Justitie is nog vaak een boze droom


De Belgische justitie is geen 'kafkaiaanse nachtmerrie' meer. Maar de manier waarop in ons land processen verlopen, blijft volgens topadvocaat Bruno Schoenaerts 'middeleeuws'.


Met zijn boek De Belgische justitie. Een kafkaiaanse nachtmerrie maakte Bruno Schoenaerts (54) in 1995 een genadeloze analyse van de pijnpunten van ons gerechtelijk systeem. De Belgische justitie functioneerde volstrekt niet naar behoren en was doodziek, luidde zijn conclusie. Hoe luidt Schoenaerts oordeel vandaag, twaalf jaar en vele noodplannen voor justitie later?

'Mijn analyse van toen was juist', zegt hij. 'Ik neem er niets van terug. De situatie was rampzalig. Het was de tijd dat ik schreef dat de procedureregels ten dienste stonden van het grote comfort van de rechter en van onwillige procespartijen. De onnozelste fout volstond om een zaak in de prullenmand te doen belanden. De kleinste futiliteit werd aangegrepen om een zaak niet meer te moeten behandelen.'

'Daar bestonden schandalige voorbeelden van. Ik heb het zelf meegemaakt, als advocaat van een verdachte in een btw-carrouselfraude. Het ging om een gigantisch bedrag: 25 miljoen euro, een miljard Belgische frank. Het strafdossier was door de handen van verschillende parketten gegaan. En wat bleek? Op een van de documenten ontbrak het visum van de onderzoeksrechter. Eén stempeltje. Het was voldoende om de hele zaak af te schieten. En het toppunt was dat niemand van de advocaten dat had gezien, maar dat de rechter dat zelf “ambtshalve, aanbracht.'

'Het was de tijd dat de Nederlandse televisie naar Antwerpen afzakte om te komen kijken in welke omstandigheden de rechtbanken er moesten werken. Op de griffies werkten ze nog met aftandse schrijfmachines. De journalisten aan wie ik dat vertelde, geloofden me niet, en ik heb ze toen meegenomen naar de griffie. Je moest het inderdaad met eigen ogen zien om het te geloven.'


Hoe luidt uw diagnose over de Belgische justitie vandaag?

'Er is ontzettend veel veranderd, dat kun je niet ontkennen. Het is een verschil van dag en nacht. De volksopstand naar aanleiding van de affaire-Dutroux is heilzaam geweest. Het heeft onze politici ertoe aangezet het verweesde ministerie van Justitie weer op de kaart te krijgen. Met succes. Je kunt de situatie vandaag niet meer vergelijken met de schandalige toestanden van toen.'

'Er heerst bijvoorbeeld een andere mentaliteit onder de magistraten. Het is niet langer de “wet van het minste werk, die regeert. Dat kon ook moeilijk anders: als je tien jaar lang bijna elke dag kritiek moet slikken, dan brengt dat wel wat teweeg, ook bij magistraten.'

'Het zijn ook andere mensen die rechter zijn. Er is komaf gemaakt met de politieke benoemingen en dat is duidelijk te merken. De rechters vandaag zijn jonge, goed opgeleide juristen die via een examen tot de magistratuur zijn toegelaten. Die jonge rechters zijn kwalitatief veel hoogstaander dan wat wij in 1995 gewoon waren. De rechtbanken zaten toen vol mensen die fysiek of mentaal niet opgewassen waren tegen hun taak. Er waren toen ook goede magistraten. Maar zij konden het slechte imago van de justitie niet keren. We moeten er ook bij zeggen dat rechters toen heel slecht betaald werden. Sindsdien zijn er toch wat loonaanpassingen gebeurd.'

'De rechters gooien er vandaag niet meer met de pet naar, zoals vroeger te veel gebeurde. Ze schrijven ook vonnissen in normaal, begrijpelijk Nederlands. Dat is heel wat. Als je vroeger geen vijf jaar rechten had gestudeerd, kon je niets van een rechterlijke beslissing begrijpen. Nu putten rechters zich uit om verstaanbaar Nederlands te gebruiken. Dat is een hele verbetering.'


In uw boek pleitte u ook voor de invoering van een opgelegde proceskalender. Die is er nu, sinds 1 september.

'Ongeveer de helft van de ideeën uit mijn boek is intussen gerealiseerd. Die ideeën waren niet zo origineel. Ik heb alleen gekeken hoe het er in het buitenland toeging. De opgelegde proceskalender, bijvoorbeeld, bestond in heel Europa, behalve in België.'

'Sinds 1 september zijn in burgerlijke zaken niet langer de partijen de baas over het verloop van een proces. De rechter kan nu van meet af aan vastleggen wanneer de advocaten moeten komen pleiten, en wanneer de uitspraak zal vallen. Die verplichte procesagenda is een zeer goede zaak. Je ziet dat rechters die wet ook ernstig nemen en toepassen. Dat heeft zijn effect. Processen zullen niet langer jaren duren, maar binnen een redelijke termijn afgehandeld zijn.'


Wat is een redelijke termijn?

'Als je een uitspraak binnen een jaar hebt, is dat een redelijke termijn. Door een andere recente wet kan de rechter zo'n agenda ook aan deskundigen opleggen (de vertraging in expertiseverslagen is een belangrijke oorzaak van gerechtelijke achterstand, nvdr). Dat zijn allemaal maatregelen die de ontslagnemende regering in haar laatste maanden heeft genomen. Ik hield mijn hart vast. Ik dacht dat het er weer niet van zou komen.'


Toch zien mensen de gerechtelijke achterstand als het grootste pijnpunt van de Belgische justitie.

'Ik lees dat ook in de berichten over de justitiebarometer. Ik heb daar een dubbel gevoel bij. In Antwerpen, bijvoorbeeld, is er geen achterstand meer. Hier, kijk zelf maar (legt een lijst voor van de laatste 'fixatiedata' voor het hof van beroep in Antwerpen, nvdr). Wanneer is de uiterste datum voor de behandeling van een zaak? September 2008. Maar bij veel kamers is het veel vroeger.'

'Ik sta er niet om bekend een hielenlikker van de magistratuur te zijn. Maar ik zeg het open en vrank: waar is in Antwerpen de achterstand? Het is ooit anders geweest. In de periode van mijn boek duurde het vijf tot zes jaar vooraleer het hof van beroep een uitspraak deed. Als je de tegenpartij aan het lijntje wilde houden, ging je gewoon in beroep, en je was voor jaren vertrokken.'


Hoe is die situatie zo drastisch veranderd?

'Omdat, ere wie ere toekomt, enkele leidinggevende magistraten met de vuist op tafel hebben geslagen en gezworen hebben dat men hun het verwijt van de achterstand niet meer zou kunnen maken. De rechters hebben intern orde op zaken gesteld. De vorige minister van Justitie wilde een manager aan het hoofd van elke rechtbank plaatsen, maar daar wilden de rechters in Antwerpen niet van horen. En ze hebben gelijk, want ze hebben zelf hun verantwoordelijkheid genomen.'


In Brussel, daarentegen...

'In Brussel zouden ze zo'n manager goed kunnen gebruiken. Na de publicatie van mijn boek ben ik enkele keren in debat gegaan met Guy Delvoie van het hof van beroep in Brussel. De man zei in 1995: “Geef me vijftien jaar en de achterstand in Brussel is weg., Maar wat lees ik vandaag in De Juristenkrant, dat een vraaggesprek met Delvoie afdrukt? De situatie is er vandaag niet op verbeterd, maar verslechterd. En Brussel heeft nochtans de hulp gekregen van plaatsvervangende rechters van hoge kwaliteit - professoren, notarissen en dergelijke - die voor een habbekrats de achterstallige rechtszaken hebben behandeld.'

'Ook uit eigen ervaring weet ik dat de situatie in Brussel dramatisch is.'


Hoe komt dat, volgens u?

'Ik weet dat niet. Maar ik ben blij dat ik daar niet elke dag als advocaat hoef te werken. Ik beklaag de mensen die in de hoofdstad hun recht willen halen.'

'De input van dossiers is in Brussel veel groter, wordt dan gezegd. Maar dat kan toch niet de verklaring zijn? Antwerpen is toch geen klein, provincialistisch nest? Het aantal dossiers is ook in Antwerpen aanzienlijk. In Antwerpen hebben ze orde op zaken gekregen, en in Brussel lukt dat maar niet. Wiens schuld dat ook is, de politiek mag de mensen daar niet aan hun lot overlaten. De volgende regering moet een speciale regeringscommissaris naar Brussel sturen, want de achterstand is er een absoluut schandaal. Daar is de titel van mijn boek, Een kafkaiaanse nachtmerrie, nog helemaal van toepassing.'

'Het is gemakkelijk te zeggen dat dat komt door een tekort aan mensen en middelen. Dat horen we nu al zolang. Ergens in de organisatie is er een pertinente onwil om iets aan de achterstand te doen. Ergens is er sabotage, door een groep mensen.'


In 1995 pleitte u ook voor de oprichting van een eenheidsrechtbank. Er gaat te veel energie verloren door de opsplitsing van de rechterlijke organisatie in honderden kleine rechtbankjes. En kijk: het idee duikt nu op in het regeerakkoord over justitie.

'De eenheidsrechtbank is er nog altijd niet, en dat is onzinnig. Ik heb de rechterlijke organisatie vergeleken met een piramide, met duizenden bouwstenen. Maar die bouwstenen staan niet met elkaar in contact. Het zijn geen communicerende vaten.'


'Bij justitie is alles oneindig gefragmentariseerd. Elk koninkrijkje heeft zijn chef, met eigen personeel. Elke vrederechter heeft zijn griffier, elke rechtbank van eerste aanleg zijn hoofdgriffier. Dat is toch krankzinnig?'

'Ik ken een vrederechter, en ik mag zijn naam noemen: Paul Wildiers. De man is vrederechter in Kapellen en heeft - bekent hij mij - aan zijn werk een fulltime bezigheid gedurende twee dagen van de week. Dan zit zijn werk erop. Ik wil wel meer doen, zegt hij. Laat de vrederechters bijvoorbeeld ook de korte gedingen in echtscheidingszaken doen. Nu al beslissen de vrederechters over dringende maatregelen bij een scheiding, maar de korte gedingen zijn de bevoegdheid van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg.'

'Volgens die vrederechter wil de politiek er in Kapellen nog een vredegerecht bij creëren. “Dan heb ik nog minder te doen', zegt hij.'

'De politiek denkt ook te weten dat de arbeidsrechtbanken nog ruimte hebben en met te veel mensen zijn voor het werk dat ze hebben. En wat doet de regering? Die schuift de schuldbemiddeling, een systeem dat goed werkt, door van de overbelaste rechtbanken van eerste aanleg naar de arbeidsrechtbanken.'


'Dat is toch krankzinnig? Welke rechter welke materie behandelt, hangt bij ons af van een parlementair debat en een politieke beslissing.'

'Het is gênant om dit uit te leggen. Vanuit managementstandpunt is dat je reinste onzin. Dat zou intern uitgemaakt moeten worden. Nee, bij ons moet de burger op zoek naar de rechter die bevoegd is. De justitie moet ervoor instaan dat de burger bij de juiste rechter terechtkomt.'


Het is een oude klacht: sommige rechters kreunen onder het werk, terwijl anderen een prettig leventje leiden.

'Dat is precies een gevolg van de afwezigheid van een eenheidsstructuur. Aan de binnenzijde van de piramide veroorzaakt dat veel ellende. Het werk is ongelijk verdeeld en tussen de rechtbanken is er geen samenwerking, maar heerst er een door niemand gewilde concurrentie.'


DS, 17-11-2007 (Filip Verhoest)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB