Het Westen bepaalt het spel niet meer


Wat als opkomende machten onze waarden niet delen? Slot van een serie over het onvermogen van de internationale politiek.


De afgelopen weken ging het over het onvermogen om de grote vraagstukken van deze tijd op te lossen, de grote vraagstukken over identiteit, klimaatverandering, schaarste. Er is nog een vierde internationale kwestie die voor hoofdbrekens zorgt: de veranderingen in de machtsverhoudingen. Ook hier geldt dat het probleem nauwelijks oplosbaar is omdat het een mate van internationale samenwerking vereist die geen precedenten kent. Bovendien zijn de lidstaten van de Europese Unie vooral met zichzelf bezig. Daarnaast zullen landen, vooral de rijke, westerse landen en de opkomende BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) de strijd aangaan om hun welvaart zo veel mogelijk te behouden. Zij zijn zijn nauwelijks bereid concessies te doen die grote economische gevolgen hebben.

Begin juli verklaarde de G8 (de groep van de zeven rijkste landen plus Rusland) om in 2050, dus ver na het overlijden van de huidige leiders, de uitstoot van broeikasgassen te halveren. Of dat wordt gehaald is de vraag. Want bijna tweehonderd landen moeten onder leiding van de VN onderhandelen. Zulke onderhandelingen leiden per definitie tot een zwak compromis. Harde maatregelen zijn mogelijk, mits de ondergang van de wereld vrijwel zeker is. Maar dan komen die onderhandelingen te laat.

De vraagstukken worden nog moeilijker oplosbaar omdat ze met elkaar samenhangen: de opkomst van de BRIC-landen leidt tot hogere grondstoffenprijzen en meer uitstoot van CO2; de uitstoot van deze broeikasgassen leidt tot klimaatverandering; klimaatverandering leidt tot migratie; migratie leidt tot aantasting van onze identiteit. En dan hebben we het nog niet eens over aanstaande conflicten als resource wars, zoals de strijd om grondstoffen in het Noordpoolgebied, en de gevolgen van de verschuivende machtsverhoudingen in de wereld.

De opkomst van de BRIC-landen heeft onvoorziene gevolgen voor het Westen. Politiek en psychologisch vereist machtsdeling een ongekende omschakeling. Het westerse handelen in de internationale politiek is gebaseerd op economische en militaire macht. Alleen westerse landen verdedigen overal ter wereld hun economische belangen en beschermen de mensenrechten met militaire macht en economische sancties; we hadden gek opgekeken als China een humanitaire interventie in Noord-Ierland had uitgevoerd.

Het hele systeem van internationale betrekkingen is een westerse uitvinding, variërend van soevereine landen tot het internationale recht en ’universele’ waarden zoals democratie en humaniteit. En van instituties zoals de VN en de Wereldhandelsorganisatie, tot het stelsel van vrijhandel.

Veel opkomende machten delen onze spelregels niet. Samuel Huntington begon in de jaren negentig een discussie over de clash of civilisations, de strijd tussen het christelijke Westen en de islam. Die strijd lijkt nu plaats te maken voor een clash tussen democratieën en autocratieën.

Een probleem is dat autocratieën de grondstoffen bezitten waar de democratieën van afhankelijk zijn. Volgens de gangbare westerse economische opvattingen zullen de bezitters hun grondstoffen aan het Westen blijven verkopen omdat ze het niet in de grond willen laten zitten. Maar in een tijd van schaarste valt er voor de leveranciers wat te kiezen. Jammer voor ons, maar het Westen heeft in deze strijd een slechtere uitgangspositie dan voor Huntingtons strijd tussen de beschavingen.

Waarom zouden landen hun grondstoffen verkopen aan westerse landen zie ’zeuren’ over mensenrechten? Afrikaanse landen hebben de conclusie al getrokken en gaan nauwe banden aan met China. Europa en Amerika hebben het nakijken. Venezuela wil de Verenigde Staten geen olie meer leveren, maar heeft geen keus omdat alleen Amerikaanse raffinaderijen zware, zwavelrijke olie aankunnen.

China gaat dit soort raffinaderijen nu ook bouwen. En waarom zou Iran ook gas aan het Westen gaan leveren als dat gas naar China kan gaan, dat geen punt maakt van Teherans kernprogramma? En waarom zou het Kremlin de steeds groter wordende Europese afhankelijkheid van het Russische gas niet omzetten in politieke invloed?

De rollen worden door een aantal landen langzaam omgedraaid. Het Westen bepaalt steeds minder de regels van het spel. Door schaarste, klimaatveranderingen en economische groei van grondstoffenrijke landen kan een ongekende machtsstrijd ontstaan.

Dit proces is alleen te stoppen als de wereld door grondstoffenschaarste, de kredietcrisis en klimaatcatastrofes in een crisis komt. Op dat moment lijkt het Westen weer in het voordeel, omdat voorlopig alleen rijke geïndustrialiseerde landen de veerkracht hebben een dergelijke crisis op te vangen.

Maar dat is een schrale troost.

Rob de Wijk, directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies


Trouw, 09-08-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB