Crisis is geen excuus


Crisis of geen crisis, de vergrijzing gaat onverminderd door. Om voorbereid te zijn op de toekomst, zijn er nog altijd ingrijpende hervormingen nodig, zegt PIETER TIMMERMANS. We mogen de crisis niet als een excuus gebruiken om daar niets aan te doen. Zeker niet nu de openbare financiën weer diep in het rood duiken.


De voorbije dagen gooide de Hoge Raad voor Financiën een stok in het hoenderhok. De openbare financiën gaan zwaar in het rood. Een besparing van 15 miljard euro is nodig. Bij deze cocktail van begrotingsproblemen voegt zich nog een bijzonder zware politieke uitdaging. De vergrijzing van de bevolking samen met een te lage activiteitsgraad brengt ons stilaan in de gevarenzone waarin de groep van kiezers die ziek, gepensioneerd of werkloos zijn, even groot wordt of zelfs groter dreigt te worden dan het aantal kiezers dat nog aan de slag is. Moeilijke maatregelen nemen tegen 50procent van de kiezers in, is voor welke politieke partij ook, geen aantrekkelijk vooruitzicht.

Vaak stel ik echter opnieuw dezelfde defensieve houding vast als bij de crisissen in de jaren '70, '80 en '90 van de vorige eeuw. 'Op het moment van een crisis gaan we toch niet nadenken over ingrijpende hervormingen.' Een tweede generatiepact is taboe. Ik hoorde zelfs een stakeholder verklaren dat de evaluatie van het generatiepact pas in 2011 moet gebeuren met mogelijke maatregelen vanaf 2014. Als men strikt de Generatiepactwet bekijkt, heeft hij gelijk, maar het zou catastrofaal zijn voor ons land. In deze moet de wet zich aanpassen aan de realiteit en niet omgekeerd. Nood breekt wet.

Nu kan het ook anders. Einde 2008, ten tijde van het relanceplan plus, annex interprofessioneel akkoord hebben regering en sociale partners hand in hand de crisis aangepakt. Tijdens de drie vorige grote crisissen (1974-1976, 1982, 1993) probeerden vakbonden de politiek op de knieën te krijgen via nationaal georganiseerde sociale onrust. Vandaag hoeft dit niet zo te zijn als de komende maanden discreet en grondig het terrein wordt verkend. Zonder taboes, maar met oog voor het algemeen belang op langere termijn ten voordele van de toekomstige generaties.

Velen hebben a hun licht laten schijnen op hoe het post-crisistijdperk moet voorbereid worden. Vooraleer met concrete maatregelen te komen, moeten we ons eerst akkoord moeten stellen over de methodiek. Ziehier een voorzet voor verdere discussie.

1. Kan de globale fiscale druk nog omhoog? Met ruim 44procent van het BBP dat per jaar belast wordt, behoren we tot de topdrie van meest belaste landen. Bovendien is binnen deze verstikkende globale belastingdruk de last op arbeid onverantwoord hoog. Tweederde van de loonkost gaat naar de staat via fiscale of parafiscale heffingen. Kortom, een verhoging van de globale belastingdruk zou bijzonder onverstandig zijn en economische activiteit eerder vernietigen dan creëren. In het beste geval kan men denken aan intelligente verschuivingen.

2. Stop automatische uitgavenmechanismen waarvan de groei hoger ligt dan de groei van het BBP. Ons land kent te veel mechanismen die uitgaven doen toenemen zonder dat men zich eerst de vraag stelt of de inkomsten wel aanwezig zijn om deze uitgaven te financieren. Het beste voorbeeld is dat van de gezondheidszorg waar jaar na jaar meer dan 1 miljard euro 'bovenop' inflatie automatische in de begroting wordt in geschreven.

3. Een vervroegde bijsturing van het generatiepact. Alle experts zeggen ons dat achter het huidig conjunctureel overschot op de arbeidsmarkt nog steeds een structureel deficit schuilgaat. Zodra de economie herneemt, zullen we opnieuw spreken over knelpuntberoepen. Meer en langer aan de slag: er is geen andere uitweg voor ons land. Een consensus over hoe we dit effectief kunnen bereiken is een onmisbaar onderdeel van de aankomende saneringsoperatie.

4. Maatregelen met in de tijd groeiende impact. De gelijkschakeling van de pensioenleeftijd voor mannen en vrouwen in 1996 was hiervan een mooi voorbeeld. Gespreid over een periode van 12 jaar werd de wettelijke pensioenleeftijd voor vrouwen op 65 jaar gebracht. Een dergelijke aanpak heeft meerdere voordelen: slechts éénmaal door de zure appel heen bijten, de impact op begroting neemt jaar na jaar toe, de maatschappelijke aanvaardbaarheid is groter dankzij de factor geleidelijkheid in het te voeren beleid.

5. Een nieuwe actieve arbeidsmarkt. Vandaag hebben we hoge beschermende muren gebouwd omtrent de happy few die een job hebben (insiders). Daardoor kunnen werkzoekenden (outsiders) moeilijk opnieuw tot de arbeidsmarkt toetreden. Een goede discussie over de hoogte en de dikte van deze muren is zeer zinvol, net zoals het nodig is om de werkzekerheid van werknemers te verhogen. Jobzekerheid is een begrip dat dateert uit de 20ste eeuw; werkzekerheid moet het motto voor de 21ste eeuw zijn.

6. Strijd tegen sociale en fiscale fraude. Vaak is dit de post om een begroting te doen kloppen. Studiewerk toont aan dat er verschillende factoren zijn die hierbij een rol spelen. De hoogte van de belastingvoet, de pakkans, de hoogte en vorm van de boete ingeval van fraude en de complexiteit van de wetgeving Op elk van deze factoren zou een globaal saneringsplan een antwoord moeten bieden.

7. Openbare investeringen. Een plan met alle overheden samen om massaal te investeren in bijvoorbeeld isolatie van overheidsgebouwen heeft het voordeel dat het om eenmalige uitgaven gaat die meerdere jaren lang positieve werkgelegenheids- en milieueffecten zullen genereren. Moet de overheid nog in andere domeinen investeren? Wellicht. Een globale consensus daarover zou dus meer dan welkom zijn.

8. Zijn gezonde overheidsfinanciën nog mogelijk zonder een grondige staatshervorming? Sommigen vinden de staatshervorming de alles zaligmakende oplossing voor alle problemen. Voor men het goed en wel beseft heeft men een probleem verschoven van het ene beleidsniveau naar een ander, maar zonder dat het probleem op zich verdwenen is. In ieder geval zou het zeer zinvol zijn om eens grondig de kosten te bekijken van het overheidsapparaat. In de brede zin van het woord. Alle overheden direct verantwoordelijk stellen voor de kosten van hun eigen administratie zou enorm responsabiliserend werken. Wanneer de lonen van de regionale ambtenaren omhoog gaan, is het niet onredelijk te stellen dat niet de federale overheid hiervan de gevolgen op het vlak van pensioenen moet dragen maar de regio zelf die de loonsverhoging heeft beslist.

Het debat weigeren met als argument dat het nu niet het moment is, is de kop in het zand steken. De kiezers zijn slimmer dan dat en weten dat er sowieso hervormingen moeten komen. Ook de bedrijfswereld ziet de uitdagingen. Laat ons deze enorme uitdaging dus methodisch aanpakken. Voorbereiden, sensibiliseren en vervolgens beslissen. Liefst regering en sociale partners samen.

Pieter Timmermans is directeur-generaal van het VBO.


DS, 30-03-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB