Ik moord, dus ik ben


Bij het bloedbad in Christchurch is er volgens Chams Eddine Zaougui meer aan de hand dan militant racisme.


De komende dagen en weken zal druk gespeculeerd worden over de drijfveren van de 28-jarige Brenton Tarrant, die op 15 maart vijftig moskeegangers koelbloedig doodschoot in het Nieuw-Zeelandse stadje Christchurch. Wat bezielde hem om een slachtpartij aan te richten en te livestreamen?

Als we de dader mogen geloven, wilde hij het Westen door middel van geweervuur zuiveren van moslims die hij als indringers beschouwt. Iemand moet het doen, redeneert hij in zijn 74 pagina’s tellende manifest De grote verdringing, die hij voor zijn gruweldaad online plaatste. Iemand moet de ‘massale immigratie’ van moslims een halt toe roepen. De verklaring lijkt zo klaar als een klontje: Brenton Tarrant is een blanke, militante racist, een extreemrechtste ‘jihadist’. Zonder die giftige ideologie zouden die vijftig moslims na het vrijdagsgebed naar huis gegaan zijn.

Ik ben daar niet zo zeker van. Volgens mij is er nog een belangrijke drijfveer waar Tarrant en commentatoren het niet over hebben, en ze heeft weinig met ideologie te maken. Als ik Tarrant’s manifest bekijk, valt me iets anders op. ‘Ik ben maar een gewone man van 28’, schrijft hij. Het zit hem in dat woordje ‘maar’. Zou het kunnen dat Tarrant geen gewone man meer wilde zijn? Zou het kunnen dat hij niet langer anoniem wilde zijn? En hoe zorg je er in een tijd van snel en alomtegenwoordig nieuws voor dat je op de voorpagina’s van grote, internationale kranten verschijnt? Hoe boost je je ‘populariteit’ op sociale media? Niet door beroemd te worden: dat kost tijd, inspanning, talent en geluk. Wel door berucht te worden. Stel een afschuwelijke daad en alle media richten hun zoeklicht op jou.

De gelijkenis met de Noorse massaschutter Anders Behring Breivik is interessant. Niet zozeer omdat Breivik, naar wie Tarrant in zijn document verwijst, een oorlogszuchtige anti-islamitische extremist is. Maar omdat ook Breivik probeerde om zijn onopmerkelijke leven zin te geven – hij was werkloos en woonde op zijn tweeëndertigste bij zijn moeder. Op 21 juli 2011 was Breivik een doodgewone man met doodgewone naam, op 22 juli was hij een van ’s werelds bekendste massamoordenaars.

Zowel Tarrant als Breivik zullen ontkennen dat ze mensen doodschoten om in het pantheon van massamoordenaars opgenomen te worden. Tijdens een politieverhoor benadrukte Breivik dat de bom die hij voor een regeringshoofdkwartier tot ontploffing bracht en de 77 mensen die hij vermoordde niets meer waren dan ‘vuurwerk’, bedoeld om de aandacht te vestigen op zijn manifest. Ook Tarrant stelt zichzelf voor als een soldaat voor de hogere zaak.

Volgens mij is het andersom: de ideologie is ondergeschikt aan het geweld, ze dient vooral om het geweld te legitimeren en er betekenis aan te geven. In dat opzicht hebben Tarrant, Breivik en jihadistische terroristen meer met elkaar gemeen dan ze ooit zullen toegeven. Ze willen aan hun grijze bestaan ontsnappen. Vaak sluiten ze zich op en gaan alleen nog met gelijkgezinden om, vaak online. Ze doden de tijd door zich te verdiepen in heroïsche verhalen over ridders en krijgers. Soms storten ze zich in gewelddadige computerspelletjes, totdat ze beslissen om zelf zo’n held te worden, in de echte wereld. Het is geen toeval dat Tarrant zijn ijzingwekkende bloedbad live filmde en via Facebook deelde. Hij wilde gezien worden. Ik moord, dus ik ben.

Voor de goede orde: natuurlijk moet een samenleving alles doen om haatdragende ideeën te bestrijden, ongeacht of ze islamitisch geïnspireerd zijn of van extreemrechtse signatuur. Maar de ontnuchterende en meedogenloze realiteit is dat er altijd boze en getroebleerde mannen met megalomane opvattingen zullen rondlopen, mannen die hun stempel op de wereld willen drukken door onschuldige burgers te vermoorden.

Haat kun je niet uitroeien. Ook de ‘iedereen beroemd’-cultuur van duimpjes, hartjes en shares zal niet gauw verdwijnen. Daarom is het zo belangrijk dat een land alles doet om te vermijden dat semi-automatische wapens in de handen van burgers terechtkomen. Een gek zonder wapens is alleen maar een gek. Zoals een extremisme-expert ooit zei: ‘Breivik zou een tragikomische figuur zijn, als hij geen 77 mensen had gedood.’

Hetzelfde geldt voor Tarrant. Als hij niet zo makkelijk aan een wapen was geraakt, was de kans kleiner dat hij zijn zieke fantasie kon realiseren. Wikipedia zou geen pagina aan hem wijden en 50 mannen, deze keer moslims, zouden nog in leven zijn.


DS, 18-03-2019 (Chams Eddine Zaougui)