‘We moeten de zeeën herbebossen met plankton, vissen en heel veel walvissen’


Om het klimaat te redden moeten we drastische dingen doen. De Noordpool opnieuw bevriezen, bijvoorbeeld, en de oceanen ‘herbebossen’. Anders is het volgens expert David King over en uit voor de mens. Het moet ook afgelopen zijn met China te bruuskeren. ‘Een gezamenlijk klimaatbeleid is belangrijker dan geopolitieke dominantie.’


Kun je het klimaat herstellen? De vraag klinkt absurd, maar naarmate de crisis toeneemt, wordt ze relevanter én acuter. Als iemand er een begin van antwoord op kan geven, is het Sir David King. Hij kent de politieke achterkamers van het internationale klimaatbeleid, alle belangrijke klimaatwetenschappers staan in zijn adresboek. Ooit was hij de hoogste wetenschappelijk adviseur en de speciale klimaatgezant van de Britse regering. Op zijn 82ste leidt hij het Centre for Climate Repair aan de Universiteit van Cambridge en is hij voorzitter van de Climate Crisis Advisory Group. Die onafhankelijke groep wetenschappers is opgericht om regeringen, het publiek en financiële instellingen te informeren over de stand van het klimaat, maar vooral om aan te zetten tot actie. ‘Want elke dag dat we niets doen, wordt de crisis erger’, zegt King. ‘In grote delen van de wereld zijn cruciale kantelpunten al overschreden.’

In een recent rapport legde de adviesgroep een verband tussen de extreme overstromingen in ons land en Duitsland en de snelle opwarming van de Noordpool. ‘De toestand rond de Noordpool is niet alleen veel erger dan we dachten, ze zal het klimaat in de rest van de wereld ernstig beïnvloeden. Volgens mijn collega Johan Rockström, ook een lid van de adviesgroep, kan de veel te warme Noordpool op termijn zelfs invloed hebben op het weer op Antarctica. Het klimaat is een holistisch systeem.’


Wat loopt er precies mis aan de Noordpool?

‘De Arctische Zee wordt tijdens de zomer drie maanden blootgesteld aan de zon. Ze zuigt die energie op en wordt dus warmer, net als de lucht erboven. In mei sprak ik een collega die in het noorden van Finland woont en vroeg hem hoe warm het er was. Min 30 graden, zei hij. Toen ik hem in augustus opnieuw belde, was het plus 32 graden. De Noordpool is in de zomer nu een van de warmere regio’s in het noordelijk halfrond. Het ijs op Groenland smelt steeds sneller. Als al dat ijs weg is, zal het water 7,5 meter gestegen zijn. Dat verandert de wereldkaart dramatisch. En nog erger: het jongste IPCC-rapport stelt klaar en duidelijk dat landijs onomkeerbaar smelt. Als alles gesmolten is, staat het water 20 meter hoger.’


Dat zal toch nog eeuwen duren.

‘Dat klopt, maar laten we dertig jaar vooruit kijken. Landen in Zuidoost-Azië zullen dan elk jaar overspoeld worden door zeewater – Vietnam loopt tot 90 procent onder – waardoor het land niet langer geschikt is voor rijstteelt. Niet alleen kan dat leiden tot 100 miljoen klimaatvluchtelingen in de regio, maar ook de voedselprijzen zullen scherp stijgen.’

‘En dan is er nog een klein risicootje – ik zeg dat inderdaad sarcastisch. In de permafrost in het arctisch gebied zit genoeg methaan om de aarde 20 graden warmer te maken. Nu al komen in het noorden van Rusland gigantische hoeveelheden van dat krachtige broeikasgas vrij. En opnieuw: al dat methaan zal de komende tien jaar waarschijnlijk niet vrijkomen, maar niemand voorspelde tien jaar geleden wat nu aan het gebeuren is. We staan voor een klimaatcrisis die we vijf jaar geleden nog niet voor mogelijk hadden gehouden.’


Bent u bang dat de mensheid het niet overleeft?

‘Mensen leren overleven in moeilijke omstandigheden, maar ik vrees dat veel van onze kinderen en kleinkinderen het niet zullen halen.’


Kunnen we nog iets doen?

‘We moeten naar een coherent plan voor de hele planeet. Dat betekent in de eerste plaats dat we onze uitstoot van broeikasgassen nog sneller moeten terugdringen. Dat is essentieel. Alle plannen zijn erop gericht tegen 2050 klimaatneutraal te worden. Dat is eigenlijk te laat, want zelfs als we daarin slagen, duurt het nog minstens vijftig jaar voor het klimaat weer in veiliger water komt.’

‘Daarom moeten we snel leren hoe we al die overtollige broeikasgassen uit de atmosfeer kunnen halen. We moeten jaarlijks 30 tot 40 miljard ton kunnen verwijderen. En ten slotte moeten we delen van het klimaat proberen te herstellen. We moeten de Noordpool opnieuw bevriezen, zodat de Arctische Zee ook tijdens de zomermaanden bedekt blijft met ijs. Als we tekortschieten in een van die drie doelen, overleeft de wereldeconomie de tweede helft van de 21ste eeuw niet.’


De Noordpool opnieuw bevriezen, dat klinkt als sciencefiction.

‘We kunnen ons niet veroorloven in scifi-termen te spreken. We moeten over de echte wereld praten, en het is mogelijk om de Noordpool te bevriezen. We werken daarvoor aan twee grote projecten. Het eerste is de arctische hemel met witte wolken bedekken gedurende de zomermaanden.’


Hoe doe je dat?

‘Door kleine druppels zeewater in de lucht te spuiten. Als die stijgen, verliezen ze hun water en blijft het zout over. Zelfs als er geen wolken zijn, kunnen de zoutkristallen water opnemen, waardoor witte wolken ontstaan. Daarvoor hebben we 700 tot 1.000 marineschepen nodig die een kring maken rond de arctische cirkel, het water uit de zee oppompen en in de lucht spuiten. Die technologie is bekend, we hebben alleen nog ongeveer vier jaar nodig om het hele proces operationeel te maken. We gaan het uitproberen op het land, daarna op een eiland op de Faeröer en dan op zee. De boten moeten nog gebouwd worden, die mogen immers geen fossiele brandstoffen gebruiken. Om het project op te starten kunnen we werken met geld van filantropen, maar daarna is het aan de regeringen. Dit project kost geen fortuinen. Met 2 tot 4 miljard dollar per jaar kunnen we dit doen. Dat is kleingeld vergeleken met de klimaatrampen die ons nu al treffen.’


Zijn er nog andere oplossingen?

‘Je kunt zeewater oppompen en dat op het ijs spuiten, waardoor het sneller aangroeit. Zelf doe ik onderzoek naar de restauratie van de biomassa in oceanen. Het komt neer op een herbebossing van de zeeën, maar dan met vissen. We moeten het visbestand, inclusief de walvissen, opkrikken tot het niveau van 300 jaar geleden. Vooral het aantal walvissen moet spectaculair naar omhoog, want zij halen heel veel CO2 uit de atmosfeer. Een grote walvis heeft makkelijk 30 ton CO2 in zijn lichaam. Als de zeeën weer vol leven zitten, kunnen ze jaarlijks tot 20 miljard ton CO2 uit de atmosfeer halen.’

‘Op zich is dat ook geen moeilijk proces. We moeten de oceanen meer bemesten, door extra ijzer in het water te strooien. Dat gebeurt nu al op natuurlijke wijze. Als er stormen zijn boven de Sahara, worden miljarden zandkorrels over het water geblazen. Die bevatten veel ijzer. Bij een gemiddelde storm wordt ongeveer 50 vierkante km zee bedekt met zandkorrels. Na ongeveer een maand is dat gebied groen van het plankton. Na drie tot vier maanden stijgt het visbestand er spectaculair en na vijf maanden zijn de walvissen terug. Waarom kunnen we dat proces niet nabootsen door ijzerkorrels in zee te gooien? Dat ijzer is ook meststof voor zeewier, een van de snelstgroeiende planten op aarde. Ook zeewier haalt veel CO2 uit de lucht.’


Spreken we nu over geo-engineering?

‘Als we aerosolen de stratosfeer in zouden blazen om het zonlicht terug te kaatsen – ook een techniek waarover gesproken wordt – kun je over geo-engineering spreken. Daar moet je bijzonder voorzichtig mee zijn. Maar mijn voorstel om de oceanen te bemesten, catalogiseer ik onder “de natuur nabootsen”. Dat is iets heel anders.’

‘Toch moeten we altijd voorzichtig blijven. Als we de Noordpool opnieuw bevriezen, bestaat de kans dat de moessonregens in Azië stoppen. Dat kan niet de bedoeling zijn. Daarom moeten we zo snel mogelijk op kleinere schaal de mogelijke gevolgen onderzoeken.’


In België woedt een discussie over het al dan niet vroegtijdig sluiten van enkele kernreactoren. Is het debat over kernenergie er een dat we nu moeten hebben of leidt het de aandacht af?

‘De enige reden om een kerncentrale te sluiten is een Fukushima-achtige gebeurtenis. Daarmee bedoel ik: veel nucleaire centrales werden bewust in de buurt van de zee gebouwd om het zeewater te gebruiken voor de koeling. Een aardbeving of een storm kan leiden tot een ramp. Maar ik denk dat we heel rationeel moeten omgaan met nucleaire energie. Kernenergie is een goede energiebron vanuit het oogpunt van de klimaatverandering en de kosten zitten bijna volledig in de bouw. Eenmaal ze draaien, krijg je klimaatvriendelijke elektriciteit tegen een heel lage kostprijs. De Duitsers hebben een grote fout gemaakt met hun kernuitstap.’


Dus ons land moet ze laten draaien?

‘De enige goede reden om een kerncentrale te desactiveren, is als ze een risico vormt. Als je een kerncentrale ontmantelt, moet je ook omgaan met het actieve uranium. Dat is extreem moeilijk. Als adviseur van de regering ging ik op bezoek in Cumbria, waar het Britse kernafval wordt bewaard. Groot-Brittannië ontwikkelde kernenergie tijdens de Tweede Wereldoorlog. We wisten dat we van het radioactief materiaal af zouden moeten. Dus we gooiden het in een soort extreem grote zwembaden. Ik heb aan de rand van zo’n bad gestaan: dat is veilig, omdat de straling geabsorbeerd wordt door het water. Maar als je naar beneden kijkt, is het toch een boeltje en een hell of a job om het te managen.’


Krachtig klimaatbeleid kan niet zonder de VS en China. Zullen zij hun klimaatbeleid op elkaar willen afstemmen?

‘Ik ken Joe Bidens klimaatgezant Joe Kerry goed, net als Xie Zhenhua, zijn equivalent in China. Die twee mannen kunnen goed met elkaar opschieten. Ze werkten in Parijs goed samen. President Xi riep Xie Zhenhua terug uit pensioen om de klimaatonderhandelingen in Glasgow te leiden namens China. Dat werd aangekondigd op dezelfde dag dat Biden Kerry aanstelde. Dat was een helder signaal. Dus hier heb je mijn optimistische scenario voor de klimaattop: China, de EU en de VS werken samen een beleid uit. Als die drie er samen uit komen, moet de rest van de wereld zich schikken.’

‘Maar ik zie ook struikelblokken: de VS en Groot-Brittannië doen hun uiterste best om China te bruuskeren. En natuurlijk mag je kritiek hebben op het beleid van Peking tegenover Hongkong of de Oeigoeren. Daar is intussen het Aukus-akkoord bij gekomen. Zo creëer je geen vertrouwen. In de aanloop naar Glasgow is dat contraproductief.’


U vindt de gezamenlijke klimaatstrijd belangrijker dan debatten over mensenrechten of geopolitieke dominantie?

‘De grootste uitdaging waar we vandaag voor staan, is klimaatverandering. Laten we maken dat elk land zich daarop richt. Ik hoor de Britse of Franse regering geen kritiek uiten op Saudi-Arabië. Dat is nochtans een land waar de mensenrechten elke dag met de voeten getreden worden. Hoe komt het dan dat we zo hecht kunnen samenwerken met Saudi-Arabië? De reden is dat we hun olie willen. De reden waarom ik echt wil samenwerken met China en andere landen – elk land, eigenlijk – is dat ik de klimaatverandering onder controle wil krijgen.’

Ik verdedig het Chinese communisme niet, maar ik kom vaak in China en ik weet hoe ze werken. Je moet erg slim zijn om in het politbureau te raken. Ik heb nooit zo’n groep slimme mensen in een regering ontmoet als in China. Dat is een systeem waarin ze zich ontdoen van alle mensen die politiek niet bijdragen aan hun ontwikkeling en waarin ze ontwikkeling meten in termen van menselijk welzijn.’


Maar ze blijven ook steenkoolcentrales en luchthavens bouwen.

‘De economische groei in China bedroeg lang 12 procent per jaar. Hoe produceer je elektriciteit om tegemoet te komen aan de vraag van een snelgroeiende middenklasse? Ze willen alle welstand die wij ook hebben. Ze willen alle comfort dat wij hebben, ze eten meer rundvlees, rijden vaker met de auto. Maar in Peking zie je nu, in vergelijking met tien jaar geleden, opnieuw veel meer mensen op de fiets. Alleen is die elektrisch geworden. De regering maakt dus een pendelbeweging.’

‘Ik ken de man die daarvoor verantwoordelijk is. Hij vertelde me dat er nog enkele gouverneurs zijn die kolencentrales bouwen. Maar in de regio’s rond Peking en Shanghai worden die maximaal 50 procent van de tijd gebruikt en ze vervangen die zo snel als ze kunnen door kern-, wind- en zonne-energie. Maar door de grote vraag naar elektriciteit kunnen ze niet zomaar stoppen met de bouw van kolencentrales.’


Dat maakt toch duidelijk hoe lastig het wordt om het klimaatprobleem ten gronde aan te pakken.

‘Dat besef ik. Maar de Chinese regering heeft zich bereid verklaard om klimaatneutraal te zijn tegen 2060. De dag nadat Xi Jinping dat had aangekondigd, kreeg mijn Chinese collega die belast is met de economische ontwikkeling een bericht van de president: “Je moet tonen dat we dit voor elkaar gaan krijgen. En je moet de grootste klappen in het begin opvangen en niet uitstellen tot later.” Hij schreef terug dat dat zeker kan, maar dat het de groei jaarlijks met 2,2 procent zal verminderen. De president schreef terug, en dit is geweldig: “2,2 procent per jaar is oké, maar verwijs er nooit naar als kosten, altijd als een investering.”’

‘De Chinese regering heeft trouwens een nieuwe beleidsrichtlijn waarin “de wetenschappelijke principes van ontwikkeling gedefinieerd worden in één woord: eco-beschaving. Dat houdt in dat je evenveel aandacht schenkt aan het ontwikkelen van je ecosystemen als aan menselijk welzijn. Ik zou willen dat elk land dat als doelstelling had.’


U hebt ook voorgesteld om een soort VN-Veiligheidsraad voor het Klimaat op te richten. Hoe zou die ons helpen?

‘We hebben natuurlijk al een Klimaatverdrag en ik vind VN-secretaris-generaal Antonio Guterres geweldig. Hij begrijpt de problemen echt en zegt wat ik zeg: wat we in de komende vijf tot tien jaar doen, zal de toekomst van de mensheid voor de volgende millennia bepalen. Dus ik wil zeker geen politieke energie verloren zien gaan aan de creatie van een organisatie die we niet nodig hebben.’

‘Maar ik denk wel dat het zinvol is een klein orgaan te creëren dat het klimaatbeleid in elk land kan overzien. Het moet een mondiaal orgaan van experts zijn dat land per land kan adviseren wat te doen. We weten dat veel ontwikkelingslanden niet in staat zijn de transitie naar een koolstofarme maatschappij te bolwerken. Maar laten we eerst beginnen met hen de nodige financiële steun te geven. In 2010 beloofden de rijke landen jaarlijks 100 miljard in een groen klimaatfonds te stoppen. We hebben nooit meer dan 21 miljard op tafel gelegd. Nu is het echt tijd om ernstig te worden.’

Volg de reeks op www.standaard.be/degroteshift

DS, 09-10-2021 (Dominique Minten, Roeland Termote)