Formatteren met Siegfried


Uit de verkiezingsprogramma's op de openbare omroep blijkt eens te meer dat de VRT-nieuwsdienst het spoor vollédig bijster is. Hoe is het zover kunnen komen?


Sinds Siegfried Bracke een jaar of tien geleden van zijn paard werd gebliksemd - waarover straks meer - kan er op de nieuwsdienst van de VRT geen balpen meer worden aangekocht, laat staan een programma bedacht, of er moet eerst worden onderzocht of zulks wel in overeenstemming kan worden gebracht met het behoeftepatroon van de modale kijker.

Het gebeurt ook dat men de kijker na áfloop van een programma nog eens gaat vragen of alles naar wens was. Dat leerden wij onlangs van Kris Hoflack, de man die samen met Siegfried Bracke de plak zwaait over duidings- en verkiezingsprogramma's. 'Het is inderdaad veel', antwoordde hij in De Morgen op de vraag of de VRT niet te veel verkiezingsprogramma's maakt. 'Maar na elke verkiezing doen wij een grootschalig kijkersonderzoek en daaruit is nog nooit gebleken dat het onze kijkers te veel werd. Het is ook onze plicht om een hele waaier programma's aan te bieden in de hoop zoveel mogelijk mensen te informeren over die verkiezingen. Dat betekent dat je bijvoorbeeld op Eén een programma brengt zoals dat van Siegfried dat zich richt op een breed publiek. Maar daarnaast hebben we ook programma's voor mensen die echt van A tot Z geïnformeerd willen zijn. Terzake 09 bijvoorbeeld, of De Kei en 09 . Maar het is als openbare omroep je plicht om alle mensen te bedienen.'

Een nobel streven. Maar wordt het ook verwezenlijkt? Zoals Hoflack het als zijn plicht beschouwt om ons van A tot Z te informeren, zo beschouwen wij het als onze plicht om hem te waarschuwen dat de verkiezingsprogramma's op de VRT vaak veeleer irriteren dan informeren. En nee, dat ligt voor één keer nu eens niet aan de politici - met hen hebben wij tot dusver vooral een diep mededogen gevoeld: de verkiezingsprogramma's zijn er niet om hen aan het woord te laten; de politici zijn er, zo lijkt het wel, om de verkiezingsprogramma's te vullen. Om hun rol te spelen in de zorgvuldig uitgekiende scenario's van de nieuwsdienst.

De politicus is voer voor de formats.

Nemen wij bijvoorbeeld Terzake 09 , dat exemplarisch kan worden genoemd voor deze evolutie. Wij hebben elke aflevering van A tot Z bekeken en elke keer waren wij weer helemaal buiten adem van het jachtige ritme dat Kathleen Cools en Lieven Verstraete moeten aanhouden om alles erin gepropt te krijgen. Dat programma knelt als een truitje dat twee maten te klein is. Tel even mee wat er allemaal in zit. Twee presentatoren. Drie politici: een centrale gast, een uitdager en een nieuwkomer. En politoloog Carl Devos als professioneel inleider, waarnemer en commentator. Met die zes aanwezigen moeten telkens drie stellingen worden behandeld. Het geheel wordt ingeleid door middel van een gesprek met de centrale gast, halverwege onderbroken voor een reportage, en afgesloten met een filmpje van een stelletje fratsenmakers dat zich De Kennedy's noemt. En dat duurt alles samen nauwelijks 25 à 30 minuten. Onder die omstandigheden is het begrijpelijk dat geen enkele gast ooit een voldragen gedachte kan formuleren, dat niemand het niveau van de versleten oneliner mag of kan overstijgen, en dat de kijker bijgevolg niet eens geïnformeerd raakt van A tot B.

Zoals men politici soms kan verwijten dat ze niet bezig zijn met de inhoud, maar met de poppetjes, zo kan men journalisten soms verwijten dat ze niet bezig zijn met de inhoud, maar met de formatjes.

Die strakke formattering van elk denkbaar programmaonderdeeltje wijst wellicht op een gebrek aan journalistiek zelfvertrouwen. Tijdens Vlaanderen 09 , de grote show op Eén waarmee op zondagavond 17 mei het verkiezingscircus opende, werd dat gebrek aan zelfvertrouwen pijnlijk duidelijk: om te allen prijze te vermijden dat het programma niet zichtbaar zou aansluiten bij de leefwereld van de modale Vlaming, had men zowaar een buslading modale Vlamingen aangevoerd, die allemaal hun eigen, zorgvuldig gerepeteerde vraagje mochten stellen.

Voorts was Vlaanderen 09 gebaseerd op een grootschalig onderzoek waaruit moest blijken waarvan de Vlaming houdt en waarvan hij zoal wakker ligt. 'Wij houden van eerlijkheid', wist Martine Tanghe ons te verrassen. 'En we zijn bang om onze job te verliezen.'

Men zou tijdens een van de volgende kijkersonderzoeken deze vraag misschien eens moeten stellen: wenst u dat journalisten u, door middel van een enquête, vrágen waar u van wakker ligt, of verkiest u dat ze u, na grondig onderzoek, zéggen waar u van wakker moet liggen?

De bekering van Bracke

Hoe is het ooit zover kunnen komen? Een samenvatting van het antwoord op die vraag gaf Siegfried Bracke onlangs zelf in een interview met Humo : 'Wij proberen de laatste jaren steeds in het belang van de kijker te denken, wat in het verleden weleens anders was. Ik heb zelf ook weleens een interview gedaan voor mijzelf. Of om mijn bazen te laten zien hoe slim ik wel was.'

Die redenering klopt. Er was inderdaad een tijd dat de modale journalist zich geen moer aantrok van de kijker, lezer, luisteraar. Dat uitte zich onder meer in het gebruik van veel nodeloos moeilijke woorden en belachelijk lange zinnen. De journalist wilde vooral bekeken, gelezen of beluisterd worden door zijn bazen, zijn collega's en de mensen over wie hij verslag uitbracht: de politici zelf, dus. De kijker, lezer, luisteraar, daarentegen, moest zich voortdurend vertwijfeld achter de oren krabben bij zoveel complexiteit en onbegrijpelijkheid.

Dat was het tijdperk van de journalistieke zelfbevrediging.

Toen de commercialisering toesloeg en kijkcijfers er ineens wél toe deden, werden de marketeers om hulp geroepen. Bij de VRT was het Jan Callebaut die met zijn toenmalige firma Censydiam de programmamakers kwam versterken. De lancering van Donna, een eerste initiatief op aangeven van Callebaut, was meteen een succes. 's Mans reputatie was gevestigd. Terecht. Callebaut is een van de zeldzame marketeers in Vlaanderen van internationaal kaliber.

Toch ligt in het succes van Censydiam ook de kiem van alle onheil. Niet vanwege de inzichten die Censydiam aanbood, wel vanwege wat onder meer Siegfried Bracke met die inzichten heeft gedaan. Ruim tien jaar geleden woonde Bracke een door Censydiam georganiseerde visie bij. De details zijn ons niet bekend, maar het verliep ongeveer als volgt: in een afgesloten kamer zat een aantal modale Vlamingen naar een politiek VRT-programma te kijken. Na afloop werd hen gevraagd om hun commentaar de vrije loop te laten. Wat vonden ze van het programma? Wat hadden ze ervan begrepen? Wat niet? Wat vonden ze van de presentator? Enzovoort. Enzovoorts.

Hun oordeel was genadeloos.

Wat de deelnemers aan dat testpanel niet wisten, is dat niemand minder dan Siegfried Bracke hen van achter een spiegel aan het gadeslaan was - als waren zij verdachten in een politiekantoor. Tevens waren zij zich niet bewust van de impact die hun kritiek had op hun prominente toeschouwer. Het was namelijk toen, op dat moment, op die plek, dat Siegfried Bracke naar eigen zeggen van zijn paard werd gebliksemd. Het nieuws, en zeker het politieke nieuws, moest voortaan hélemaal anders. Voortaan zou hij werken voor een Breed Publiek.

Op zich was dat een juiste, noodzakelijke beslissing. Het is inderdaad niet netjes als een journalist geen rekening houdt met zijn publiek. De vraag is alleen: wanneer moet hij rekening houden met dat publiek? Als hij zich afvraagt wát hij gaat vertellen? Of als hij zich afvraagt hóé hij het gaat vertellen? In dat eerste geval moet er om de haverklap een grootschalig kijkersonderzoek worden uitgevoerd. In het laatste geval moet een journalist gewoon heel hard zijn best doen om toegankelijk te zijn, zonder evenwel de zaken nodeloos te versimpelen, zonder de inhoud te verstoppen onder de vorm.

Op de nieuwsdienst van de VRT zijn die publieksgerichtheid en formatteringsijver de laatste jaren enigszins uit de hand gelopen. Alsof men, uit vrees dat de kijker door de bomen het bos niet meer ziet, ineens maar alles heeft kaalgekapt. In de verkiezingsprogramma's is dat duidelijk: de vorm wint het van de inhoud.

Maar ook in andere programma's heeft de versimpeling toegeslagen. In het journaal manifesteert zich dat in de neiging om alles te willen vertalen naar de leefwereld van de modale kijker. Zo komt het dat wij, als de post staakt, een interview te zien krijgen met een vrouw die haar brievenbus 's ochtends leeg heeft aangetroffen.

Is dat de schuld van de marketeers? Allerminst. Dat is de schuld van de journalisten. Van politici zegt men vaak dat ze zich te veel laten leiden door marketeers. Sommige journalisten zijn nog een stap verder gegaan en zijn zelf gaan denken als marketeers. Zonder daar vervolgens hun journalistieke creativiteit aan toe te voegen.

Wie De Stemming 09 met Bracke en Rik Torfs op Eén ondertussen heeft gezien, weet dat de VRT in dat opzicht een nieuw historisch dieptepunt heeft bereikt.


Blog Knack, 02-06-2009 (Joël De Ceulaer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Gisteren eens tussen het blokken door naar "De Stemming 09" gekeken. Meer dan oneliners kwam er niet uit (de aanwezigen moesten zelfs commentaar geven op oneliners).

Bert Anciaux, Mieke Vogels, Vincent Van Quickenborne en Yves Leterme. Tussendoor filmpjes van "de fans en de kindjes", om te eindigen met de mening/comedy van Kobe Ilsen (waar geeft hij tegenwoordig geen mening meer over?) En dan wordt er verwacht dat ze hun standpunt duidelijk maken in een programma dat in totaal 50 minuten duurt? Dan kan deze tijd volgens mij beter besteed worden ...

Ik heb gisteren toevallig ook tussen het blokken door naar de stemming '09 gezien. Het ging namelijk over onderwijs.

De politici waren van mening dat jongeren niet meer foutloos kunnen schrijven. Dit zou te wijten zijn aan een gebrekkig of niet adequaat functioneren van het Vlaamse onderwijs. De ijverigste verdedigster van deze stelling was Marijke Dillen van Vlaams Belang. Ik kon alleen maar vaststellen dat het onderwijs 30 jaar geleden evengoed faalde. Mvr. Dillen is immers niet instaat om ook maar enige vorm van algemeen Nederlands te spreken! Dan maak ik me toch serieuze bedenkingen bij de uitspraken over onderwijs van zo'n politici!