De angst voor een sterk Duitsland


Steeds weer klonk de vraag wanneer Duitsland, lees: Angela Merkel, eindelijk eens de leiding zou nemen in de eurocrisis. Maar nu ze met de vuist op tafel slaat, is het weer niet goed. Het is het lot van een land dat het sterkste van Europa is maar dat niet mag zijn.


Duitsland krijgt de boze reacties uit Europa vooral vanwege de blokkade van de ECB en het begrotingsdictaat. Daarachter gaat een economische visie schuil die men als typisch Duits waarneemt. Merkel wil het liefst een onafhankelijke juridische autoriteit die de begrotingen controleert. Bijvoorbeeld een nieuwe clausule in het Europese stabiliteitspact of de inschakeling van het Europese Gerechtshof. Hoofdzaak: controle, controle, controle.

Die houding is Merkel op twee verwijten komen te staan. Ten eerste lijkt ze daarmee vooral de Duitse belangen te willen beschermen. De Duitse export draait als een tierelier, de belastinginkomsten stijgen, de werkloosheid daalt, voor de ratingbureaus is het land de maat van alle dingen. Daarom moeten de andere eurolanden maar braaf het Duitse voorbeeld volgen. Maar die landen zitten economisch anders in elkaar dan 'exportkampioen' Duitsland.

Merkel moet oppassen dat ze zich niet door de economische kracht van Duitsland, die door de crisis nauwelijks lijkt te zijn aangetast, laat verblinden. Voor andere Europese landen betekenen bezuinigingen een neerwaartse spiraal, omdat ze investeringen verhinderen, de werkloosheid verhogen, de consumptie verslappen en zo de problemen alleen nog maar groter maken. Daar hebben de Duitsers geen last van. Ze doen nu al record-kerstinkopen.

Duitsland heeft zijn eigen manier om zijn binnenlandse economie op peil te houden. De staat investeert in de economie via de lonen. Duitsland is, door het ontbreken van een wettelijk minimumloon, een lage-lonenland. De staat vult de lonen onder het bestaansminimum aan. De grootste post op de Duitse begroting zijn de sociale uitgaven. De overheid subsidieert zelfs tweeverdieners die van hun dubbele inkomen niet kunnen rondkomen.

Het tweede verwijt is ingewikkelder. Niet iedereen is ervan overtuigd dat de methode van de 'zuinige Zwaabse huisvrouw', zoals Merkels beleid in Duitsland wordt betiteld, de juiste weg uit de crisis is. Waarom mag de ECB niet ingrijpen? Waarom mag die niet en masse staatsobligaties kopen? Waarom mag die geen extra geld drukken om armlastige eurolanden te ontlasten? Dat is toch haar taak? En dat doet de Amerikaanse nationale bank toch ook?

President Obama heeft het de leiding van de Europese Unie afgelopen maandag nog eens duidelijk gemaakt. In het Witte Huis beloofde hij EU-commissievoorzitter Barroso en diens collega's dat Amerika bereid is "zijn bijdrage aan de oplossing van de eurocrisis" te leveren. Maar dan moet Europa wel de Amerikaanse strategie volgen: de conjunctuur stimuleren, de werkloosheid terugdringen en de begroting op orde brengen. In die volgorde.

Maar Merkels strategie is precies de omgekeerde. De begrotingsdiscipline staat bij haar voorop. Ze lijkt daarbij stijgende werkloosheid en een dalende conjunctuur op de koop toe te willen nemen. In de andere eurolanden, wel te verstaan. Want in Duitsland zelf daalt vooralsnog de werkloosheid en trekt de conjunctuur nog steeds aan. Het is dat zelfgenoegzame egoïsme dat in de andere Europese landen steeds meer woede wekt.

De missie die kanselier Helmut Kohl had toen hij de Duitsers de gemeenschappelijke munt opdrong, was juist om meer evenwicht in Europa te scheppen, om iedere schijn van Duitse dominantie weg te nemen, om met de Europese partners op gelijke voet te komen. In Merkels handen lijkt de gezamenlijke munt geen middel meer voor evenwicht maar voor hegemonie. Ze wil alleen de portemonnee voor andere landen trekken wanneer die doen wat zij wil.

In die houding zien die andere landen de terugkeer van de furor teutonicus, de woeste Teutoonse wil tot overheersing. In serieuze Europese kranten -The Times in Engeland, La Repubblica in Italië, El Pais in Spanje, Le Figaro in Frankrijk - vallen martiale woorden als 'aanval' en 'oorlog', woorden die aan het duisterste Duitse verleden herinneren. "Onder Merkels zijden handschoen komt een ijzeren vuist tevoorschijn", schreef La Stampa.

Opmerkelijk is ook de reactie van de bekende Franse econoom Jacques Attali, adviseur van president Mitterrand en nu van Sarkozy. Fijntjes herinnert hij in een interview aan de vele conflicten tussen Frankrijk en Duitsland - Verdun, Versailles, het Rijnland - die voor Europa zo fataal uitpakten. "Nu is het opnieuw Duitsland dat het wapen in de hand houdt voor de zelfmoord van het vooruitstrevendste continent ter wereld."

In wezen gaat het om de alternatieven die de schrijver Thomas Mann kort na de oorlog formuleerde: willen we een Duits Europa of een Europees Duitsland? Voor Mann - evenals voor alle bondskanseliers die de Bondsrepubliek tot nu toe hebben geregeerd - was de keuze duidelijk: een Europees Duitsland. Maar Merkel laadt met haar halsstarrige politiek de verdenking op zich een Duits Europa voor ogen te hebben.

Het probleem is dat Duitsland nu eenmaal gedoemd is om met dat dilemma te leven. Zoals Timothy Garton Ash in The Guardian schreef: 'Merkel kan het gewoon onmogelijk goed doen. Twee jaar lang heeft ze van alle kanten moeten aanhoren dat ze te weinig leiding gaf. En nu ze eindelijk met de vuist op tafel slaat, is het weer niet goed. "Damned if you do, damned if you don't." In hedendaags Nederlands: of je het wel of niet doet, je bent altijd de klos.'


Blog Trouw, 05-12-2011 (Antoine Verbij)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB