Een pil voor problemen, niet voor plezier

‘De echte vader van de pil’, Karl van den Broeck, De Bezige Bij Antwerpen, 224 blz.


‘De echte vader van de pil’ is de Belg Nand Peeters. Maar hij worstelde om zijn revolutionaire ontdekking te verzoenen met zijn geweten, schrijft Karl van den Broeck in het gelijknamige boek.


Nand Peeters was een feminist door wat hij zag. Als kind hoorde hij thuis dat weer een vrouw ‘in het kinderbed’ gestorven was – zijn vader had een ziekenhuis in Mechelen. Toen hij zich in 1946 in Turnhout vestigde als gynaecoloog, zag hij patiëntes die acht of twaalf kinderen kregen en nog zwanger werden toen ze de veertig al waren gepasseerd. Bij elke zwangerschap namen de complicaties toe, net als het risico dat moeder of kind verminkt uit de bevalling kwamen, of die niet overleefden.

Het was de periode dat er in België 100.000 tot 150.000 abortussen per jaar werden uitgevoerd, verboden en dus clandestien. En de periode dat de jonge verloskundige weleens een even jonge vader naar het Schipperskwartier stuurde om penicilline: de hoertjes lieten er zich door Britse soldaten betalen in penicilline, een middel dat het ziekenhuis niet altijd in voorraad had.


Audiëntie bij de paus

Peeters was ook een vernieuwer, die goed op de hoogte was van ontwikkelingen in laboratoria over de hele wereld. Hij kende Enovid, de Amerikaanse pil van Gregory Pincus, en wist dat de Duitse farmaciereus Schering ook tests deed met synthetisch zwangerschapshormoon. Toen hij de man van Schering in België leerde kennen, stelde hij zelf voor om klinische tests uit te voeren bij zijn patiëntes. Schering was, gezien zijn uitstekende reputatie, enthousiast.

Een groot probleem bij de Amerikaanse pil Enovid was de maandelijkse cyclus weer op gang krijgen. Na de eerste testronde kwam Peeters uit bij een veel lagere dosis zwangerschapshormoon en een dosis oestrogeen die precies dat probleem verhielp. Anovlar, de pil die hij met Schering op punt stelde, krijgt als eerste lof van vrouwelijke artsen als Eleanor Mears en Ellen C. Grant: eindelijk een volledig betrouwbare pil, zonder nare bijwerkingen, en gemakkelijk te gebruiken.

Dat Peeters, die ook een overtuigd katholiek is, zelf naar Schering stapte, was opmerkelijk. Maar hij redeneerde dat niet zwanger worden te verkiezen was boven abortus. En hij had goede hoop dat het Vaticaan tot dezelfde conclusie zou komen. Al helemaal toen hij in mei 1963 een audiëntie kreeg bij de vernieuwingsgezinde paus Johannes XXIII. Die overleed een maand later. Zijn opvolger Paulus VI riep de belangrijkste katholieke gynaecologen in 1964 in conferentie bijeen in Malta: ook daar was Peeters bij.

Uit zijn voorbereiding van de klinische tests is duidelijk dat hij rekening hield met katholieke bezwaren. De vrouwen die deelnamen aan de tests, hadden een medische reden om een voorbehoedsmiddel te willen. Ze hadden bijvoorbeeld al zeven kinderen, en een geschreven toestemming van hun man om de pil te nemen. Of ze leden aan een medisch probleem waarbij elke zwangerschap eindigde met een miskraam of een doodgeboren baby.

De bezwaren van de kerk lagen zo gevoelig dat noch Enovid in de Verenigde Staten noch Anovlar werden verkocht als ‘cyclusregelaars’. Omdat er in België tot 1973 geen reclame mocht worden gemaakt voor de anticonceptiepil, sprak Peeters in zijn vakliteratuur over een middel ‘om het ovarium tijdelijk tot rust te brengen’. Als Peggy Olson in de serie Mad men om de pil gaat, moet ze, geheel in overeenstemming met de tijdsgeest, een middel vragen ‘voor haar menstruatieproblemen’. In de volgende afleveringen zie je haar dikker worden, een frequent nevenverschijnsel van Enovid. En uiteindelijk wordt ze toch zwanger, omdat de arts haar niet goed heeft uitgelegd hoe ze de pil moet nemen.


Verzwijgen

Paulus wilde niet de paus zijn die de pil toeliet, zo bleek toen hij in 1968 Humanae vitae publiceerde: alleen periodieke onthouding was voor katholieken toegestaan als geboortebeperkingsmethode. Abortus was uit den boze en contraceptie was even erg.

‘Nand kon dat niet begrijpen’, zegt Karel Dergent van Ortho Pharmaceutica in het boek. ‘Dat was erger dan een tsunami.’ Na Humanae vitae zweeg Peeters zeker over zijn bijdrage aan Anovlar. Maar hij bleef de pil wel voorschrijven. ‘Je bent niet met de paus getrouwd. Het zijn jij en je man die beslissen over het aantal kinderen’, zei hij blijkbaar tegen een patiënte.

Maar met de Summer of love en de bijbehorende seksuele revolutie, die ook van 1968 dateren, wilde ook Peeters niet worden geassocieerd. ‘Als een gezin edelmoedig vruchtbaar geweest is en een van de (medische of sociale, red.) redenen dringt zich op, dan heeft het geen zin te spreken van zonde tegen de vruchtbaarheid’, schrijft hij in 1964. Het toont hoe hij de pil is blijven zien: als een middel voor getrouwde stellen die al kinderen hadden. Niet voor ongetrouwde vrouwen, en al helemaal niet als ze geen vaste partner hadden, zoals de Peggy Olsons van toen.

Dat is interessant, want het zijn geen argumenten uit een lang vervlogen tijd. De pil is niet overal gemeengoed: in Japan werd ze pas in 1999 toegelaten. Amerikaanse bedrijven mogen sinds kort beslissen of de medische verzekering de pil van hun vrouwelijke werknemers terugbetaalt of niet: als ze vinden dat anticonceptie tegen hun morele waarden indruist, dan moeten die vrouwen maar verzwijgen dat ze de pil nemen. Net als in de jaren 60.


Blog DS, 30-10-2014 (Inge Schelstraete)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB