‘Zonder regering waren Belgen gelukkiger dan ooit’


Ruim twee jaar lang pendelde de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse heen en weer tussen Brussel en Wenen. Het resultaat was het essay ‘De Europese koerier’. Een verfrissend pleidooi voor een Europa zonder nationale belangen.


‘Ik was eens op bezoek bij een medewerker van de Europese Commissie. Vanuit zijn raam in het Brusselse Berlaymont-gebouw keek hij over de Wetstraat heen naar het Justus-Lipsius-gebouw van de Europese Raad. De verachting en de haat waarmee hij naar de overkant keek! Bij de Europese Commissie doen ze zo veel moeite om Europa op te bouwen, maar ze stuiten voortdurend op de weerstand van de nationale-belangenbehartigers in de Europese Raad!’

Tussen maart 2010 en eind vorig jaar reisde de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse heen en weer tussen zijn geboortestad Wenen en het bestuurlijke centrum van Europa: Brussel. Zijn plan was om onderzoek te doen voor een roman die zich in de Brusselse bureaucratie afspeelt. ‘Ik was er amper, of de Griekenland-crisis brak uit. Van een normaal alledaags leven was geen sprake meer, iedereen had het alleen nog maar over de crisis.’

Menasse maakte van de nood een deugd en verdiepte zich in de crisis. ‘Het kwam neer op een postdoctorale studie financiële economie, politicologie en Europees recht. Ik raakte steeds dieper verstrikt in de discussies en merkte dat mijn visie op Europa fundamenteel veranderde.’ In plaats van de geplande roman schreef Menasse een gloedvol essay over Europa, dat deze week in het Nederlands verschijnt onder de titelDe Europese koerier.

Ook in Menasses eigen milieu, zeg maar: het verlichte Wenen, nam de euroscepsis almaar toe. ‘Zij in Brussel’ zijn er de schuld van dat ‘wij, vlijtige Oostenrijkers’ diep in onze beurzen moeten tasten. Op een terras midden in een van Wenens hipste wijken, Leopoldstadt, vertelt Menasse, terwijl hij de ene sigaret na de andere opsteekt, hoezeer zijn verblijf in Brussel hem van iedere zweem van scepsis over het geldverslindende Brussel heeft bevrijd.

In 'De Europese koerier' beschrijft hij vijf verrassingen waarop hij in Brussel stuitte: 'Eerste verrassing: de Commissie is een open en transparante instelling. Tweede verrassing: de Brusselse bureaucratie is uiterst slank. Derde verrassing: de Brusselse bureaucratie is uiterst zuinig en bescheiden. Vierde verrassing: de Brusselse bureaucratie is ongelooflijk goedkoop. Vijfde verrassing: de ambtenaren hebben goede zin.'

Twee jaar lang reisde Menasse met plezier op en neer naar Brussel. ‘Tot 1 juli 2012. Toen trad het rookverbod in werking. Mijn stamcafé, waar ik elke ochtend ontbeet en mijn belangrijkste contacten opdeed, allemaal rokers trouwens, moest het rookverbod invoeren. Even later kon het de deuren definitief sluiten.’ Dat neemt niet weg dat hij Brussel heeft ervaren als de terechte hoofdstad van Europa.

‘Wat ik geleerd heb: Brussel is geen stad. Het is een patchwork van 19 gemeenten, die het telkens weer op de een of andere manier met elkaar eens moeten zien te worden. Het is wat dat betreft een laboratorium voor Europa. Bovendien is de stad meertalig, kleinburgerlijk en ongedwongen, niet zo protserig en opgeblazen als de grote zuster Parijs. En het is een stad zonder imago, zonder een eenduidig beeld dat het van zichzelf de wereld inzendt.’

‘Maar wat ik vooral van Brussel heb geleerd’, vervolgt Menasse, ‘is hoe dun het vernis van de nationale idee is. Niemand in België identificeert zich met de natie. De natie is een kunstmatig product van de geschiedenis. Voor de Belgen bestaat de natie niet. De Belgen waren nog nooit zo gelukkig als toen er anderhalf jaar lang geen regering was. En alles functioneerde! Mijn vrienden vonden het maar niets toen er weer een regering kwam.’

Daarmee zijn we bij de kern van Menasses betoog in De Europese koerier. De grootste hindernis op de weg naar een geslaagd Europa zijn de eurolanden. ‘Hun leiders maken hun bevolking wijs dat ze in de Europese Raad in Brussel de nationale belangen verdedigen, maar in plaats daarvan verdedigen ze alleen de belangen van een paar economische elites en jagen ze hun burgers voortdurend op hogere kosten.’

Voorbeeld? ‘De invoering van de euro, de eerste transnationale munt in de geschiedenis. Die munt vereist een gezamenlijke financiële politiek. Maar de Engelsen wilden niet omdat ze vonden dat Brussel zich niet met de financiële markt van London City mocht bemoeien. En de Duitsers wilden niet omdat ze bang waren dat een niet-Duitse leider van de Europese Centrale Bank geld zou gaan drukken, en geld drukken leidt tot inflatie en inflatie leidt tot Hitler.’

‘Dat is het paradoxale’, Menasses stem slaat over, ‘ze zeggen de nationale belangen te verdedigen maar ondertussen verkwanselen ze de belangen van de burgers. Juist door het nationale verdedigingsbeleid van mevrouw Merkel moeten de Duitsers ontzaglijk veel meer betalen. Maar in plaats van woedend te worden op Merkel, kiezen ze haar weer, want ze verdedigt de nationale belangen. Dat is volkomen irrationeel.’

Voor Menasse zijn dat allemaal achterhoedegevechten. De nationale staten verliezen hoe langer hoe meer aan belang. ‘Daarom noem ik mij een fan van de crisis. Klein voorbeeld: bankentoezicht. Drie jaar geleden nog ondenkbaar, iedere regeringsleider was ertegen. De crisis zorgt ervoor dat die er toch komt. Nee, ik zeg niet dat de crisis een zegen is, maar dat de crisis de druk verhoogt waardoor er eindelijk verstandige beslissingen worden genomen.’

Maar wat is dan het alternatief? Een groot Europees Rijk, zoals ooit het Habsburgse Rijk? Of een veelvormige federatie, zoals ooit Joegoslavië? ‘Eerder dat laatste. Een Europa van de regio’s. Ik zie een postnationaal Europa voor me, dat de randvoorwaarden schept voor regio’s om als belangrijkste bestuurseenheden te functioneren. Want bedenk: naties zijn in hun wezen agressief, regio’s niet. Regio’s voeren geen oorlogen om hun gebied uit te breiden.’

Voorbeeld? ‘Geen Bask interesseert zich voor een Baskenland dat gebieden verovert waar geen Basken leven. Regio’s hebben natuurlijke grenzen, die de grenzen van de naties vaak overschrijden. Ik voel mij als Wener nauwer verbonden met steden als Sopron in Hongarije en Bratislava in Slovakije dan met Tirol. Ik versta de Tirolers niet eens! Voor democratie heb je een gemeenschappelijke basis nodig om gezamenlijke besluiten te kunnen nemen.’

Slotvraag: komt die roman over Brussel er ooit nog? ‘Misschien. Maar het wordt in ieder geval geen ondergangsroman, zoals veel mensen denken. Eerder een vooravondroman, een roman waarin zich een nieuwe tijd aftekent, een tijd van een Europa van ná de kunstmatige vaderlanden. Een roman zoals De man zonder eigenschappen van mijn landgenoot uit het begin van de vorige eeuw, Robert Musil. Daarin klinkt op subtiele wijze een nieuwe wereld door van ongekende mogelijkheden.'


DS, 15-06-2013 (Antoine Verbij)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB