Fuck het nieuws en andere verhalen

JAN BLOKKER, Nederlandse journalisten houden niet van journalistiek. Bert Bakker, 170 blz.
TONY VAN DER MEULEN (red.), Storm in de media. Journalistiek dilemma's in tijden van crisis. Balans/Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, 176 blz.
GOVERT SCHILLING, Gratis maar niet goedkoop. De kostbare wording van Dagblad De Pers. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 196 blz.


De Nederlandse journalistiek kijkt in eigen boezem — De bekroonde artikelenreeks over de media van essayist Geert Buelens in deze krant zwengelde het debat over kwaliteitsjournalistiek aan. Hoe ziet de situatie eruit bij onze noorderburen? Drie interessante boeken over het Nederlandse medialandschap.


Laatst organiseerde de mediagroep Concentra een debat over kwaliteit in de media en de verantwoordelijkheid van de overheid. Hoofdredacteuren, academici en mediacritici gingen er in gesprek met minister Lieten. De minister zal die nacht niet slecht geslapen hebben. Als we de Vlaamse mediabonzen mogen geloven, leven we nagenoeg in de beste der werelden. Oké, de VRT verstoort enigszins de markt zolang de omroep tegelijk overheids- en reclamegelden ontvangt, maar verder is er niet echt een probleem. De meeste kranten zien hun oplagecijfers eerder stijgen dan afnemen, waardoor ze blijvend kunnen investeren in de vernieuwing van hun ‘product' en de versterking van hun redacties. (Die ontslaggolven van vorig jaar? Ach, het verleden.) Mediakritiek is eigenlijk niet nodig, want de nieuwsdienst van de openbare omroep, bijvoorbeeld, doet doorlopend aan zelfkritiek en de kijkcijfers geven blijk van des kijkers tevredenheid.

Naar aloude Vlaamse gewoonte klonken tijdens de receptie achteraf heel andere geluiden. Over hun eigen medium waren de bonzen nog altijd erg tevreden, maar de manier waarop concurrent X zich door de politiek had laten beïnvloeden in dossier Y – daar waren werkelijk geen woorden voor. En hoe medium A zich steeds schaamtelozer overgeeft aan de commercie, nounou, wat een neergang. Heel dringend is er overigens een instantie nodig die bij uitschuivers van die concurrenten veel strenger kan optreden dan de al te vriendelijke Raad voor de Journalistiek. Straffe uitspraken. Maar dit alles zeggen waar niet alleen de minister, maar ook nog eens de concurrenten bij aanwezig zijn – ho maar. Het blijft natuurlijk wel gewoon Vlaanderen.


Nieuws herkauwen

In Nederland lachen de mediabonzen mediakritiek niet weg, maar behoren ze zelf tot de ijverigste beoefenaren. Er heerst een andere mentaliteit dan in Vlaanderen, maar ook de economische context verschilt. Meer concurrentie, en meer gratis kranten die de betalende kranten het leven zuur maken. Dan schieten de Nederlandse media ook zichzelf nog eens in de voet. Door een combinatie van overmoed en graaizucht heeft het machtige PCM-mediaconcern zichzelf de nek omgedraaid, waarna de redding voor nationale instituten als Trouw en de Volkskrant – o onverteerbare schande – uit België moest komen.

Over deze en andere mediaontwikkelingen wordt duchtig en met overtuiging gepolemiseerd in vakbladen, maar ook in boeken voor een ruimer publiek. Het meest geruchtmakende is wellicht Gratis maar niet goedkoop, het wat oppervlakkige, maar vooral spannende, hilarische en bijwijlen zelfs sexy verhaal over het ontstaan en moeizame voortbestaan van de gratis kwaliteitskrant De Pers. Het idee was en is briljant: de downloadgeneratie wil nog wel kwaliteit, maar vindt het niet langer vanzelfsprekend daarvoor te betalen. Deze groep wilde men een alternatief aanbieden voor de gratis pulpkranten. Dankzij de megalomanie van een schatrijke investeerder en de onverdroten inzet van een klein team enthousiastelingen groeide De Pers in korte tijd uit tot een van de beste kranten van ons taalgebied. Gratis maar niet goedkoop grossiert in anekdotes over het amateuristische en arrogante geklooi en alle tegenslagen die de krant bijna deden kapseizen. Maar het geeft ook op gevatte wijze aan wat De Pers zo bijzonder en eigentijds maakt. ‘Fuck het nieuws' is het bepaald niet courante motto van dit nieuwsmedium. Waar de andere kranten steeds dikker worden en al te vaak het nieuws herkauwen dat de vorige dag al uitvoerig online of via radio of tv werd meegedeeld, kiest De Pers eigenzinnig voor eigen invalshoeken die met een ongekende mix van zelfspot en stilistisch talent worden uitgewerkt. Ook de toon is uniek: ‘Liever intelligente verbazing dan betweterig gemok.'


Superieure brompot

Wie meer van dat laatste houdt, kan terecht in Jan Blokkers Nederlandse journalisten houden niet van journalistiek, waarin deze Nederlandse coryfee bewijst dat zijn titel alvast niet op hemzelf slaat. De superieure brompot serveert hier deels een geschiedenis van de journalistiek, deels zijn memoires. Leerrijk en vermakelijk, al overtuigt zijn analyse niet helemaal. Het kan best zijn dat de Nederlandse krantenjournalistiek gebukt gaat onder een gebrek aan wezenlijke nieuwsgierigheid en onvoldoende gelooft in eigen kunnen en zich daarom al te weinig strijdbaar heeft getoond zodra nieuwe media (radio, tv, internet) zich aandienden. Maar Blokker neemt misschien iets te makkelijk zichzelf als norm. Als elke journalist even scherp en meeslepend zou schrijven als hij en, bovenal, ook elke lezer deze troeven naar behoren zou waarderen, dan zag de toekomst van de geschreven journalistiek er misschien volkomen onbewolkt uit.

Blokker haalt ook geregeld het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren over de hekel. Dit volgens hem tandeloze ‘genootschap van rivalen' is nochtans verantwoordelijk voor de publicatie van een boekje waarin nagenoeg alle wezenlijke kwesties over de hedendaagse media op een aansprekende en veelal intelligente manier worden aangekaart. In de vorm van tien twistgesprekken tussen telkens twee hoofdredacteuren worden stellingen bediscussieerd als ‘Bloggers en burgerjournalisten zullen de professionele journalistiek verdringen' en ‘Commercialisering van de media bevordert de journalistieke mogelijkheden'. Geen theoretische betogen, maar met veel praktijkvoorbeelden gelardeerde oefeningen in pragmatisme en idealisme. De hoofdredacteuren nemen daarbij geen blad voor de mond. Evenmin vervallen ze in populistische kretologie.

Altan Erdogan, hoofdredacteur van het licht vulgaire Revu, werd gecast als voorstander van de stelling ‘Alleen door nieuws te populariseren kunnen veel kijkers, luisteraars en lezers bereikt worden'. Maar dat standpunt maakt hem niet blind voor de achterkant van dit verhaal: ‘Popularisering van het nieuws betekent dat de ganse journalistiek achter hetzelfde aanrent. Je bent bang dat je afwijkt en gaat uit die creatieve armoede achter de meute aan. Zodra het bot door de journalistieke kudde is afgekloven draaien we ons weer om en rennen snel naar het volgende item.'


Eenheidsworst

Dat bevestigt dan weer wel de analyse van Jan Blokker. Een diarree aan zogenaamd ‘pluriforme' opinies en bijlagen levert in de praktijk vooral eenheidsworst op. Te weinig komen journalisten nog toe aan het primaire werk: zelf op zoek gaan naar nieuws, dossiers uitspitten en opvolgen. Waar al die journalistieke energie dan wel in gaat zitten? Nog één keer de chef van het RTL-nieuws (over het razend populaire De wereld draait door): ‘Dat is geen nieuwsprogramma. Die parasiteren.'

‘Fuck het nieuws' is de perfecte leus voor De Pers, omdat de krant, zoals het zo mooi in het boek staat geformuleerd, veeleer wil beschrijven wat er aan de hand is dan wat er gebeurt. Maar dat kan ze alleen maar doen zolang er andere media bestaan die op degelijke wijze ook feiten naar boven graven.


DS, 26-05-2010 (Geert Buelens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB