over het Vrijheidskonvooi is op de door CrossOver gevolgde sociale media allang gaan liggen. Op Telegram blijven de daarvoor opgerichte geroepen evenwel actief, met een grote interactie tussen Vlaamse en Nederlandse gebruikers.

Ook bij Eenheid.be worden ophitsende berichten uit Nederland gedeeld, met name over het Boerenprotest, geflankeerd door berichtgeving over Oekraïne. "Mediamoe? Kijk naar informatie van www.kla.tv/nl." Het alternatieve televisiekanaal heeft zowaar ook een eigen papieren krant onder de naam Hand-Express: "van het volk, door het volk!" Op die manier werken zij die moe zijn van de traditionele media driftig aan hun eigen media met algoritmes als nieuwe drukpersen.

Maar vanwaar de "mediavermoeidheid" of de vertrouwensbreuk? "Mensen voelen zich op veel vlakken belogen door de overheid die hen van het kastje naar het muurtje stuurt", zegt Sven Couchez. Daar zet Eenheid.be echter geen gedegen journalistiek onderzoek tegenover.

"De overheid en de media opereren onder dezelfde mantel. Ze delen dezelfde waarden en dogma's zonder oog te hebben voor veelzijdige meningen en waarheden", gaat Couchez verder. "De weerstand tegen die eenheidsworst is door de pandemie vergroot. Het inzicht groeide: onze systemen, van onderwijs over media tot de economische markt, opereren nijverig ten bate van uitbuiting. Dus geenszins in het voordeel van de mens. En de agenda van dit alles is hoegenaamd niet verborgen. Die staat open en bloot te lezen bij het Wereld Economisch Forum, onder de naam The Great Reset."

Deze Great Reset (Grote Herstart) is een voorstel van het World Economic Forum (WEF) om na de coronapandemie de wereldeconomie duurzaam opnieuw op te bouwen. The Great Reset is evenwel ook een plan dat bij antibewegingen gemuteerd is tot een complottheorie waarin geheime elites zoals de vermeende Nieuwe Wereldorde de wereldbevolking zouden omvormen tot 'sheeple', een samentrekking van sheep en people. Oftewel onderworpen mensen met een kuddegeest die kritiekloos de elite volgen.

Die onderwerping – zo gaat de complottheorie – gebeurt bijvoorbeeld door inheemse volkeren te vervangen door immigranten of door middel van gedwongen vaccinatie met vermeende breincontrolerende nanotechnologie. Populaire doelwitten zijn onder meer Klaus Schwab (die de term 'grote reset' gebruikte in een opiniestuk voor het World Economic Forum), George Soros, Bill Gates, de familie Rothschild, maar evengoed Joe Biden, Greta Thunberg, paus Franciscus en zelfs de protestbeweging Black Lives Matter.

"De traditionele nieuwsmedia maken deel uit van The Great Reset", gelooft Couchez. "Van hen wordt verwacht dat ze het gewenste beleid mee helpen uitstippelen. Journalisten doen dit niet met kwade bedoelingen, maar uit onwetendheid. Ze zijn onbewust betrokken bij de uitvoering van The Great Reset. Het is maar de vraag of de term sheeple op hen van toepassing is. Maar hoe amusant zulke etiketten ook klinken, ze blijven wrang en staan bol van discriminaties en hokjesdenken."

Hind Fraihi, journalist voor Apache en columnist bij De Tijd en De Lage Landen.


Blog Apache, 25-08-2022