Verfransing gaat van rijk naar arm


Het manifest van de Gravensteengroep blijft voor discussie zorgen. Etienne Vermeersch antwoordt op de kritiek dat de groep pleit voor separatisme. 'Het is geen separatistisch pamflet, maar het legt wel de vinger op de wonde inzake de huidige impasses.'


Een middeleeuwse burcht, daarna een kern van industrialisatie en ten slotte toeristische trekpleister. Je kunt het Gravensteen met van alles associëren. Wij vonden het een naam die klonk en de link met onze groep was het feit dat we in de buurt vergaderden. Andere bespiegelingen hierover zijn irrelevant. Maar de 'Gravensteengroep.org' heeft ook scherpere critici. Soms lijken die wat komisch: ze stellen de gemaakt argeloze vraag wie met die 'zelfverklaarde progressieven' kan bedoeld zijn. Wel, onder anderen zij natuurlijk.

Toch is er één punt van kritiek dat ik aanvaard. Er staan in de tekst enkele denigrerende opmerkingen over tegenstrevers. Ik betreur dat. Ikzelf doe dat nooit, maar ik heb hier niet voldoende opgelet. Mag ik dan terloops vragen dat ook onze critici zich in dit opzicht zouden 'gedragen'? Het meest opvallende in twee markante kritieken (Marc Reynebeau in De Standaard en Paul Goossens in De Morgen) is het onvermogen te lezen wat er staat. Ze vinden allebei dat het een pleidooi is voor separatisme.

Nu staat in onze tekst driemaal uitdrukkelijk dat de splitsing slechts onvermijdelijk is 'indien' aan enkele voorwaarden niet is voldaan. 'Als een consensus over deze basisbeginselen wordt afgewezen…'; 'wie een hervorming in deze democratische zin afwijst'; 'met onze Franstalige vrienden als het kan, zonder hen als het moet'. We verontschuldigen ons dat het er geen tien keer staat, maar we dachten: driemaal is scheepsrecht.

Reynebeau poogt toch zijn gelijk te halen door te zeggen dat deze voorwaarden sowieso niet zullen vervuld zijn. Hij beschouwt dus als verworven dat men de grondwet niet zal eerbiedigen inzake grenzen en dat de normale regels van een democratie in Wallonië niet moeten gelden. Maar dat betekent dat de zo lang volgehouden standpunten van alle Vlaamse partijen, ook, zij het aarzelend, door de groenen, gewoon een slag in het water zijn. Waarom jarenlang ruzie maken als men vooraf weet dat men op de essentiële punten zal toegeven?

Goossens gooit het over een andere boeg: hij legt onze tekst opzij en vraagt zich af wat enkele ondertekenaars vroeger gezegd of gedacht hebben. Hij vergeet dat wie een tekst onderschrijft daarin meestal niet zijn volledig gedachtegoed terugvindt, maar wel voldoende ervan om er eerlijk zijn naam onder te zetten. Mag ik dus de minimale correctheid vragen het te hebben over de tekst die er staat. Het is geen separatistisch pamflet, maar het legt wel de vinger op de wonde inzake de huidige impasses. Momenteel hebben de beide partijen (V en F) als laatste drukmiddel om hun 'politieke moed' te bewijzen, de dreiging met een blijvende regeringscrisis. Als ze beide evenveel 'moed' hebben, wordt een echte regering dus onmogelijk.

Bij iemand die vanuit de 'speltheorie' denkt, rijst dan de vraag wie van deze impasse het meest nadeel ondervindt. In mijn optiek is dat Vlaanderen, onder meer omdat wij het leeuwendeel van de export voor onze rekening nemen en omdat een vermindering van ons internationaal krediet automatisch ons het meest zal treffen. Daar stellen wij als stok achter de deur 'Bye bye Belgium' tegenover: als een België met respect voor de grondwet en de democratie niet mogelijk is, dan moeten we een splitsing onder ogen durven zien. Het is waar dat de meningen over het gewenst karakter van deze splitsing binnen onze groep uiteenlopen, maar we zijn het er wel over eens dat het geen ramp zou zijn en in elk geval beter dan eindeloze ruzies gelardeerd met frustrerende toegevingen. De meeste mensen vinden een echtscheiding pijnlijk, maar soms is die te verkiezen boven een ondraaglijk huwelijk. Is het zo moeilijk deze nuance te begrijpen?

Zowel Reynebeau als Goossens zijn het niet eens met het belang dat wij hechten aan de taalgrens. Louis Paul Boon vroeg zich al af hoe je de mensen een geweten kunt schoppen. Maar ze een sociale reflex aanleren lijkt nog moeilijker. Het verplaatsen van de taalgrens rond Brussel - en daarover gaat het in essentie - is een proces waarvan de sociale dimensie in het oog springt. Bij 'cityvorming' trekken eerst de rijkste groepen naar buiten (bijvoorbeeld naar Anderlecht of Schaarbeek); in een volgende beweging gaan die naar aantrekkelijkere buitengemeenten (Linkebeek, Drogenbos), terwijl de minder armen uit het centrum naar de eerste kring vertrekken. En zo verder.

In Brussel was de topklasse in de 19de eeuw Franssprekend. Door sociale druk zijn de lagere klassen daar verfranst. In de volgende fase deed dit proces zich voor in de eerste kring, daarna in de tweede, en nu gebeurt dit in de brede rand rond Brussel. En wat sommige 'linksen' niet schijnen te beseffen: dit proces gaat gepaard met onderdrukking. Verfransing gaat nooit van arm naar rijk, van zwak naar machtig, maar nagenoeg altijd andersom. Dat inzicht in de machtsverhoudingen zou van elke echte socialist en van elke verdediger van de mensenrechten een Vlaamsgezinde moeten maken.

'Entre le fort et le faible, c'est la liberté qui opprime et c'est la loi qui affranchit'. Deze bevrijdende wet is bij ons de taalwet en de taalgrens. Wie rijk is kan de middenstander en de ambachtsman verplichten 'zijn Frans' te leren; gedurende een generatie krijg je dan mensen die gebrekkig Beulemans-Frans spreken en nog een generatie later is de verfransing meestal voltooid. Intussen is dit gepaard gegaan met talloze grote en kleine vernederingen. Dat laat sommige intellectuelen onverschillig: zij spreken immers goed Frans. Ik ook, maar ik blijf denken aan mijn vader en moeder en aan alle gewone mensen die zich in vergelijkbare situaties bevonden hebben en dit ook nu nog beleven.

Dergelijke analyses blaas je niet weg met frasen over het feit dat er in Europa nooit vaste grenzen geweest zijn. Inderdaad, Europa is dan ook eeuwenlang een slagveld geweest. Goossens denkt in de Balkan zijn gelijk te halen. Maar als Europa-kenner moet hij weten dat het Badinter-principe (de vroegere interne grenzen worden de internationale grenzen) wel degelijk succes gehad heeft in Tsjechoslovakije en in de Sovjet-Unie (behalve in de Kaukasus) en dat precies het niet respecteren van de Badinter-grenzen tot de ramp in de Balkan heeft geleid.

Zo kan ons betoog door rationele analyse punt voor punt worden verdedigd, maar daar is meer plaats voor nodig dan voor enkele algemene clichés.

Etienne Vermeersch is hoogleraar emeritus UGent


DS, 29-02-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB