Het is weer ieder voor zich


België eindigt het jaar zonder regering. Er is eigenlijk al anderhalf jaar geen regering geweest, alleen een verzameling meerderheidspartijen die elk hun eigen agenda volgen, kijkt MARC REYNEBEAU achterom.


Het voorbije anderhalf jaar kreeg ik vaak buitenlandse journalisten over de vloer die iets wilden weten over de Belgische zaak. Zeker het eventuele uiteenvallen van het land bracht hen in een niet van enige sensatiezucht gespeende staat van opwinding. Maar nooit kreeg ik daarbij de vraag die een Nederlands radiomeisje me vorige week vrijdag stelde, op het moment dat de regering-Leterme I aan het kapseizen was: of ik er nog trots op was om Belg te zijn - en ze bedoelde dat allerminst in communautaire zin.

De vraag illustreerde dat buitenstaanders een dieptepunt in de politieke zeden hadden ontwaard. Het tekent overigens de democratische weerbaarheid van de politiek dat het ontslag van het kabinet de enige mogelijke sanctie kon zijn voor deze inbreuk op de scheiding der machten - al blijven de protagonisten, premier Leterme voorop, overtuigd van hun onschuld.

Wat sommige ministers rond het Fortis-arrest uitspookten, was het equivalent van wat op de beurs handel met voorkennis heet, en dat is een fundamentele inbreuk op de spelregels. Maar zo'n incident zegt nog niets over het spel zelf. Op een analoge manier kwam het kabinet Leterme I ten val door een procedurekwestie, niet door politieke meningsverschillen.

En daar ontbreekt het nochtans niet. Het huidige bestuursvacuüm versluiert een impasse die de Wetstraat al anderhalf jaar verlamt. Meer nog, pas het bankenalarm en de economische depressie gaven de regering voor het eerst een zin van bestaan, al bestond dat slechts uit pappen en nathouden. Zo hebben zelfs meerdere oppositiepartijen het begrepen, die een doorstart van het kabinet niet ongenegen zijn: omdat er dringend op de winkel te letten valt.

Het begon anderhalf jaar geleden nochtans beloftevol. Een eclatante verkiezingsoverwinning maakte CD&V tot de onbetwiste marktleider in Vlaanderen en deed de MR in Franstalig België voor het eerst boven de PS uitstijgen. Zo lag een nieuwe coalitie voor de hand. Zoals Guy Verhofstadt in 1999 met paars-groen wilde 'breken met het verleden' (zo stond het in de regeerverklaring), zo wilde ook Leterme met oranje-blauw een radicale koerswending: breken met 'paars'.

Hoe dat dan moest met de helft van paars in het kabinet - de liberale partijen en enige tijd zelfs Verhofstadt als interim-premier - was echter minder duidelijk. Het probleem was meer bepaald dat de coalitie van bij het begin alleen berustte op berekening, letterlijk op wiskunde: de meerderheid in het parlement. Van enige wil om daarop een gezamenlijk project op te bouwen, is daarentegen nooit sprake geweest.

Bij gebrek aan collectieve visie, werd de coalitie een grabbelton met voor elk wat wils. Oranje-blauw combineerde de idee van een grootschalige staatshervorming, waarvan de Franstaligen nooit de goede zin inzagen, met een centrumrechtse sociaaleconomische heroriëntering. Die wilden de liberalen het liefst in een even grootschalige belastingverlaging vorm zien krijgen, al dreigden ze de zo al armlastige staatsfinanciën danig in het ongerede te brengen.

Het ging van kwaad naar erger. Het communautaire project liep vast in wederzijds huwelijksbedrog. Het was niet voorbereid, blauwdrukken ontbraken, uitspraken over 'vijf minuten politieke moed' wekten de indruk dat er niet eens over te onderhandelen viel. Zo trad dan de PS tot de coalitie toe, opdat het kabinet over de noodzakelijke tweederde meerderheid zou beschikken. Maar met die meerderheid viel weinig aan te vangen omdat er toch amper schot kwam in de staatshervorming. En bovendien verwaterde daardoor ook nog eens het oranje-blauwe project, dat voortaan helemaal mossel noch vis werd.

Al toen Yves Leterme dit voorjaar eindelijk premier kon worden, lag de dubbele mislukking vast. Het ontbrak de coalitie aan een interne consensus, zodat al evenmin sprake kon zijn van enige onderlinge solidariteit. Elke meerderheidspartij bleef haar eigen stokpaardjes berijden. Dat ontlokte Jean-Luc Dehaene van op de zijlijn de opmerking dat de meerderheidspartijen zich maar bleven gedragen alsof ze nog altijd campagne aan het voeren waren.

Ze leken daar ook goede redenen voor te hebben, met de regionale en Europese verkiezingen van juni volgend jaar in het vooruitzicht. Al in september verklaarde vicepremier Didier Reynders, die ervoor even zijn petje als MR-voorzitter opzette, de campagne met zoveel woorden voor geopend. Dat maakte de opiniepeilingen altijd belangrijker dan pakweg de nieuwste statistieken van de Nationale Bank. En ondertussen bleef het kabinet maar sukkelen van de ene gemiste deadline naar de volgende niet ingeloste belofte.

Medio 2008 meende Leterme dat hij in een impasse was geraakt doordat hij tegen 'de limieten van het federale overlegmodel' was aangebotst. Maar eigenlijk ontbrak het zijn coalitie in de eerste plaats altijd aan samenhang, onderling vertrouwen en leiderschap.

Dat blokkeert zelfs een bestuurstechnisch mineur dossier als het asielbeleid: minister Annemie Turtelboom (Open VLD) krijgt haar rondzendbrief over de regularisaties maar niet rond. De kritiek van meerdere CD&V-politici van ACW-signatuur op Turtelboom toont aan dat de grond van het meningsverschil nochtans niet ligt in een conflict tussen Vlaamse en Franstalige partijen, als is die manier van denken ondertussen een vertrouwd maar bedrieglijk sjabloon geworden.

Ze is bedrieglijk omdat ze het uitzicht versluiert op het probleem en dus op zijn mogelijke oplossing. De spanning getuigt veeleer van een polarisatie tussen links en rechts. En het dossier blijft vooral nuttig voor de electorale profilering. Want Open VLD wil vooral geen herhaling van het debacle dat de partij indertijd rond het migrantenstemrecht meemaakte. Electoraal is die profilering bovendien gratis, want de migranten in kwestie hebben toch geen stemrecht.

De politieke verlamming die zich sinds juni 2007 van de Wetstraat meester heeft gemaakt, is zelfs besmettelijk. De oppositie kon hard te keer gaan tegen de regering, die er noch communautair, noch budgettair iets van terecht kon brengen en allerminst blijk gaf van het 'goede bestuur' waarvan de premier zijn handelsmerk had willen maken. Maar ze bood vooral de negatieve kritiek en het populisme alle kansen. De socialisten hadden weinig originele gedachten te formuleren toen de kredietcrisis uitbrak, de groenen wonnen niet aan geloofwaardigheid naarmate de gevolgen van het klimaatalarm duidelijk worden.

In de bankcrisis leek het kabinet-Leterme dan toch zijn nut te kunnen bewijzen. De premier was zelf altijd de eerste om te onderstrepen wat velen inderdaad dachten: dat de regering kordaat en efficiënt had gereageerd toen het bankwezen dreigde te kapseizen. Leterme vond zichzelf opnieuw uit: niet langer de architect van een nieuw België, wel de pompier die een potentieel rampzalige uitslaande brand kan blussen. De Vlaams-Waalse, christendemocratisch-liberale as Leterme-Reynders bleek voortreffelijk te werken.

Maar zelfs dat bleek een hogere kostprijs - of meer verbeelding - te vragen dan de regeringsmeerderheid politiek kon ophoesten. Want allicht uit zorg om haar enige succes tot nu toe te vrijwaren - het delicate Fortis-kaartenhuisje - wilde de regering te allen prijze verhinderen dat deze keer de rechtbank roet in het eten kwam strooien. Met de gekende gevolgen.

Als nu de veteranen van de politiek als Suzanne van Interlabor het boeltje moeten zien te redden, moet de impasse wel heel diep zitten.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant


DS, 27-12-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB