DOMINIQUE MOISI, De geopolitiek van emotie. Hoe culturen van angst, vernedering en hoop de wereld veranderen, Nieuw Amsterdam, 256 blz., 17,95


Meer dan rationele overwegingen zijn het emoties die onze wereld vormgeven: hoop en angst, wrok en vernedering. De scherpzinnige analist Dominique Moïsi beschrijft en ontleedt ze.


Dominique Moïsi is net terug in Parijs na zes maanden doceren in Harvard. En hij is nu pessimistischer over Europa dan voor hij vertrok. 'Het verschil met de Verenigde Staten is zo opvallend. Amerika verkeert in een diepe crisis, maar er leeft ook een sterke collectieve hoop. In Europa heb je een collectieve neerslachtigheid, alleen is er minder angst omdat er een aanzienlijk sociaal vangnet bestaat.' Moïsi's jongste boek, De geopolitiek van emotie, dat goed loopt in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, is net in het Nederlands vertaald. Hij heeft het in het Engels geschreven, en zelf in het Frans vertaald.

Hoe is hij ertoe gekomen? 'Wanneer mensen van buiten ons vakgebied me vroegen wat ik doe, antwoordde ik soms met een lach: ik psychoanalyseer staten. Ik word al lang getroffen door de macht van emoties in internationale betrekkingen.'

'De titel van het boek is een provocatie. De geopolitiek, de realpolitik is de koude berekening, de raison d'état. De emotie is irrationeel. Dit boek is begonnen als een artikel voor Foreign Affairs, “The clash of emotions,, een antwoord op Huntington (schrijver van het ophefmakende boek 'The clash of civilisations' (1993) , nvdr).) Veel mensen herkennen zich blijkbaar in die kijk op de wereld. Ik heb natuurlijk een uitzonderlijke literaire agent gehad in de persoon van Barack Obama, die zelf het accent legt op de emotie, op zijn emoties.'

Het grootste deel van het boek bestaat uit drie 'emotionele blokken'. Er is 'de cultuur van hoop', belichaamd door 'tijgers' als Taiwan, Zuid-Korea en Singapore, en de nieuwe giganten China en India. Er is 'de cultuur van de vernedering' die de islamitische en vooral de Arabische wereld blijft verlammen. En er is 'de cultuur van angst' in het Westen en dan in de eerste plaats in Europa. Moïsi schetst verhelderend en genuanceerd de rol van emoties in die gebieden en in onze geglobaliseerde wereld.

Als beeld van de Aziatische hoop en zelfvertrouwen geeft Moïsi onder andere Pudong, het nieuwe stadsdeel van Sjanghai. Twintig jaar geleden was het nog arme boerengrond. Nu heeft het een van de spectaculairste skylines ter wereld, met torengebouwen die elkaar de loef afsteken in hoogte en vernieuwend design. En vooral, 'de plek bruist van bedrijvigheid.'

'Azië heeft natuurlijk ook geleden onder vernedering, onder meer door de Europese mogendheden', zegt Moïsi. 'Maar veel van die landen hebben die ervaring omgebogen in ambitie en energie.'

Tussen het hoogontwikkelde Europa, dat moet oppassen 'geen museum' te worden, en dat Aziatische gebied in opmars ligt de islamitische wereld, waarvan het grootste deel hopeloos stagneert. Daar speelt niet de reflex van de Aziatische groeilanden. Die wereld wentelt zich veeleer in een cultuur van vernedering.

De neergang van de islamitische wereld begon eeuwen geleden, toen het christelijke Westen zijn renaissance inzette en de moslimwereld zijn aansluiting met de moderniteit miste. Maar liever dan de handen uit de mouwen te steken, geeft die stagnerende wereld telkens weer anderen de schuld.

'Aangemoedigd door generaties van leiders die blijkbaar niet in staat zijn tot zelfonderzoek en ook niet bereid zijn om onomwonden hun historische verantwoordelijkheid op te nemen, is een meerderheid binnen de islamitische wereld op zoek gegaan naar zondebokken, naar de Anderen, die kunnen worden gehekeld als de schuldige partijen, als degenen die samenspannen tegen de islam, de moslimwereld, het Arabische volk. Daarvan betichten ze de VS, Israël, de westerse wereld, en meer in het algemeen zelfs “de, christenen en Joden', schrijft Moïsi.


Wat is de plaats van het Israëlisch-Palestijns conflict in die botsing?

'Ik besteed in mijn boek veel aandacht aan dat conflict, als een leidraad voor de botsende emoties. We moeten realistisch zijn en die emoties onderkennen, en tegelijk de grond en de basis ervan begrijpen.'


Schort het daar niet aan beide zijden? Israël heeft te weinig begrip voor de vernedering van de Palestijnen. Maar de moslimwereld weigert de impact van de Shoah te zien.

'Ja, er is een zeer negatieve ontwikkeling bezig. Ten tijde van de onderhandelingen over de Oslo-akkoorden (1993) heb ik discussies tussen Israëli's en Palestijnen voorgezeten. Ze waren het nergens over eens, maar hadden wel vertrouwen in elkaar. Dat vertrouwen is verdwenen. Er is een absoluut gebrek aan dialoog in de plaats gekomen. De Israëli's dragen daar een grote verantwoordelijkheid voor, de Palestijnen ook.'

'Meer dan een conflict over grondgebied is dit uiteindelijk een conflict van fundamentele emoties. De Israëli's beschouwen zich als een van de laatste verwezenlijkingen van het Europese nationalisme van de negentiende eeuw. Duitsland heeft toen zijn nationale staat verwezenlijkt, Italië heeft dat gedaan, waarom zouden ook de Joden geen staat hebben? Dat was de fundamentele idee van Theodor Herzl, van het zionisme.'

'Maar die staat is pas ontstaan toen de dekolonisering begon. De Arabisch-islamitische wereld ziet Israël als een anachronisme, iets wat zich voordoet als een nationalisme, maar in feite het verdoken gezicht van het imperialisme is.'


Die botsende emoties vormen ook meer en meer een deel van ons dagelijks leven in Europa. Op een continent waar 'de kerken leeglopen en de moskees vol zitten', exporteert het Midden-Oosten 'niet alleen zijn burgers, maar ook zijn hartstochten', schrijft u.

'De islam speelt een dubbele rol, niet alleen als godsdienst, maar ook als identiteit. Denk aan een jonge allochtoon die geen Algerijn meer is, maar ook nog geen Fransman: wat is hij nog, behalve moslim?'

Op dit punt ontspint het interview zich tot een nogal passionele discussie. Moïsi veroordeelt de publicatie van de Mohammed-cartoons in een Deense krant. 'Men speelt niet met lucifers in de buurt van een gasketel', zegt hij. Neen, zeg ik, het zijn niet de moslims in Denemarken die de boel op stelten hebben gezet, maar krachten in het Midden-Oosten.


Moeten wij in landen waar vrijemeningsuiting heerst aan zelfcensuur doen omdat een stel fanatici elders in de wereld dreigt de boel in brand te steken?

'Als een cartoon ertoe kan leiden dat twintigduizend kilometer verderop kloosterzusters vermoord worden, moet je die dan echt publiceren om jezelf te plezieren?'


Hoe zit het dan bijvoorbeeld met de publicatie van foto's van misbruiken in de Iraakse gevangenis van Abu Ghraib?

'Toen president Obama besloten heeft om niet alle nieuwe documenten over misbruiken in Abu Ghraib te publiceren, heb ik hem op CNN gelijk gegeven. Die documenten brachten ons immers niets bij wat we nog niet wisten, maar ze konden wel gevaarlijke gevolgen hebben voor de veiligheid van Amerikaanse soldaten elders in de wereld.'


Maar waar ligt de grens tussen matiging, zelfcensuur en appeasement? Als we zwijgen uit schrik voor geweld, moedigen we dan niet juist geweld aan?

'Van een discussie over mijn boek over geopolitiek en emoties zijn we op een discussie over geopolitiek en ethiek gekomen. Ik begrijp uw passie. Ik heb die ook. Ik ben passioneel gematigd. Ik zeg gewoon: laten we elke situatie op zich bekijken, en nagaan wat het beste is om de harmonie te bewaren. Waarom zouden we met vuur spelen?'
'Terug naar het boek. En naar Europa en de angst.'


Was het gebrek aan Europees zelfvertrouwen al niet duidelijk toen de Unie het niet aandurfde haar intellectuele en culturele erfgoed, dat een historische realiteit is en dat ook niemand uitsluit, in haar grondwet te zetten?

'Ja, dat vind ik ook. Er ontbreken twee basiswaarden in Europa: trots en vertrouwen. Zolang we niet de trots hebben Europeaan te zijn en de wil om dingen samen te doen, en zolang we niet het vertrouwen hebben dat we dat kunnen, zal er geen Europa zijn.'

'Ik denk dat er een sterk signaal moet komen, dat er zich een harde kern moet vormen die duidelijk aan de Europeanen zegt: als u niet klaar bent om Europa met ons te maken, zullen wij het zonder u doen. En de sleutel van dat Europa blijft, vandaag, zoals gisteren, het Frans-Duitse paar. We dachten ooit een club of three te kunnen maken, maar Groot-Brittannië verkeert in crisis en speelt niet meer mee in Europa. De val van premier Gordon Brown is maar een kwestie van tijd.'

Bij het afscheid geeft Moïsi me de Amerikaanse editie van zijn boek, en schrijft er met een vriendelijk malicieuze glimlach in: 'A Mia dont la passion est flamboyante. En toute amitié'.

Zijn boek is opgedragen aan zijn vader: 'Jules Moïsi, nummer 159721 in Auschwitz, die extreme angst en vernedering overleefde om mij te leren hopen.'

'Dit is een boodschap van tolerantie', zegt hij tot afscheid. 'Ze zegt: ken je emoties om ze te kunnen overstijgen en om die van anderen te kunnen integreren. Als dit boek één boodschap heeft, is het deze: ken je eigen emoties maar leg ze niet op aan anderen.'

Dominique Moïsi is inderdaad gepassioneerd. Zoals hij zelf zegt: passionément modéré.


DS, 10-07-2009 (Mia Doornaert)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Een oudere versie van dit artikel is onderstaand artikel, daterende uit 2007, waar een duidelijke parallel in kan teruggevonden worden.

De botsing van emoties
maandag 05 maart 2007

© HASAN SARBAKHSHIAN

Het Westen en de islamwereld lijken alleen nog in termen van clichés te kunnen denken over elkaar. In enkele jaren tijd is het wederzijdse onbegrip groter geworden. Bart Beirlant


EEN anekdote om te beginnen. Voor de Nederlandse journalist Joris Luyendijk in 1998 naar het Midden-Oosten werd gestuurd als correspondent, werd er stevig vergaderd op de redactie van de Volkskrant. Was dat wel nodig?

,,Eind jaren negentig was er bijna niemand bang voor de islam en het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen leek richting een eindregeling te strompelen. Als daar eenmaal vrede was, zouden de Arabieren met de rest van de mensheid op de trein van de democratie stappen'', schrijft Luyendijk in Het zijn net mensen, waarin hij de westerse berichtgeving over het Midden-Oosten onder de loep neemt.

Drie jaar later volgden de aanslagen van 9/11. En volgden de reacties van de Verenigde Staten en hun bondgenoten in Afghanistan in 2001 en - vooral - Irak in 2003. Er vonden terreuraanslagen plaats in Londen, in Madrid, in Casablanca, op Bali.

Bij Amerikanen en Europeanen sloeg de angst voor het moslimterrorisme toe: wie tot dit soort blinde wreedheden in staat is, is tot alles in staat. Extremistische politici in Europa speelden handig in op die gevoelens. Gebeurtenissen in het Midden-Oosten, waar een minderheid van de moslimbevolking woont, golden plots voor 1,3 miljard moslims.

,,Veel mensen schrijven aan alle moslims toe wat sommigen van hen doen, vooral als het extremisme of onverdraagzaamheid of geweld betreft'', schrijft de jezuïet Christiaan van Nispen tot Sevenaer, die al decennia in Egypte werkt aan de dialoog tussen christenen en moslims, in zijn boek Christenen en moslims. Confrontatie of dialoog?

De moslimwereld, die sinds zijn neergang op het einde van de achttiende eeuw een uitgesproken voorkeur heeft voor de slachtofferrol, onthield dat Bush (één keer) over ,,de kruistocht tegen het terrorisme'' gesproken had en ging het Westen opnieuw identificeren met het christendom. De voorspelde democratie in Irak draaide uit op een sectaire oorlog; in Palestina betaalde de bevolking de rekening omdat de verkeerde partij de vrije verkiezingen won.

Nog een keertje Van Nispen tot Sevenaer: ,,In de moslimwereld heeft men de indruk dat het Westen in het algemeen, en Amerika in het bijzonder, een vijand nodig heeft. Lange tijd was dat de communistische wereld. Nu deze vijand is uitgeschakeld, is de islam tot vijand uitverkoren.''

In een opgemerkt opiniestuk merkte de Franse politoloog Dominique Moïsi eind vorig jaar op: ,,In plaats van over een botsing der beschavingen te spreken, zou het correcter zijn om te spreken over een 'botsing van emoties'.''

De rellen rond de Deense cartoons over de profeet Mohammed en een toespraak van paus Benedictus XVI hebben aangetoond hoe gespannen de zenuwen staan. De frustratie in de moslimwereld is groot. Ze verraadt een pijnlijk besef van een economische en culturele achterstand ten opzichte van het (zo vaak vermaledijde, zo vaak bewonderde) Westen.

Als reactie is er een tendens om het antwoord te zoeken bij de fundamenten van de islam, wat weinig perspectief biedt in een tijd van globalisering. Het geseculariseerde en democratische Europa kijkt er vol onbegrip naar.

De tijd is rijp voor de clichés. Wie moord en brand schreeuwt, komt in de media; wie mensen rond de tafel probeert te brengen, niet. Binnen de moslimwereld broeit het, alle mogelijke tendenzen zijn aanwezig. Dat er veel gematigde stemmen zijn, gaat in het geroep verloren. Dat Turkije en Indonesië (het grootste moslimland) democratieën zijn, wordt te vaak vergeten. Cultureel bepaalde en religieuze uitingen worden op een hoop gegooid.

Maar niets is onvermijdelijk. Enquête na enquête blijkt dat de bevolking in de landen die deel uitmaken van de Arabische Liga, snakt naar vrijheid en democratie, al zal dat niet voor honderd procent de westerse democratie zijn.

Uit een wereldwijde enquête van de BBC van 19 februari blijkt dat een ruime meerderheid van de wereldbevolking niet gelooft dat er een 'botsing der beschavingen' zit aan te komen, tegenover een kwart dat zoiets onafwendbaar noemt. Bij een meerderheid leeft het besef dat spanningen tussen de moslimwereld en het Westen gevoed worden door politieke machtsspelletjes en belangen.

Wat is er nodig? Mensen met moed. Politici en intellectuelen in de Arabische wereld die beslissen de gesloten systemen open te wrikken, vrouwen gelijke rechten te geven, massaal te investeren in het onderwijs, de media vrij te laten werken.

Politici in het Westen die op een subtiele manier de hervormingsgezinde krachten steunen en versterken, en autoritaire regimes weten te isoleren en te verzwakken.

Politici van beide kanten die de contouren van een oplossing van het Israëlisch-Palestijns conflict (voor veel moslims hét symbool van de dubbelzinnige westerse politiek) durven te vertalen in een vredesakkoord. ,,Het onopgeloste conflict tussen Israël en zijn buren heeft de cultuur van vernedering (binnen de Arabische en moslimwereld, red.) helpen veranderen in een cultuur van haat'', schreef Moïsi.

En om de clichés te overstijgen, is er ook nood aan meer dialoog - zonder taboes - tussen de religies en de culturen. En aan kennis over elkaar, om die dialoog te kunnen voeren.

Bron: http://www.standaard.be/artikel/det...ikelid=RT1899N0

Ongeveer 1 op 4 in de wereld is ondertussen een aanhanger of volgeling van de islam, wat neerkomt op een goede 1,5 miljard mensen op onze planeet. Op zich niet zo veel, maar toch voldoende in vergelijking met het aantal christenen in de wereld (ca 2 miljard). De top drie van moslimlanden zijn vooral Indonesiën, India en Pakistan.
Wat vooral opvalt, is het principe dat onze Westerse samenleving enorm grote verschillen vertoont met het Midden-Oosten en de islam. Deze visies lijken niet met elkaar overweg te kunnen en daardoor wordt de kloof ook groter. Ook is er een veralgemeend beeld dat eigenlijk volleidg verkeerd is, met name de associatie tussen moslims en terroristen. Er is inderdaad terrosrimse vanuit de moslimgemeenschap, maar dit zijn voornamelijk de moslimfundamentalisten met hun extreme visies. Dit is slechts een onderdeel van het geheel, net zoals vandaag in Egypte het moslimbroederschap een extreme politieke partij is in plaats van het kenmerk van de islam.
Door de Araische Lente worden deze artikels ook achterhaald, omdat dergelijke landen afstappen van de dictatuur en streven naar de opkomst van de democratie met vrije geloofsuiting. Natuurlijk kost dit veel tijd, wat de meesten mensen niet hebben. Uiteraard is dit wel een positief teken voor de mensen en mensenrechten in deze landen, maar de vrees vanuit het Westen wordt hierdoor alsmaar groter. Vooral wanneer we denken over de economishe gevolgen in deze landen, met name het duurder worden van de olie!