'Het Westen is medeplichtig aan censuur'


Facebook en Twitter hebben de Arabische wereld helemaal niet bevrijd, zegt notoir internetscepticus Evgeny Morozov. Bovendien, zo beweert hij, vormen die sociale netwerken een bedreiging voor onze individualiteit.


De auteur, journalist en dwarskijker Evgeny Morozov wil graag dat we kritisch denken over het internet. Zelf deed hij dat vorig jaar bijzonder geestdriftig in zijn geruchtmakende boek The net delusion. Daarin gaat hij woest tekeer tegen ons naïeve geloof dat Twitter en Facebook dictators doen tuimelen en democratie laten bloeien. Onze goedgelovigheid brengt mensen in gevaar en moedigt dictators aan om het internet nog strenger te censureren, argumenteert hij. Zijn cynische kijk op de politieke rol van het internet ontwikkelde de Wit-Rus Morozov toen hij voor de ngo Transitions Online rondreisde in de voormalige Sovjet-Unie.

Dezer dagen profileert Morozov zich als een uitgesproken tegenstander van Facebook, het bedrijf dat wil dat we alles delen met onze vrienden. We praten met Morozov via een Skype-videoverbinding.


Waarom willen we zo graag geloven dat Twitter en Facebook de Arabische wereld hebben bevrijd?

'Facebook en Twitter bieden een makkelijke en oppervlakkige verklaring voor omwentelingen die een jaar geleden moeilijk te begrijpen waren. Weet je, als je in de media werkt en je moet iets uitleggen, dan vormt het internet altijd wel een perfecte verklaring. Het levert een sexy artikel op, en op een bepaald niveau van abstractie lijkt het ook geloofwaardig.'

'De zogenaamde Facebook- of Twitter-revoluties, die zijn natuurlijk op gang gebracht door plaatselijke factoren, zoals het Egyptische leger of de Egyptische rechters. Maar Twitter en Facebook als concrete aanleiding of verklaring, dat begrijpen de mensen, want die media gebruiken ze zelf.'

'We zitten bovendien met de vooronderstelling dat die technologiebedrijven een positieve invloed hebben, daarom bekijken we ze weinig kritisch. Zo geloven we ook dat bloggers per definitie voor vrijheid en democratie zijn én voor het Westen. En dat ze protesteren tegen hun regering. Maar bloggers vormen steeds meer een afspiegeling van de bevolking, en in landen als China of Iran zien we dat die bevolking overwegend de regering steunt.'


Maar kan dat dan kwaad, dat wij hier in het Westen Twitter en Facebook graag gebruiken om bepaalde fenomenen of evoluties te verklaren?

'Als autoritaire regimes in de westerse media lezen dat een bepaalde onlinedienst van plan is de volgende digitale revolutie te ontketenen, dan zien we vaak dat die regeringen die revolutie proberen te voorkomen. Ze blokkeren Twitter en gaan harder optreden tegen dissidenten. Een neveneffect van de hype over de Twitter-revolutie in Iran was dat de Iraanse regering overreageerde. Als er al echt verandering had kunnen plaatsvinden via het internet, dan werd die mogelijkheid daardoor weggevaagd.'


Het Westen exporteert instrumenten voor vrije meningsuiting, zoals Twitter, naar autoritaire regimes, maar verkoopt hen ook de apparatuur om het internet te censureren en af te luisteren. Hoe valt dat te rijmen?

'Historisch gezien is dat geen paradox. Frankrijk heeft de voormalige Tunesische president Ben Ali gesteund en de VS steunden Hosni Moebarak. Kadhafi zou zijn afluisterapparatuur gekocht hebben van een Frans bedrijf, nadat hij in Parijs Sarkozy had ontmoet. Het Westen heeft altijd een heel dubbelzinnige buitenlandpolitiek gehad, waarbij vrede en democratie worden gepromoot, maar dictators tegelijk worden gesteund.'

'Met Iran is er duidelijk geen vriendschappelijke relatie, maar toch zagen we westerse bedrijven mobiele netwerken met afluistermogelijkheden en andere instrumenten verkopen aan het regime. Heel wat Europese bedrijven hebben goed verdiend door te verkopen aan dictators, zonder dat daar veel ruchtbaarheid aan werd gegeven. Het Europese publiek moet zich bewust zijn van hoe die bedrijven de repressie vergemakkelijken. Als dat geen politieke kwestie wordt in Europa, zal die verkoop gewoon doorgaan.'


Vindt u het Westen medeplichtig aan internetcensuur?

'Door niets te ondernemen om hun bedrijven tegen te houden, zijn veel regeringen inderdaad medeplichtig.'


Neemt het blokkeren en afluisteren van het internet toe?

'De toestand wordt er zeker niet beter op. De gebruikte instrumenten worden gesofisticeerder. Bovendien krijgen bedrijven als Google en Facebook steeds meer controle over de publieke ruimte, en zij proberen anonimiteit van het internet te bannen.'

'De verspreiding van het mobiele web is een bijkomend gevaar omdat het heel makkelijk toelaat mensen te volgen. De opkomst van de biometrie, zoals toegepast bij gelaatsherkenning, is ook al geen vooruitgang. Over vijf tot zes jaar zal het mogelijk zijn om een foto van een betoging te bestuderen en iedereen op die foto te identificeren door te vergelijken met foto's op het internet. Maar regeringen treden niet op om hun bedrijven te reguleren en ik zie ook geen groter wordend bewustzijn bij de bevolking. Het wordt er niet beter op.'


Maar China heeft zelf technologiebedrijven zoals Huawei. Het heeft toch geen westerse apparatuur nodig om het internet te filteren?

'Ik heb een hekel aan dat defaitisme. Natuurlijk kun je er wat aan doen. Huawei werd in november gedwongen om Iran te verlaten, of mag daar in elk geval toch niet meer uitbreiden omdat er wereldwijd druk is uitgeoefend. Als ze zaken deden in Iran, zouden ze geen zaken meer kunnen doen in Amerika. De grote Chinese bedrijven zijn geen idioten. Als ze in Amerika en Europa willen werken, moeten ze zich gedragen.'

'Die Chinese bedrijven maken hun technologie bovendien niet vanaf nul: ze hebben westerse leveranciers en partners nodig. Veel Chinees onderzoek naar gelaatsherkenning gebeurt met Chinees overheidsgeld aan westerse universiteiten. Er is geen enkele voor de hand liggende reden waarom een westerse onderzoeksinstelling onderzoek zou doen voor China in technologie die kan worden gebruikt voor repressie. Als dat onderzoek niet gebeurt, dan kan die technologie veel minder snel worden ontwikkeld. We kunnen China vertragen, en in die tussentijd kunnen andere factoren China transformeren.'


In de 'New York Times' bent u onlangs hevig uitgevaren tegen Facebook. Wat hebt u tegen dat medium?

'Mijn frustratie is dat het internet fundamenteel aan het veranderen is. Het wordt “sociaal,, omdat Facebook de nieuwe “tussenpersoon, is geworden tussen ons en het web. Meer en meer activiteiten vereisen dat je een Facebook-account hebt. En meer en meer activiteiten kun je niet meer in je eentje doen, je doet het op Facebook en het is zichtbaar voor al je vrienden. Facebook verspreidt het idee dat dat je je beter zult voelen als je die dingen samen doet.'

'Die logica wil ik uitdagen. Ik zeg dat er goede burgerlijke redenen zijn om je te verzetten tegen die visie. Je verliest iets, doordat je het web niet meer individueel verkent. Je kunt nu zelfs The Guardian of The Washington Post lezen zonder Facebook zelfs maar te verlaten. Misschien maakt dat het internet efficiënter, maar misschien heeft het ook gevolgen voor de samenleving die we nog niet voorzien.'


Wat is dan het gevaar?

'Het liberalisme als politieke filosofie wil niet graag grenzen opleggen aan het individu. Individuen willen gekke dingen doen, zonder overleg met de gemeenschap. Meer en meer worden de dingen “sociaal,, en dat is het tegendeel van wat het liberale individu wil. Er is ook een groot gevaar voor onze privacy. Én er is het grotere gevaar dat het web zelf desintegreert, dat het geen zin meer heeft om op het web te surfen. Maar daar hebben we nog niet over nagedacht.'

'Wat zijn de voordelen van surfen? Dat je soms terechtkomt op pagina's waar je op voorhand geen benul van had en dingen ziet die je niet verwacht had. Kan Facebook dat ook bieden? Ik zeg niet met zekerheid dat de Facebookervaring slechter is, maar het is anders - en we hebben niet voldoende nagedacht over wat we verliezen en wat we winnen.'

'Op het web kan iedereen een website beginnen over gelijk wat, en al surfend kun je daarop terechtkomen. Op Facebook moet je de regels en logica van Facebook volgen. Er komen tussenpersonen in het proces, en dat kan ertoe leiden dat onpopulaire of contraire ideeën ontbreken. Ik weet niet zo zeker dat ze de wereld ten goede veranderen en ik zou daar graag een veel breder debat over zien.'


Gaat uw volgende boek daarover?

'Het ligt in het verlengde daarvan. In Silicon Valley, en in de technologiewereld in het algemeen, heersen een aantal vooronderstellingen. Wanorde, inefficiëntie, ondoorzichtigheid, desorganisatie, chaos... die worden gezien als slecht. Ook de individualiteit wordt als slecht gezien. Facebook wil de wereld opener en transparanter maken, Google wil alle kennis van de wereld organiseren, Wikileaks wil regeringen open en transparant maken, Apple wil het internet en onze ervaring met technologie naadlozer maken.'

'Maar volgens de democratische theorie en het liberalisme kan wanorde ook wel eens goed zijn, dat ondoorzichtigheid soms nodig is. Ook inefficiëntie is vaak geweldig, want met een perfect efficiënte overheid zitten we in een 1984-samenleving. Soms heeft zelfs hypocrisie zijn voordelen. Ik argumenteer dat Silicon Valley ons een toekomst wil opleggen die misschien heel goed is voor het kapitalisme en voor het consumentisme en voor innovatie, maar niet voor de liberale democratie. Het zal niet resulteren in origineel denkende, creatievere burgers die risico's durven te nemen. Ik argumenteer dat we evolueren naar een democratie waarin technologiebedrijven als tussenpersonen gaan optreden. Maar wat ze bieden, is eigenlijk vals. Daarom is de werktitel Silicon democracy.'


DS, 24-03-2012 (Dominique Deckmyn)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB