Speakers' Corner

William Van Laeken


Het assisenproces tegen Kim De Gelder kreeg de voorbije weken overvloedige aandacht in de media. De assisenprocedure zelf stond daarbij zelden ter discussie. En dat is vreemd, vindt William Van Laeken, want assisen is een bombastische hoogmis van emoties waarin straffe pleiters de lekenjury verleiden om de feiten te vergeten en sentimenten hun plaats te laten innemen.


Kim De Gelder heeft ons een monsterproces bezorgd. Niet alleen door de monsterlijke feiten waarover geoordeeld moest worden, maar ook door de duur van het proces en de inzet van middelen. Een assisenprocedure is tijd- en geldverslindend. Neem dit proces: vier jaar voorbereiding, een dossier van duizenden pagina’s, tientallen getuigen, een vijftiental advocaten. Voor een assisenzaak van deze omvang moeten een paar honderd andere zaken (hof van beroep, rechtbank van eerste aanleg) opschuiven naar een latere datum. De kosten van een mammoetproces als dat van De Gelder kunnen oplopen tot 200.000 euro.

Volksjury’s zouden een goede mix zijn van de bevolking en dus van twaalf dosissen gezond verstand. Dat was bij De Gelder ook wel nodig want experts allerhande sloegen de gezworenen om de oren met de meest uiteenlopende theorieën en de meest tegenstrijdige verklaringen. De Gelder zou psychoot, psychopaat, schizofreen, massamoordenaar en/of seriemoordenaar zijn. Over schuld of onschuld viel niet te oordelen, enkel over toerekeningsvatbaar of niet. Dat is het enige waar dit proces om draaide: is deze man gek of niet? Eerlijk gezegd, ik haalde er een beetje de schouders bij op, voor mij staat het vast dat er van alles goed mis is in de bovenkamer van iemand die doet wat De Gelder deed. Wat maakt het tenslotte uit of hij gevangen wordt gezet of geïnterneerd wordt? Zou het de ouders van de kinderen veel kunnen schelen? Er wordt ook gezegd dat zo’n proces louterend kan werken voor de nabestaanden van de slachtoffers. Mag ik daaraan twijfelen? Met huilen, rouwen en hopelijk ook verwerken zijn deze mensen al vier jaar bezig. Dat deden ze waarschijnlijk het liefst binnenskamers, met partner of vrienden. Een zaal met een publiek dat tuk is op emoties lijkt mij niet de geschikte plaats daarvoor.


Onweerstaanbare dwang

Dat een assisenzaak een hoogmis van emoties is, heb ik één keer van dichtbij mogen meemaken. Op dezelfde beklaagdenbank in Gent zat in maart 2004 een man die zijn vrouw met een mes had omgebracht. Ik zat in het publiek omdat ik familie was van het slachtoffer en de man goed kende. Jef Vermassen was zijn advocaat en het moet gezegd dat hij zich meesterlijk van zijn taak kweet. Hij beschreef met gloed en een overvloed aan details de laatste uren vóór het drama. De vrouw, die een relatie was begonnen met een collega op het werk, zou haar man met woorden en gebaren uitgedaagd en vernederd hebben, waarop de man door het lint ging, op zoek ging naar een mes en acht keer toestak. Ik vroeg mij af, waarschijnlijk door mijn beroepsmisvorming als journalist, waarop al die beweringen over het gedrag van het slachtoffer op die bewuste avond gebaseerd waren. Dat kon toch alleen maar zijn op de onvermijdelijk gekleurde versie van de beklaagde, er was immers maar één iemand die het kon navertellen. Dat is heel dunnetjes als bronnenmateriaal om daar ‘de waarheid’ uit af te leiden. Vermassen bouwde zijn pleidooi op rond het beruchte artikel 71: ‘Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde (...) gedwongen werd door een macht die hij niet heeft kunnen weerstaan.’ Kun je in dit geval spreken van een macht die je niet kunt weerstaan? Had de dader op dat moment geen enkele keuze, was zijn vrije wil helemaal uitgeschakeld, restten hem geen andere opties dan het mes? Ik vond dat toen in de assisenzaal in Gent een te simpele redenering en ik was niet de enige die zich daar ongemakkelijk bij voelde. De door de wol geverfde assisenverslaggever Gust Verwerft schreef dat strafpleiters er soms in slagen om artikel 71 zodanig uit te leggen dat het ‘de weg verkort naar het vrijspreken van daders die overspelige echtgenotes doden’. Dat is, denk ik, wat toen in Gent is gebeurd. Een meerderheid van de juryleden nam het verhaal van de advocaat voor waar aan en sprak de beklaagde vrij: wat hij deed, deed hij onder ‘onweerstaanbare dwang’. Een bekende strafpleiter vertelde me later dat Vermassen om twee redenen artikel 71 als troef kon uitspelen: de ‘moraliteit’ van de dader was onberispelijk, dat wil zeggen, hij had tot deze gruwelijke dag een smetteloos parcours afgelegd, én er waren twee kleine kinderen in het gezin waardoor, zei hij mij, ‘de emo-kaart kon worden getrokken’.

Vrijspraak in assisen betekent dat de beklaagde onschuldig is. Het was geen moord, zelfs geen doodslag, het was, laten we zeggen, een ongeluk, een betreurenswaardige samenloop van omstandigheden. De beklaagde is minder schuldig dan wanneer hij voor slagen en verwondingen voor een correctionele rechtbank had moeten verschijnen waar hij ongetwijfeld van de magistraten een straf zou hebben gekregen. Waarom houdt een jury geen rekening met zulke ongerijmdheden? Volgens mij omdat een straffe pleiter erin slaagt met de knepen van zijn vak de jury te ‘bewerken’, ze te verleiden om de feiten te vergeten en emoties en sentimenten hun plaats te laten innemen. Dat is de essentie van de assisenprocedure.


Loterij

Dat proces ligt ver achter mij en met de vrijspraak heb ik ondertussen vrede. Maar tussen mij en assisen komt het niet meer goed. De retoriek, de bombast, het theatrale van assisen, het lag mij zwaar op de maag. Ik kreeg redenaarskunst terwijl ik gekomen was voor feiten en waarheidsvinding. Ik kreeg emoties in plaats van ratio.

Er zit in assisen ook onmiskenbaar een element van willekeur. Eén voorbeeld: in 2010 werd voor assisen in Antwerpen een man veroordeeld tot 14 jaar cel. Hij had, net als op dat proces zes jaar eerder in Gent, zijn partner met messteken gedood. Ook hier was partnerontrouw in het spel, ook hier werd, door dezelfde advocaat nog wel, gepleit met dezelfde argumenten: de cliënt was tot de dag van de doodslag een voorbeeldig man, hij werd overmand door emoties, de vrouw heeft het door haar gedrag zelf uitgelokt. Maar de jury volgde dit keer de strafpleiter niet en koos voor een gevangenisstraf. Eigenlijk moeten we medelijden hebben met deze man: waarom kreeg híj geen vrijspraak en de man in Gent wel? Dat bedoel ik met willekeur, met het onvoorspelbare van de afloop van een assisenzaak. Assisen als loterij.

Zijn alle beklaagden gelijk voor de wet, vertrekken ze met gelijke kansen? Stel, je hebt twee mannen die terechtstaan voor dezelfde of soortgelijke feiten. De ene was, tot de dag van zijn vreselijke uitschuiver, een fatsoenlijke burger, onberispelijk van gedrag, goede opleiding, prestigieus beroep, goed inkomen. De andere is laag of niet opgeleid, hij komt niet goed uit zijn woorden, hij is misschien zelfs een beetje marginaal en leeft van een uitkering. Uiteraard zullen op het proces zowel de kwaliteiten van de eerste als de minpunten van de tweede zo veel mogelijk worden uitvergroot. Denkt u dat dit geen rol speelt? Bovendien is de kans groot dat de eerste man zich een topadvocaat kan veroorloven en de tweede niet. Dat is nog iets wat me stoort aan assisen: het ruikt soms naar klassenjustitie.

Een jurist zei me eens dat je twee soorten van advocaten hebt, gewone advocaten en assisenpleiters. Assisenveteraan Gust Verwerft – let wel, een vurig voorstander van lekenrechtspraak – splitst de assisenpleiters dan nog verder op: je hebt strafpleiters, zegt hij, en strafpleiters-BV’s, of je hebt strafpleiters en de ‘populisten onder de strafpleiters’. Jef Vermassen zegt dat assisen ‘tot ons werelderfgoed behoort’ en daar moeten we respect voor hebben. Het valt op dat kritiek op assisen vrijwel nooit van de strafpleiters zelf komt. Zij komt, in de woorden van Vermassen, vooral van ‘intellectuelen, mensen die geen enkele praktijkervaring hebben met assisen’. Ik beken, mijn praktijkervaring beperkt zich tot één assisenzaak, al de andere heb ik gevolgd in de krant. En toch matig ik mij een oordeel aan, ik durf assisen even op de weegschaal te leggen. Wees gerust, assisen zal nog lang meegaan. Zeventig procent van de mensen zou voorstander zijn. Daar luisteren politici naar.


Knack, 27-03-2013 (William Van Laeken)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ook ik heb al lange tijd mijn vragen bij het verloop van assisenzaken. Tijdens het proces van De Gelder kwamen deze wrange gevoelens weer bovendrijven. Met het feit dat leken als u en ik het laatste oordeel vellen over het al dan niet toerekeningsvatbaar zijn van De Gelder, heb ik het enorm moeilijk. Heb je het geluk dat de jury vooral mensen bevat die nuchter en realistisch nadenken, bestaat de kans dat een aanvaardbaar oordeel wordt geveld . Ditmaal was het anders. Jammer genoeg. Wanneer je een beetje gezond verstand aan de dag stelt, kan je zonder je hersenen te pijnigen besluiten dat er wel degelijk iets scheelt met Kim de Gelder. Laten we eerlijk zijn, iemand die zoiets doet kunnen we moeilijk bestempelen als 'normaal' (als we dat referentiepunt al mogen gebruiken voor eender wie).

Verder sluit ik mij volledig aan bij wat William Van Laeken hieronder te vertellen heeft. Willekeur, emotie, toeval en, last but not least, financiëel vermogen spelen een al te grote rol in onze assisenprocessen. Net zulke factoren zouden zoveel mogelijk vermeden moeten worden wanneer er wordt geoordeeld over het leven van een mens.